Хроматографиялық адсорбция

Хромаграфиялық талдау дегеніміз әртүрлі заттардың қоспасын айыру әдісі, ол әртүрлі сорбция лық қасиеттеріне немесе олардың фазалар аралығында таралуына негізделген.

Бірінші фаза зерттелетін сұйықтық (мысалы, ерітінді), газ емесе газдар қоспасы болса, екіншісі – қатты сіңіретін фаза.

Берілген жағдай өзгерген кезде (мысалы, қышқылмен өңдеу,басқа еріткіштермен немесе қыз дырғанда) оған кері процесс десорбция процесі жүреді, яғни сіңірілген заттар қайтадан сұйыққа неме се газға айналады. Зерттелетін қоспаның қарапайым қатты затқа жақындағанда кез-келген молекула осы қоспаға кіретін сіңіріледі және қайтадан шығарылады, диффузия құбылысының нәтижесінде бір беттік ауданнан екіншісіне ауысады. Берік сіңірілген молекулалар мен иондар сол затта қалып қоя ды. Зерттелетін қоспаның молекулалары мен иондарының сортировкасы басталады.

Сорбентті сәйкес келетін сұйықтықпен немесе газбен шаю – десорбция бөлінуді аяқтап, оны эффективті қылады.

Хроматографиялық әдісі бір-біріне қасиеттері жағынан жақын заттарды өте аз концентрацияда айыра білуге көмектеседі. Қазіргі уақытта хромотаграфиялық әдісті адсорбциялық, бөлінгіштік, ион алмасу, тұнба деп бөледі.

Хроматографиялық адсорбция әдісін 1903 жылы орыс ғалымы М.С.Цвет жасаған, ол хромо филлді талдауға қолданған. Бұл әдіс әртүрлі адсорбциялық заттардың басқа еріткіштерді алмастыр ғанда адсорбциялық қасиеттерінің өзгеруінебайланысты. Егер адсорбентпен толтырылған колонка арқылы боялған екі затты А және В-ны өткізгенде, адсорбентте бірінші кезекте адсорбциялық қасие ті көп затты ұстап қалады, мысалы, В заты, ал А заты адсорбциялық қасиеті төмен, ол бірінші өтеді. Колонкада А және В заттарының үстіне боялған зоналар пайда болады. Жоғарғы зонада А және В заттарының қоспасының түсіне боялады да, келесі тек В, одан кейін төменгісі – тек А затына боялады.

4-сурет.

Заттарды бөлуге бірінші хроматограмманы қолданамыз. Колонка арқылы таза еріткішті өткізу арқылы аяқталады. Егер бұл еріткіштің адсорбциялық қасиеті А затына ұқсас, жақын болса, бірақ В затынан төмен болса, онда А компаненті десорбцияланып, төменгі зонаға өтеді де, боялған зоналар дың арасында ашықтық пайда боялады, онда В затының да, А затының да түсі жоқ. Сол арқылы зат тар қоспасының айыруына толық жетуге болады. Колонканы зоналарын кесу арқылы В затын А заты нан бөлуге болады. Бөлінгіштік хроматография 2 араласпайтын сұйықтық арасындағы затардың тара луына негізделеді. Сонда бір сұйықтық (қозғалмайтын фаза) инертті қатты затқа ұсталып қалады.Бөл гіш зат қозғалмайтын фазада жақсы ерігіш болуы керек. Қозғалғыш фаза (еріткіш) қозғалмайтын фа за арқылы бөлінгіш сұйықтықты ұстап қалады. Хроматографиялық процесс әр заттвң қозғалатын жә не қозғалмайтын фазалардың арасында бөлінуі жүреді тепе-теңдік болғанша, тұрақты тепе-теңдік таңдап алынған еріткішке және хроматографиялық заттың табиғатына тәуелді болады:

С₁ және С₂ – 2 фазадағы заттардың клнцентрациясы

К – бөліну коэффициенті

Заттың К – коэффициентінің айырмашылығына байланысты заттар бір-біріне тез немесе жай бө ліне бастайды.