Экожүйе және оның құрылымы.Биогеоценоз туралы түсінік

Экологиялық жүйе, экожүйе – тірі ағзалар жиынтығының қоректену, өсу және ұрпақ беру мақсатында, белгілі бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе пайдалануының тарихи қалыптасқан жүйесі. Экожүйе құрамына организмдер де, табиғи орта да кіретін тірі табиғаттың негізгі функционалдық бірлігі болып табылады. Экожүйенің құрылымын энергияны трансформациялаудың үш деңгейі (консументтер, продуценттер, редуценттер) мен қатты және газ тәрізді заттар айналымы құрайды. Экожүйенің қасиеттері: оның құрамына кіретін өсімдіктер мен жануарлардың әрекеттеріне байланысты. Әр түрлі экожүйелерде өсімдіктің күн энергиясын, минералды заттар мен судың қорын пайдалануы әр түрлі мөлшерде жүреді. Биомасса мен энергияның ауысып, өзгеріп отыратын кездерінде тіршілік қорлары барынша толық пайдаланылатын экожүйелерді қаныққан деп, ал осы қорды толық пайдаланбайтын экожүйелерді қанықпаған деп атайды.Экологияның ең негізгі объектісі экологиялық жүйе, немесе экожүйе. Функциялық тұрақтылығы аз уақытқа созылса-да қарым -қатынаста болатын құраыштары бар кез келген бірлікті экожүйе деп атауға болады. Экожүйе деген терминді 1935 жылы бірінші рет ұсынған ағылшын экологі А. Тенсили. А Тенсили экожүйенің құрамына организмдерде абиотикалық орта да кіретін жер бетіндегі тірі табиғатынтың негізгі функциясының бірлігі деп есептеуі және оның әр бөлігінің екіншіне әсер ететіндігіне назар аударады. Былайша айтқанда экожүйе – зат айналымы мен энергия тасмалдануы жүретін табиғи бірлік. Экожүйеде зат айналымының жүруіне органикалық молекулалардың сінімділік түрде белгілі қоры және орагнизмнің үш функцияоналды әр түрлі экологиялық топтары: продуценттер, консументтер, редуценттер болуы керек

Экожүйе-ағзалар мен абиотикалық ортадан,олардың әрқайсысы бір-біріне әсер ететін тірі табиғаттың негізгі функционалдық бірлігі.Экожүйе функционалдық және құрылымдық белгілері б-ша ерекшленеді. Функционалдық жіктелу экожүйеге келіп түсетін энергия көзі,мөлшері,сапасына негізделген. Экожүйелердің құрылымдық жіктелуі өсімдіктер типәне және ландшафттың негізгі белгілеріне негізделген.Құрлық экожүйелері өсімдіктердің табиғи белгілері,ал су экожүйелері-геологиялық ж/е физикалық белгілері б/ша ерекшеленеді.

Құрылымдық жіктелу:

1-құрлық экожүйелері-тундра,тайга,орманды дала.дала.шөлейт,шөл,тропиктер,тау

2-тұщысу-ағынсыз су ж/е ағынсыз су,батпақтар мен баптпақты ормандар экожүйелері;

3Биогеоценоз (био..., гео... және гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы.

Биогеоценоз терминін 1940 ж. орыс ғалымы В.Н. Сукачев ұсынған. Ғылыми әдебиетте биогеоценозды экологиялық жүйе деп те атайды. Дара бастың зат алмасу және энергия қабылдау процестері биогеоценоз популяциялары арасындағы байланыстардың негізін құрайды. Қоректену әдісіне қарай барлық тірі организмдер автотрофты организмдер және гетеротрофты ағзалар болып бөлінеді.

Биогеоценоздағы зат айналымы тіршіліктің пайда болу процесінде қалыптасып, тірі табиғат эволюциясының дамуы нәтижесінде күрделене түседі. Сондай-ақ, биогеоценозда зат айналымы болу үшін экожүйеде анорганикалық заттардан органикалық заттар түзетін және Күн сәулесінің энергиясын басқа түрге өзгертіп, сол органикалық заттарды пайдаланып, оларды қайтадан анорганикалық қосылыстарға айналдыратын организмдер болады. Биогеоценоздың негізін продуценттер, консументтер, редуценттер құрайды.

-теңіз экожүйелері-теңіздер мен ашық мұхит.

31.Биоценоздың трофикалық құрылымы (продуцент, концумент, редуцент)

Экожүйедегі ағзалар трофтық байланыстарына қарай өндірушілер (продуценттер), консументтер, редуценттерге бөлінеді. Өндірушілер (бірінші ретті өнімді өндірушілер) - автотрофты ағзалар – планетаның бүкіл тірі дүниесін органикалық затпен қамтамасыз ететін жасыл өсімдіктердің жинағы. Консументтер)латын тілінен аударғанда consume – пайдалану) – гетеротрофты ағзалар, өндірушілер түзген органикалық заттармен қоректенеді. Оларға жануарлар, микроорганизмдердің көпшілігі, бунақдене- қоректі өсімдіктер жатады. Консументтер бейорганикалық заттардан органикалық зат түзбейді, бірақ бір органикалық затты басқа затқа айналдырады.

Редуценттер (латын тілінен аударғанда reduceus, reducentis қалпына келтіруші, деструкторлар) органикалық заттарды ыдыратушы және олрды бейорганикалық хаттарға айналдырушы ағзалар. Редуценттерге бактериялар, саңырақұлақтар, сапрофагтар, копрофагтар, некрофагтар және т.б жатады. Олар заттардың биологиялық айналымының соңғы звеносы болып табылады.