Нарықтық экономикадағы мемлекеттік реттеу әдістері мен құралдарын көрсетіңіз

Нарықты реттеу әдістері — бұл мемлекет пен мекемелердің ұдайы өндіріс процесінде мақсаты бағыт беру әдісі. Ол нарықтық механизм қызметіне қалыпты жағдайды қамтамасыз етуге әсер етеді. Реттеуші субъектілеріне байланысты реттеу тәсілін шартты түрде былай классифифкациялайды: мемлекеттік және мемлекеттік емес, ол нарықтық тепе-теңдікке әсер ету әдісіне қарай – тікелей және жанама.

Реттеудің тікелей әдісі экономикалық процестің өзіне және оның параметріне өктемділу ісер етумен байланысты. Әдетте, олар белгілі объектіге бағытталып, адрестік сипатқа ие болады. Нарықты тікелей реттеу тәсіліне жиынтық сұраным төлем қабілеттілігінің қалыптасуы үшін және халық шаруашылығы тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін орталықтан қолданатын әдістер жатады.

Реттеудің жанама тәсілі негізінен адрессіз болғанмен, бірақ барлық шаруашылық субъектілеріне міндетті болады.

Мемлекетті реттеудің ең маңызды құралдарына мыналар жатады:

Фискалдық саясат

Несие-ақша саясаты

Баға мен табысты реттеу саясаты

Әлеуметтік саясат

Сыртқы экономикалық саясат

Әкімшілік реттеу

Қысқа мерзімді реттеу

Ұзақ мерзімді реттеу

Аймақтық реттеу

Фискалдық саясат мемлекеттік бюджетпен байланысты қаржыны реттеуді қамтиды. Бұл саясаттың ең маңызды бөлігі салықты реттеу болып табылады. Салықты реттеудің ең кең тараған түрлері мыналар болып табылады:

а) кейбір экономикалық процестерді ынталандыру мен шектеу мақсатында салық ставкасын өзгерту.

б) ставканы өзгертпеуді сақтай отырып, салық төлемі ережесін өзгерту

в) салық жеңілдіктерін алып тастау немесе ендіру

Несие-ақша саясаты халық шаруашылығы мәселесін шешуде ынталандырушы рөл атқарады. Несиені реттеудің бірнеше түрі бар:

Экономикалық банктың есептеу ставкасының өзгеруі

Эмиссиондық банктегі міндетті минимальды салымның көтерілуі

Ашық нарықтағы операция

Әлеуметтік саясат өзіне табысты индексациялау, төменгі өмір сүру деңгейін бекітуді қоса отырып, қоғамдағы кедей топқа көмек көрсету бағдарламасын жүзеге асырады.

Сыртқы экономикалық реттеуге мыналар енеді: мемлекеттің сауда саясаты, валюталық курсты басқару, сыртқы сауда тарифтер жүйесі, квота, лицензия.

Әкімшілік реттеу әртүрлі бақылау шараларын жүзеге асырады. Олар арнайы кейбір оқшауланған салаларға байланысты қолданылады. Мысалы, электроэнергетика, көлік, байланыс, т.б.