Клетка органоидтарының патологиясы

Атақты неміс патологы Р.Вирхов (1858)организмнің барлық ауруларының негізінде жасуша патологиясы жатады деп есептеген.

Жасушада болатын өте күрделі өзгерістер,оның ультра құрылымы көп жылдардан кейін электрондық микроскоп жәрдемімен ғана анықталды.Электрондық микроскоп жасушаны екінші рет қайта «ашты» деуге толық негіз бар.Организмді біртұтас жүйе деп қарасақ,жасуша-соның бір бөлігі.

Плазмолемма(цитоплазмалық мембрана)патологиясы.

Әрбір жасушаның өзіне тән цитоплазмалық белоктары болады. Цитоплазмалық мембрана бетіндегі рецепторлық белоктар кешені тек белгілі бір заттармен ғана әсерлеседі.Мысалы;гормондар нысана-жасушалардағы арнайы рецепторлармен қосылып цитоплазма мембранасының бір бөлігімен бірге (эндоцитоз жолымен) жасуша ішіне енеді,сонда ғана өз әсерін көрсете алады.

Микропиноцитоз үдерісінің күшеюі плазмолемманың кеңеюіне жасушаның ісінуі нәтижесінде кейде оның жарылып кетуіне соқтырады.Цитоплазмалық өсінділердің пайда болуы жасуша сыртының электрлік зарядының өзгеруіне байланысты.Егер осы өсінділер жасушадан бүтіндей үзіліп түссе,оған микроклазмацитоз дейді.

Ядро патологиясы

Ядролар санының көбеюі,оның көлемінің ұлғаюы жасушада белок синтезінің күшейгендігінің белгісі.Ісіктер үшін ядролардың ерекше өзгеруі –атипиялар тән.Қалыпты жасушаларда хромосомалар саны 46 болса,ісік жасушаларында олар 200-300 және одан да көп болды.Ядродағы өзгерістерге ең алдымен митозға байланысты патология кіреді.Митоздың бірнеше сатылардан тұратыны мәлім;1)профаза2)метафаза3) анафаза 4)телефаза5)интерфаза.Онан басқа жасуша ядросы амитоз жолымен де көбейеді.Митоздың және де эндомитоз деген түрі бар.Бұл кезде хромосомалар саны,ядро қабықшалары бұзылмай-ақ,бірнеше есе артады. Ядролар санының көбеюі, оның көлемінің үлғаюы клеткада белок синтезінің күшейгендігініц белгісі. Ісіктер үшін ядролардың ерекше өзгеруі - атипиялар тән. Қалыпты клеткаларда хромосомалар саны 46 болса, ісік клеткаларында олар 200—300 және одан да көп болады. Ядродағы өзгерістерге ең алдымен митоздың патологиясына байланысты болады. И. А. Алов (1972) бойынша митоз патологиясының негізгі түрлеріне мыналар кіреді: 1)Хромосомалардың закымдануы: клеткалардың профазада кідіріп қалуы; хромосомалардың спирализация және деспирилизация процесінің бұзылуы; хромосомалардың белшектеніп кетуі; анафаза кезеңінде хромосомалар арасында кепірлердің пайда болуы; хрома- тидтердің уақытынан бұрын ажырап кетуі,кинетохордың зақымдануы; 2)Митоздық аппараттың зақымдануы: митоздың метафазада кідіріп қалуы; хромосомалардың метафазада бытырап кетуі; үш топты метафаза; қуысты метафаза; кепполюсты митоздар; асимметриялық митоздар; бір орталықты митоздар; К-митоздар кіреді. 3)Цитотомияның бұзылуы: мерзімінен бұрын болатын цитотомия; цитотомияның кідіріп қалуы; цитотомияның болмауы.Негізінен, әртүрлі салдарлармен байқалатын жасуша ядросы аппараты зақымдалуында екі тҥрлі механизмді келтіруге болады: 1. Ядро мембранасының зақымдалуы. Ол келесі түрде сипатталады: ядродағы ДНҚ молекуласының бекітілуі мен кеңістіктік бағытталып орналасуының бұзылуы; жасушаның генетикалық аппаратына сигнал берілуінің бҧзылуы; ядродан цитоплазмаға әртҥрлі РНҚ типтері, информосоманың және т.б. шығуының бұзылуы; ядроға иондардың, гормондардың, медиаторлардың, индукторлар және репрессорлардың, гистондардың және т.б. тҥсуі. 2. Ядроның зақымдалуы. Жасушаның барлық әрекеті, оның ішінде оның реактивтілігі де әртүрлі бағдарламалардың жиыны бойынша айқындалады. Олар генетикалық детерминделінген және ҧрпақтан ҧрпаққа беріледі. Әртҥрлі патогендік факторлардың олардың жасушадағы бағдарламаның сақталу орнына (ядро, ДНҚ) әсері мутация деп аталады және оның нәтижесінде бағдарламаның өзгерісі мен патология үдерісі дамиды.

Митохондрия потологиясы.Жасушадағы ең ірі органеллаға митохондри жатады. Митохондриге кездесетін түрлі патологиялық өзгерістердің негізгілеріне мыналар жатады.; 1) Митохондрий санының өзгеруі. Әрбір жасуша үшін митохондрий саны белгілі мөлшерде болады. Митохондрий санының көбею жасуша қызметінің уүшеюімен хабар берсе, жасуша атрофиясында олардың саны азайып кетеді. Экспериментте тышқанды аш сақтағанда олардың бауыр жасушасындағы митохондрий саны бірнеші күндері көбеюіп, кейін азайып кететіндігі анықталған. 2) Митохондрий көлемінің өзгеруі. Тироксин гормонын ұзақ қабылдағанда, зат алмасу үрдісі күшейгенде, құрқұлақ және кейбір жұқпалы ауруларда жасушадағы митохондрий көлемі ұлғайып оларда кристалар саны көбейеді., ісік тінінде әр түрлі пішінді мегамитохондрилер пайда болады, мысалы ісіктерде, алкоголдік бауырда 3) Митохондридегі деструктивті өзгерістер Осы өзгерістердің ең жиі кездесетін түрінде ісіну үрдісі кіреді. Соның нәтижесінде митохондридің көлемі ұлғайып матриксі сұйылады., крсталдар қысқарады. 4) Митохондриде әр түрлі қоспалардың (электронды өткізбейтін материалдардың (липидтер), әктену ошақтарының миелинді, филамент тәрізді құрлымдардың) пайда болуы жасуша зақымдануының белгісі болып табылады.