Дәріс тақырыбы №9: Оқытушының өзін-өзі дамытуы мен кәсіби өзін-өзі тану құралдары,жолдары әдістері

Өзін-өзі тануды зерттеуші ғалымда санамен генетикалық және функционалды байланыстағы тұлғаның орталық қалыптасуының бірі ретінде қарастырады (Б.Г. Ананьев, С.Л. Рубинштейн, А.Г. Спиркин). Сана әлеуметтік орта мен психиканың жоғарғы ықпалдық формасы. Сананың деңгейі интеллектуалдық дамудан, дара ақпараттық тәжірибеден және өзін-өзі танып білуге деген қабілеттіліктеріне байланысты.

Сананың пайда болуы ішкі процестердің интериоризациясы мен өзін-өзі тануының пайда болуына әкеліп соғатын ой және вербальды диалогтар мен коммуникативті процестермен байланысты. Түскен ақпарат санада өңделеді және тұлғаның интеллектуалдық тәжірибе, ойлау, дүниетану және саналылығының негізі болып табылады.Тұлғаның креативтілік потенциалы саналы іс-әрекетте дамитын болғандықтан білім беру әрекетінде тұлғаның креативті процеске тиімді кірісуіне жағдай туғызу керек. Шығармашылық дара тұлғаның саналы және бейсаналы ұғымдары қалыптасатын креативті процесті үздік ұйымдастыру мен реттеуде қиыншылық туғызады.Креативтілік адамның рухани және тұлғаның шығармашылық өзіндік даму шартының ажырамас бөлігі болатын бағалы тұлғалық саналы категориясы. Ол оның өзіндік көкейтестілігінің айтарлықтай резерві болып табылады. Креативтілік тұлғаның білімнің жан-жақтылығымен емес, қабылдау, мәселелерге сезімталдығы, жаңа идеяларды қабылдауға икемділігі мен жаңаны құру мақсатында тұрақтап қалған стереотиптерді өзгертіп, өмірлік проблемалардың күтпеген және кездейсоқ шешімін табумен айқындалады.

Негізгі әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,12,13,15.

Қосымша әдебиеттер: 19,22,29,32,36.38,39.

Дәріс тақырыбы №10: Оқушылардың өзін-өзі дамы-туы мен өзін-өзі тануын педагогикалық қолдау қазіргі мұғалімнің міндеті ретінде.

С.Л. Рубинштейн бойынша, іс-әрекет субъекттісінің маңызды сипаттамасы – оның іс-әрекетте қалыптасуы және дамуы – бұл тек ғана оқушының дамуына емес, сондай-ақ педагогтың өзін-өзі дамытуына, жетілуіне қатысты. Білім беру процесінің өзгешелігі осы екі құбылыстың реципрокналығында (өзара толықтықтыру, өзара іске асыру): оқушының дамуы үнемі педагогтың өзін-өзі дамытуын ұйғарады, бұл оқушы дамуының шарты болып табылады.

Білім беру процесінің идеалды біріккен субъектті П.Ф. Каптерев тарапынан бір білім беру алаңымен, оқу мен даму алаңымен көрсетілгендігі көрсеткішті.

Педагогикалық іс-әрекеттің даралық субъекті ретінде бола отырып, педагог сонымен бірге, қоғамдық субъект – қоғамдық білімдер мен құныдылықтарды тасушы да болып табылады. Осыған орай, педагогтың субъективті сипаттамасында үнемі аксиологиялық (құндылықтық) және когнитивті (білімдік) жазықтықтар бірігеді. Бұл жерде екіншісі, сонымен қатар жалпы мәдениеттік және пәндік–кәсіби білімдерді қамтиды. Даралық субъект бола отырып, педагог әр қа­шан, даралық-психологиялық, мінез-құлықтық және коммуникативтік сапалардың алуан түрлігі тұсында да тұлға болып табылады.

Ең алдымен, қажетті белгілеп қою, не өздігінен даму талдауына арналған ең жалпымен целеполагания, деятельностей және адам мінез-құлықтары толассыз процес сияқты ұғым тіршілік әрекеті келеді. Және өздігінен даму процесі тіршілік әрекеті рамкаларында жүзеге асады.

Кәсіби өзін-өзі дамыту келесі бағыттармен жүре алады(өзін танытудың, өздігінен жетілудің және самоактуализации.)

2. Кәсіби шеберлік.

Әлеуметтік педагогтың жекелік мінездемесін анықтай отырып «адам - адам» сферасында жұмыс атқаратының естен шығармауы қажет,және жеке адамдардың арасындағы қарым қатнаста маңыз Әлеуметтік – педагогикалық қызмет –көп профильді және көп аспектілі, бірақ әлеуметтік қызметкер қандай қызмет сферасына жұмыс істеседе (тәжірибеден басқарушыға дейін), оған адамдармен және ең алдымен - балалармен жұмыс істеуге тура келеді.

Эмоционалдық сфераның ерекшеліктері болжайды: қызу тұрақтылық, дұрыс сәзімдердің басымдылығы,тұлғада үрейліліктің жоқ болуы,психологиялық стрестерді алып жүру қабілеті

Әлеуметтік педагогтың маңызды мінездемесімен және өзін-өзі тану мұғалімінің мінездеме «мен - бейненің» келеді, шамалаушы дұрыс көңіл болу өз өзіме, биік дұрыс өзін-өзі бағалауды, қабыл алу өзінді, позитивтік көңіл болу күтуі серік жағынан.

«Мен - бейненің» ерекшелігі әлеуметтік педагогтың бейімделуі биік келеді, қатынаста ашықтық, қабілеттілік, басқа адамды қабыл алуы.

Әлеуметтік қызметкер келесі жекелік сапалары ерекшелеуге болады және өзін-өзі тану мұғалімінің:

- гуманистік қасиеттер (мейрімділік,өзін өзі бағалау);

- психологиялық мінездеме (психикалық процестердің ағып өту жоғары дәреже, тұрақты психикалық күй-жағдайлар, қызу және қайратты мінездемелердің жоғары дәрежесі);

- психоаналитикалық қасиеттер(өзіндік бақылау, самокритичность, өзін-өзі бағалау);

- психолого - педагогикалық қасиеттер (комммуникабельдік, эмпатичность, визуальділік, қызыл тілді және т.б.

3. Кәсіби мәдениет, жете білушілік, қалыптастыру.

Жетекші әлеуметтік қызметкерді дайындау сапалары әлеуметтік - педагогикалық қызмет субъектілерінің адам Кәсіби сана-сезіммен келеді.

Кәсіби сана-сезім - психикалық процестердің жиынтығы деп аталады, сол арқылы қайсылардың қызмет субъектісі кім, не ретінде өзінді маман ұғынады.

Кәсіби сапалар - профессионализм даму көрсеткіштері, гуманистік бағыттылық, мамандық маңыздылық түсінуі келеді, оның құнды хабардар болулардың, позитивтік көңіл болу өзіме қалай кәсіпқойға, жекелік түр өзгертулердің жоқ болуы.

Кәсіби қалыптасу маманды - күрделі, толассыз процес «адам жобалауының»(М.. Фирсов).

Осыған орай біреудің өзекті мақсаттардан, ЖООда қажетті шешу, сана-сезім жекелік үлгілері құру арқылы әлеуметтік ұстаз маман Кәсіби қалыптасу ұйымы келеді, Кәсіби шыңдарға өздігінен қозғалудың, Кәсіби шеберлікке.

Қалай зерттеу көрсетеді, өткізілген дайындау бағыттарында, орталықта және әлеуметтік ұстаз профессионализмы нәтижелі дамуына арналған д. т. келесі мақсаттардың шешімі қажетті:

- таңдалған мамандықтар жекелік назар дамуы;

- құру құру кәсіби - қажеттілік қызмет келешек;

- құру кәсіби - жекеліктің «мен - концепцияның».

Кәсіби мәдениет қабылдаулармен және реше тәсілдерімен Кәсіби топ мүшелерімен меңгеру айқын дәрежесі бар ­ арнайы Кәсіби мақсаттардың ниясы.

Кәсіби жете білушілік, күрделі психологиялық білім сияқты, бір түрлері болады, атап айтқанда: әлеуметтік, педагогикалық, әлеуметтік - психологиялық, қатынас, ақпараттық, - және д. т.

Бір әлеуметтік педагогика функцияларынан ұйымға апарылады, әлеуметтік тәрбиелеу әртүрлі проблемаларының зерттеулерінің, әлеуметтік педагогтың жұмыс талдауына, ұжымдардың, әртүрлі педагогикалық орталықтардың. Әлеуметтік педагогика функциясы көбірек қысылған келесі бейнемен қисынға келтіруге болады, аналар қосып, не жоғарырақ саналған. Мынау:

- тәрбиелік,

- әлеуметтік - заңға сүйінген.

- әлеуметтік - реабилитациялық.

Тәрбиелік функция бала қосуын болжайды (жасөспірімнің) қоршағанды оның ортаны, процес оның социализацияның, оның бейімделуді оқудың және тәрбиелеу барысында.

Әлеуметтік-заңға сүйінген балалар туралы мемлекет қамқорлығын білдіреді, олардың заңға сүйінген қорғанышты.

Әлеуметтік - реабилитациялық функция - мынау тәрбиелік және білім алатын жұмыс балалармен- мүгедектермен, физикалық немесе психикалық - қайда негізгі әлеуметтік функциялар ұстазды орындайды.

Әлеуметтік - педагогикалық қызмет жүзеге асыруына теориялық және практикалық даярлықтың оның әлеуметтік ұстаз Кәсіби жете білушілік ұғымы бірлікті қосады және оның профессионализмы мінездемі береді.

Кәсіби мамандық 4. жоғарылауы. Кәсіби дамуда өз бетімен білім алу ролі.

Маман мамандығы жоғарылауында, сонымен қатар өз бетімен білім алу арқылы әлеуметтік ұстазды және өзін-өзі тану мұғалімінің үлкен роль өздігінен жетілуді ойнайды.

Жиірек өздігінен жетілу түрткі болады барлығы бүгінгі өзінді ұмтылумен асып түсу, биік нәтижелер көбірек жету, өз шеберлік жоғарылату, мәнді ие болу үшін өзінді адам сапалары. Мынау тұрақты жұмыс позитивтік өзгерту мақсатымен өзімен, жақындаудың - арманға мен, жекелік өсу шек тенденция орындаулары. Ұстаз өздігінен жетілу процесі қосады өзінді келесі кезеңдер:

Өзіне меншікті адам өзін өзі байқауы, қызметтің және өзін-өзі тану жүруінде қатынастың проясняется ұсыну туралы өзіме, туралы өз күшті және әлсіздерді адам жақтарында, адам самопринятиясы механизмдарды бірдеме істейді. Тәуелділікте ананың, адам өзінді қабылдайды немесе жоқ (адам бөлек сапалары қабылдайды немесе қабылдамайды), өздігінен жетілу стратегияларының таңдауы тәуелді болады;

Сана бейне құруы мен самопрогнозирования механизмдарының задействованиясы арқылы жүзеге асады; өзі мынау бейне мүмкін біршама талдап қорытылған немесе айқындалған, алысталған немесе жуықпен уақыттардың және п т,

• өздігінен даму бағдарлама формулировка беруі, қайда өздігінен жетілумен рет және ұстаз әрекеттерінің жүйелілігі анықталады, уақыт, шарттың, прогнозируются нәтижелер, тәсілдер және өз-өзін тәрбиелеу қабылдаулары және өз бетімен білім алудың;

• бағдарлама орындауы;

• бақылау және өткізілген жұмыс нәтижелілік бағалауы онан арғы жұмысқа түзетулердің салуымен өз Кәсіби дамумен өзімен.

Профессионализм толық жетілдіруі әлеуметтік - педагогикалық қызметтің иннервациялық процес ұйымымен сонымен қатар тар байлаулы. Иннервациялық технологиялардың қолдануы тек қана емес иннервациялық қызмет тиісті асырау, сонымен қатар Кәсіби қызметтің маман шығармашылығы.

Белгілеп қоюға ереді, не әлеуметтік ұстаз дайындау жоғарылау жүйе ерекшелігі Кәсібике арнайы психолого - педагогикалық бағыттардың қызметтің - барысы, шаралардың, жекелік өсу шегі тренингілерінің, Кәсіби өсу шегі қиындықтары жеңу әлеуметтік ұстазға көмектеседі және Кәсіби сана-сезім деңгейі маңызды үлкейту.

Негізгі әдебиеттер: 10,11,12,13,14,15.

Қосымша әдебиеттер: 34,41,42.

Дәріс тақырыбы № 11:Оқушылардың өзін-өзі дамы-туы мен өзін-өзі тануын педагогикалық қолдауға мұғалімнің дайындығы

Атақты педагог-ғалым В.Сухомлинский: «Мұғалімдік мамандық-бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы молжан дүниесіне үніле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер ол даналықты жүрекпен ұға білу болып табылады»- деп ұстаздық өнерге ерекше баға берсе, қазақ ағартушысы Ы.Алтынсарин «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені, мұғалім-мектептің жүрегі»-дегені бекер айтылған сөз емес. Осыларға зерделей қарасақ, қазіргі мектепалдындағы міндеттерді шешуде мұғалімнің кәсіптік мәдениеті басты алғы шартта тұратыны аян. Мұғалімнің кәсіптік дәрежесін арттырудың жолдарын қарастыратын әлемдік педагогикалық ойларды жинақтай келе ғалым Ш.Таубаева мынадай қорытынды жасаған: «Кәсіптік қызығушылық педагогикалық қызметте бағдарлауда, білубілуге деген қажеттіліктен туындайды, ал ол жоғары кәсіптік қажеттілікке тек мұғалімнің жеке өз басының ұмтылуы арқылығана айнала алады».

Қазіргі кезде білім беру үрдісінде дәстүрлі емес, яғни жаңа түрлері қолданылып келеді. Олар-тренинг сабақтар, дебат сабақтар. Бұл сабақтардың негізгі мақсаты-оқушылардың қисынды ойлау қабілетін дамыту. Сондықтан университет жағдайында болашақ педагогтардың таным белсенділігін арттырып, оларды оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологияны пайдалануға дайындау қажет.

Бүгінгі біздің қозғап отырған мәселеміз, мұғалімнің жан-жақтылығы. Жалпы мұғалым тек білім беруші ғана емес, бала жүрегіне жол табатын психолог болуы шарт. Ал мұғалім әлемдік білім беру жүйесінен мол ақпарат алып отырса, оның шәкіртке берген білімі нәрлі болады, кәсібі деңгейі өседі, әлеуметтік беделі артады. Демек, оқушының санасына кәсіби даярлығы мол мұғалімнің ілімі ғұмырлық сақалады деген тұжырым жасаймыз.

Бала бойында білім нәрін себетін басты тұлға-ұстаз. Яғни жас ұрпақты оқытуда тиімді жағдайлар жасау көбіне мұғалімге тікелей байланысты. Мемлекетіміздің жарқын болашағы мен гүлденуі үшін қазіргі жоғары оқу орнында мұғалім қандай болуы керек? – деген заңды сұрақтар тууы сөзсіз. Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі оқу орнына ойшыл, зерттеуші, өз ісіне қатып қалған қасаңдық пен жаттандылықтан аулақ, өмірлік қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген, психолог-педагогтік диагностика қоя білетін іскер мұғалім қажет.

Педагогика саласында «біліктілік» термині әр түрлі аспектіде, соның ішінде кәсіби даярлық, кәсіби шеберлік мәселелеріне жақын қарастырылады. Н.Кузьмина: «Кәсіби біліктілік іс-әрекеттің сапалылығының сипаттамасы және еңбектің ең жоғарға бағасы, ал іс-әрекеттегі кәсіби біліктілік - бұл маманның кәсіби міндеттерді шешуде бүгінгі заманға сай мазмұн мен жаңа әдіс-құралдарды, оларды жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін меңгеру дәрежесімен сараланатын, іс-әрекеттің субъектісіне, нақты мамандық өкіліне сапалы мінездеме мен баға беру» - деп атап көрсетті. Кәсіби біліктілік-бұл кәсіби іс-әрекеттегі субъекттің үнемі өсу үстіндк болатын өзін-өзі дамыту үрдісі.

Әдебиеттер мен нормативтік құжаттарда біз мынадай анықтамаларды кездестіреміз: «Оқытушының кәсіби біліктілігі ретінде оның педагогикалық қызметі, педагогикалық қарым-қатынасы, мейлінше жоғары деңгейде жүзеге асырылатын еңбегі, мұғалімнің жеке қасиеттерінің жүзеге асырылу көрсеткіштері, оқушыларды тәрбиелеу және оқыту ісіндегі биік нәтижелер мен жетістіктері ескеріледі». Өз кезегінде «білікті маман-мамандыққа тән нормалауды меңгерген, өз бетінше кәсіби мақсаттарды жүзеге асыра алатын, мотивациясы мен өзін-өзі жүйелеудің жоғары деңгейін иеленген, өзін-өзі басқара білетін адам»-деп көрсетіледі. Кез-келген білім беру мекемесінде кәсіби шеберлікті көтеру мәселесі педагогикалық ұжымды қалыптастыру кезеңінен басталады. Оқытушының кәсіби шеберлігін, біліктілігін көтеру-білім беру сапасын көтерудің ең маңызды шарттарының бірі. Кәсіби шеберлікті қалыптастыру-оқытушының шығармашылық жеке тұлғасын қалыптастыру, жаңаны дайындауға деген дайындықты қалыптастыру, педагогикалық инновацияларға деген қабылдауларын дамыту.

Біздің ойымызша, мұғалімнің «кәсіби біліктілігі» оның оқушыларға білім беру мен тәрбиелеу ісіне биік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік беретін әрі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерін жарыққа шығарып, педагогикалық қарым-қатынасы мен педагогикалық іс-тәжірибесін жоғары деңгейде жүзеге асыратын еңбегі болып табылады. Сонымен қатар мұғалімнің біліктілігі, бар жағынан, оның кәсіби білімі мен біліктілігінің, екінші жағынан, кәсіби ұстанымдары мен психологиялық қасиеттерінің, яғни оның шынайы еңбегіндегі ара қатынасымен өлшенеді.

Педагогика ғылымында педагогтің маман ретіндегі іс-әрекетінің нәтижелік деңгейінен туындайтын кәсіби даярлық тұжырымдары ғылыми тұрғыда әр түрлі бағытпен, түрлі көзқараспен біршама уақыттар бойы зерттеліп негізделген. Соның ішінде, кәсіби даярлаудың жалпы мәселелері шетелдік педагогика тарихында О.Абдуллин, В.Адольф, В.Загвязинский, Н.Кузьмина, Н.Сластенин, Л.Спирин, В.Ситаров, А.Тряпицына және т.б. ғалым-педагогтердің зерттеу еңбектерінде барынша көлемді талданған болса, бұл бағыттағы сан алуан жұмыстардың ішінде қазақстандық Д.Жүсібалиева, Л.Керімов, М.Құдайқұлов, Б.Момынбаев, Г.Нұрғалиева, К.Успанов, А.Сейтешев, Ш.Таубаева, Н.Хмель және т.б. есімлерін көрсетуге болады.

ХХІ ғасыр маманның кәсіби шеберлігіне өте жоғары талаптар қойып отыр. Қазіргі қазақстандық қоғам жаңа мыңжылдықтағы білім беру нарығы жағдайында жеке тұлғаның кәсіби қызметі мен детерминацияланған талаптарымен өлшенетін оның өн бойндағы жалпы адамзаттық құндылықтарын танудың қажеттілігін айқындап берді. Бұл жерде нақты айтатын болсақ, қазіргі таңда қоғам өзгеріске түсіп, адам санасы да өзгерді, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді шешудің жаңа жолдары табылды. Бұл шешімдердің қатарына жаңа технологиялар арқылы білім мен тәрбие беру ісі жатқызылуда. Білім беруді ақпататтандыру үрдісі білім беру идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін интенсификациялауға, оның сапасы мен тиімділігін көтеруге арналған жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін қолдану жолдарын ұсынуда. Атап айтқанда әр түрлі педагогикалық өнімдерді белсенді түрде қолдануға өту, оларды құрастыруға, апробациялауға, енгізуге арналған жағдайларды туғызу, дәстүрлі жүйені жаңа жүйемен саналы түрде байланыстыру ізденістері аса күрделі мәселелердің бірі болып отыр, ол психологиялық-педагогикалық, оқу-әдістемелік және өзге мәселелердің кешенін шешу мәселесін талап етеді. Соның ішінде оқу телебағдарламаларын оқу үрдісінде қолдануды мынадай бағыттар бойынша жіктеуге болады:

- оқу үрдісінде оқу телебағдарламаларын енгізу мәселесін шешудегі біріңғай кешенді ғылыми-әдістемелік ыңғайда жоспарлау;

- тәжірибелік әрекеттегі оқу телебағдарламаларын қолданудың әдістемесін құрастыру;

- оқу телебағдарламаларының ерекшеліктерін меңгертуде және оларды оқу үрдісіне енгізуде педагогикалық кадрлардың дайындығы;

- қажетті әдістемелік қамтамасыздықты құрастыру, жасау және іздену жолдары.

Мұғалімнің кәсіби біліктілігін шыңдаудың үздіксіздігі оның шығармашылық қабілетінің дамуының кепілі және өзіндік жеке педагогтік тәжірибесінің дамуының алғышарты болып табылады. Ұстаздың кәсіби шеберлігінің негізі, біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы. Екіншіден, пәнді жетік білуі, ойын оқушыларға толық жеткізу үшін жан-жақты қасиеттерді сіңіруі, моральдық нормаларды білуі. Үшіншіден, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде меңгеруі тиіс. Педагог көп біліп қана қоймай, сол білгендерін оқушыға бере білуі қажет. Ұстаз шеберлігінің төртінші құрамды бөлігі педагогикалық әдеп деуге болады. Сонымен педагогтік шеберлік-тек қана мұғалімнің жалпы жан-жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол-әр сөзді оқушыға жеткізе білуі, олардыңтолық қабыл алуын, толғанып бойға сіңіруін үйретуі. Педагогикалық әдеп-мұғалымның ірбір нақты іс үстінде тәрбие мәселесінің ең ұтымды әдіс-тәсілдерін қолданып, оқушыларды еліктіріп әкететін кәсіптік сапасы. Оқушылармен қарым-қатынастұрғысынан қаоағанда педагогикалық әдеп мұғалімнің жан-жақтылығының, оның идеялық сенімінің, жүріс-тұрыс мәдениетінің, жалпы және арнаулы білімінің, мамандығына байланыстыізденіс жемістері қорының жиынтығы іспетті. Шебер педагог болмай тұрып әдепті педагог болу әсте мүмкін емес.

Қазіргі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің біріне айналды. Дүние жүзінде білімнің маңызды рөлі артты. Адамның болашағы оның қазіргі алған білімінің сапасына, көлеміне,ойлау деңгейіне байланысты. Мұғалімнің кәсіби деңгейі мен әлеуметтік беделі оқушы жүрегіне жол таба білуімен мөлшерленеді. Бүгінгі күн талабы тұрғысынан қарасақ, оқыту ісі тек сабақ беру ғана емес, оқытудың басты міндеті: мұғалімнің білім беру және оқушының білім алу қызметтерінің біріккен түрі екендігінде. өскелен заман әр бір студентті жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді қажет етуде. Сондықтан студент қызметін басымдау етіп, үйренуші тұлға тек шәкірттер екенін ескеріп, білім бері ісін ұйымдастыруды жоғары оқу орнының бүгінгі басты нысанасы болмақ. Ұстаз шәкірттің білім алуға деген құлшынысын тудыра алмаса оның ынтасы, пәнге қызығуы қалыптаспайды. өйткені, мұғалім тақырыпты бастан-аяқ талдап,өзі түсіндіріп, тек аз уақыт оқушының жаттығу орындауына ғана көңіл бөледі. Ал қазіргі жаңа технологияға байланысты білім беруді студент өзі ізденіп, жаңа тақырыпты оқып, түсініп, пәнге байланысты әдебиеттермен жұмыс жасап, жолдастарымен ой бөліссе, өз білгенін көпшілікке жүйелі түрде жеткізе алса, онда ұстаз нәтижеге қол жеткізеді. Кәсіби шебер мұғалімнің бойында мынадай қасиеттері болуы тиіс: 1) сергектік, байқағыштық;2) сезімталдық; 3) сенім; 4) әділдік; 5) байсалдық; 6)ұстамдылық төзім, сабыр сақтау; 7) ілтипаттық..

Бүгінгі таңда жоғары оқу орнындағы студенттерге білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты көтеру жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін оқытушылардың қолынан ғана келеді. Жас ұрпаққа саналы тәрбие мен сапалы білім беру, ең алдымен, мұғалімнің кәсіби даярлығына, оның іс-тәжірибесінің қалыптасуына байланысты. Сондықтан болашақ мұғалімнің кәсіби біліктілігін жоғары оқу орнында жүйелі қалыптастыруға тиіспіз.Әсіресе, болашақ мұғалімдерді оқытуда тиімді әдіс-тәсілдерді, озат тәжірибелерді сараптап, шығармашылықпен жұмыс атқарып, олардың жеке шығармашылығын қалыптастыруға көңіл бөлу қажет. Бұл жөнінде қазіргі кездегі жоғары оқу орындарында табысты пайдаланып жүрген оқытудың несиелік жүйесінің маңызының зор екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Несиелік жүйе студенттердің оқу мекемелері қабырғасында жүрген кезден бастан жеке шығармашылықтың кейбір ерекшеліктерін меңгеріп, оны тәжірибеде жүзеге асыру мүмкіндіктерін ашуға баулиды: кейс жасау, тәрбие істерінің сценарийлерін құрастыру, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді проблемалар бойынша сараптау, сауалнамалар құрастырып, оны мектеп жағдайында өткізу, ғылыми баяндамалар дайындау, педагогикалық жағдаяттар жинақтау, т.б. Болашақ педагогтердің кәсіби дайындығында педагогикалық технологияларды оқып үйрену, шығармашылық ізденістерді ұйымдастыру, мониторинг жасату сияқты жұмыстардың маңызы зор.

Мұғалімнің кәсіптік мәдениеті туралы Н.К.Крупская, С.Т.Шацкий, А.С.Макаренко, Қ.Жарықбаев, Ш.Т.Таубаева, К.О.Өмірбаева еңбектерінде кеңінен сөз болып, мұғалімнің әдебі, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дауыс дикциясы, сыртқы бейнесі жөнінде келелі әңгіме қозғалады. Мұғалімге қарапайымдылық, ұқыптылық, жинақтылық тән болуы тиіс. Мұғалімнің киімі, қозғалысы, шаш үлгісі сәнді болып келгені абзал. Мұғалімнің әлеуметтік беделін көтеруге оның сабырлылығы, сергектілігі, мейірімділігі мен кішіпейілділігі де зор рөл атқарады. Білімдар мұғалімнің сөйлеу техникасы мен адамды түсіне білуі, басқа адамды елітіп әкетуі басым болады.

Н.В.Кузьмина өзінің зерттеулерінде алғаш рет педагогикалық іс-әрекеттің психологиялық құрылымына сипаттама берді. Педагог-ғалым өзінің еңбектерінде мамандар дайындаудың нәтижесін көтеру жолдарының бірі-студенттерді болашақ кәсіби іс-әрекеттерінің құрылымые ескере отырып оқыту болып табылатындығын көрсетті, мұғалімдердің жеке тұлғасын қалыптастыру, олардың педагогикалық шеберліктері мен қабілеттіліктерін дамыту мәселелеріне көңіл бөлді. Ал, Кузьмина педагогикалық оқу орындарының аса маңызды міндеттерінің бірі ретінде студенттердің педагогикалық бағдарлары мен педагогикалық қабілеттіліктерін қалыптастыруға ерекше мән берді.

А.И.Щербаковтың зерттеулерінің негізгі мақсаты мұғалімнің жеке тұлғасын қалыптастыру, олардың әр түрлі формадағы оқу және тәрбие жұмыстарына қажетті кәсіби іскерліктері мен дағдыларын айқындау проблемаларын психологиялық тұрғыда талдау болды. Ол өз жұмыстарында педагогикалық жоғары оқу жүйесінде болашақ мұғалімдердің кәсіби дайындықтарын жетілдіру жөнінде кең көлемдегі нақты материялдар арқылы ғылыми –практикалық ұсыныстар жасады.

Мұғалімнің жеке тұлғасын кәсіби сапалары мен оның кәсіби дайындықтарына байланысты анықтаңға В.А.Сластениннің зерттеулері арналған. Оларда студенттерге педагогикалық білім берудегі кәсіби бағдарды қалыптастырудың негізгі заңдылықтары мен құрылымдары, жүйелері, сонымен қатар мұғалімнің жеке тұлғасын қалыптастыру процесінің үйлесімді факторлары сөз болады.

Алдымен «кәсіби педагогикалық бағдарда оқыту» түсінігі қандай мағына беретіндігіне тоқталалық. Ол үшін психологтардың жеке тұлғаның бағдарын қалай түсіндіретінін қарастыралық.

Жеке тұлғаның бағдары-оның ең бір жетекші қасиетінің бірі. Н.Ы.Кузьмина «бағдар» ұғымына мақсат, мотивтер және іс-әрекетке деген талаптану мен оған қызығушылық қатынастары туралы түсініктерді енгізді.

А.И.Щербаков мұғалімнің жеке тұлғасы құрылымының негізгі элементтеріне терең білімділік пен жоғары мәдени деңгейді, жоғары адамгершілік сапаларды, танымдық белсенділік пен ізденімпаздылықты, бірқалыпты және тұрақты мінезді, педагогикалық қабілеттер мен шеберлікті енгізеді.

М.И.Дьяченко мен Л.А.Кандыбович кәсіби бағдарда оқыту проблемаларының психологиялық аспектілерін зерттеу барысында студенттердің кәсіби бағдарын қалыптастыру дегеніміз - олардың болашақ мамндықтарына деген қызығушылықтары, бейімділіктері мен қабілеттіліктері, жоғары оқу орнын бітіргеннен кейінгі мезгілдерде де өзінің білімін жоғары сатыға көтеруге ұмтылулары, өздерінің негізгі материялдық, рухани мұқтаждықтарын қанағаттандырулары, таңдап алған кәсіби еңбектерімен тұрақты шұғылданулары болашақ маман көзқарасы тұрғысынан өз кәсібінің мәртебесін, мұраты мен сенімін дамытулар деген қорытындығы келді.

Соңғы уақытта болашақ мамандардың кәсіби шеберліктерінің негіздерін қалыптастыру проблемаларын шешуге сөзсіз мүмкіндік беретін жоғары оқу орындарының педагогикасы қарқын алуда. Көпшілік зерттеушілердің пікірлері бойынша, жалпыға белгілі оқу орындарындағы оқу прцесінің педагогикалық ерекшеліктерінің негізінде тұжырымдалған арнайы принциптері болуы тиіс. Мұндай принципте С.И.Зиновьевтің, И.И.Кобыляцкийдің, Р.А.Низамовтың, А.В.Барабаншиковтың, В.И.Загвязинскийдің және т.б. еңбектерінде көрсетілген.

Педагогтың кәсіби – педагогикалық позициасын айтатын болсақ, біз оның табиғатында сай, осының мазмұнына қарай педагогтың формасы мен әдісінің дайындығы, өзінің үздіксіз барлық оқу кезеңдегі, сіздің көзқарасыңыз бойынша өзіндік өсу деңгейіне кәсіби іс - әрекетіне және де субьекттің кәсіби болмысының қалыптасуына болуы тиіс.

Үздіксіз білім берудегі педагогтың субьективтік қалыптасуының модельдік процесінде біз педагогтың үздіксіз білім берудегі негізі үш сатысын бөліп көрсеттік. Олардың әрқайсысынан 2 сапалы этап табылды.

Бірінші саты – мамандықты таңдау. Аталған үздіксіз білім беру сатысын біз, педагогикалық қызметтің баланы сапалы өзгертуге, яғни «адамда адамшылықты қалыптастыруға» бағытталған процесс екенін ұғынуы деп қорытындылауымызға болады.

Екінші сатыға – мамандықта өзін айқындау, педагогикалық қызметтің маңызды механизмдерін меңгеру, әлеуметтік мәдени тәжірибені тасымалдауға даярлау, өзінің педагогикалық қызметінің стилін іздестіру (студенттік зерттеу процесінде) және бекіту (диплом алғаннан кейін) жатады. Бұл сатыны педагог-тәрбиешінің концептуалды позициясын, өзінің кәсіби педагогикалық қызметінің принциптер жүйесін айқындау деп қорытындылауға болады.

Педагог кәсіби педагогикалық қызмет субъектісі қалпына тікелей күнделікті практикалық жұмыспен айналысқанда шынымен енеді. Жас маман педагогтың өзін кәсіби дамытуда педагогикалық технологияларды меңгеруі маңызды болып табылады.

Үшінші саты –егер педагогтың авторлық концепциясы педагогикалық қызмет жүйесінде (авторлық тәжірибе, педагогикалық фактор жүйелерін үйлестіруші білім беру бағдарламасы, жобасы) жүзеге асырылса, онда кәсіби өзін дамыту болып саналады. Кәсіби педагогикалық қызметті ұғу және саналы түрде меңгеру педагог-тәрбиешінің жеке кәсіби позициясымен бірге іске асады.

Педагогикалық позиция процесіндегі авторлық педагогикалық жүйеде педагогтың кәсіби позициясы тәрбиелік сипатқа ие болады, себебі педагогтың позициясы авторлық педагогикалық жүйе ретінде тексеріліп, тәрбиенің озық тәжірибе ретінде қолданылуы немесе шеттетілуі мүмкін. Педагогикалық қызметте «атқарушылық» стильді қолдану педагогтың айналасындағыларға өзін таныту және мойындату тәсілдерінің маңызының жойылуына алып келуі мүмкін.

Педагогтың тәрбиеші ретінде қалыптасуындағы осы аталған дағдарыс сәттері оның кәсіби өзін-өзі бағалауы және ұғынуын сапалы өзгертуіне, яғни кәсіби рефлексияға мән беруіне тура келеді. Бірақ бұл күнделікті тәжірибеде кездейсоқ өтеді, сөйтіп педагогтың біртұтас кәсіби позициясының бұзылуына алып келеді. Педагогтың субъектілігі жойылады, ол өзін бағдарламаны, жоспарды, нұсқауларды атқарушы ретінде ғана сезінеді.

Педагог-тәрбиешінің кәсіби позициясы бірдей принциптерді орындауынан, үздіксіз білім беру сатысынан тәуелсіз қалыптасады. Бірақ педагогты даярлаудың мақсаты, мазмұны, әдістері және ұйымдастыру формалары тек оның кәсіби позициясының жеткен деңгейімен ғана емес, сонымен қатар кәсіби педагогикалық позицияның қалыптасу деңгейімен айқындалады.