Достық операциялар типологиясы

Бейбіт операциялар – бұл дау-жанжалды аймақтарда халықаралық достық пен тұрақтылықты қалпына келтіру бойынша халықаралық жігердің саяси – дипломатиялық, әскери және басқа да әдістерінің жиынтығы.

Достық операцияларбейбітшілікті орнату және қолдау операциялары ұғымдары жузеге асқанда мүлде басқа әскери - саяси әрекеттерді біріктіреді. Ірі - ірі мемлекеттердің геосаяси, экономикалық және басқа да ірі державалар мен мемлекетаралық бірлестіктердің мүдделері бейбітшілік орнату іс-әрекеттерінде

жобаланады, «гуманитарлық» мотивтермен байланысады, операциялардың сипатына, масштабы мен бағыттылығына әсер етеді.

Дүниежүзілік бірлестік шешуге көмекті талап ететін барлық жанжалдарға араласа бермейді. БҰҰ-ның достық операциялары механизмі 1980-1990 ж.ж. жаңа эволюцияға өтті. Соңғы он жылдықта халықаралық қауымдастық атынан жүзеге асатындостық операциялардың негізгі тенденциялары келесі.

- Халықаралық дауларға қол сұғудан халықаралық емес, ішкі дауларға қол сұғуына өту.

- Қол сұғу, параллельді жүріп жатқан операциялар масштабтарының артуы.

- Аймақтық сипаттағы ұйымдармен жүзеге асатын операциялар санының өсуі.

- Бейбітшілікті қолдау және орнату операциялары арасындағы айқын шекараның жойылуы.

- Операциялардың әскери және саяси жақтары арасындағы қарама-қайшылық.

- Операциялар мандаттарының күрделенуі.

Бейбітшілік орнату операциялары (БОО) БҰҰ-ның халықаралық саяси мандатымен реттелетін бейбітшілік орнатудың бір бөлігін қолдану дегенді білдіреді.

БОО шеңберінде қызметтердің келесі түрлері айқындалады.

1. Құқықтық мәртебесі бойынша (БОО-ның құқықтық типтері).

- Бейбітшілікті қолдау операциялары.

- Бейбітшілікті орнату операциялары

2. Өткізу функциялары мен құралдары бойынша (МТО функционал үлгілері).

- Халықаралық бақылаушылар миссиялары.

- Қарулы күштерді қолдануы бар халықаралық бейбітшілік операциялары.

- Халықаралық полициялық бейбіт операциялары.

-Гуманитарлық көмек көрсету жөніндегі бейбітшілік орнату операциялары.

3. БОО-ны субъект бойынша ерекшелеу.

- БҰҰ – ның бейбітшілік орнату операциялары.

- Аймақтық БОО.

- Ішкі БОО

Халықаралық құқықтық аспектіде операциялар құқықтық орнатудың төрт тобымен реттеледі.

1. Операциялар өткізу үшін мандат.

2. Даулаушылар жақтары арасындағы келісім.

3. Халықаралық ұйымдар мен операцияға қатысушы мемлекеттер арасындағы келісім.

4. Даулаушы жақтар арасындағы келісім-шарт.