Экономиканы ұйымдастырудың нарықтық сипаты

Нарықтық модельге негiзделген экономика шаруашылықты ұйымдастыруды былай жүзеге асырады: жеке тұтынушы менөндiрушiлер нарық арқылы өзара iс-әрекет жасап, экономикадағы басты үш мәселенi шешудi мақсат етедi.Оларға: ненi, қалай және кiмге өндiрудi жүзеге асыру қажеттiлiгiн жатқызымыз.

Ненi өндiру? Тұтынушы кез-келген тауарды таңдау арқылы өз дегенiн жүргiзедi. Егер сатып алушы белгiлi тауар түрiн көптеу алса, онда тауарға деген баға

өседi.Нарықтық шаруашылық механизмiнiң iс әрекетi автоматты сипат алып: тауарға сұраным өссе, баға көтерiледi және тауар өндiрушi өндiрiс көлемiн ұлғайтады.

Қалай өндiру? Баға бәсекелестiгiн жеңiп, белгiлi пайда алу үшiн тауар өндiрушiнiң бiр ғана соқпағы бар- арзан әрi сапалы өнiмдi шығару. Өндiрiсте ҒТП элементiн кең қолдануды ұйымдастырған, ресурсты үнемдеген, бiлiктi кадрлары бар тауар өндiрушiлер болады. Нарық өндiрiске ҒТП-тi ендiрiп, тұтынушыға баға мен сапасы көңiлiнен шығатын өнiмдi шығаруға өндiрiстi барынша итермелейдi.

Кiмге өндiру? Бұл құбылыс сұраным мен ұсынымның арақатынасымен байланыстырылып түсiндiрiледi. Нарықты тұтынушының саны мен құрылымы, оның табыс деңгейi және т.б. параметрлер арқылы тамырын басып, бiлiп отыру керек.

Нарық күрделi экономикалық категория бола тұра өзiмен өзi болған емес. Ол белгiлi және нақты әлеуметтiк-экономикалық жағдайда өмiр сүредi және көптеген факторларға тәуелдi:

- меншiк түрлерiнiң көп болуы;

- нарықтағы шаруашылық субъектiлерiнiң қойылатын экономикалық жауапкершiлiкке сай болып, тәуелсiз әрi өз-өзiнше болуы;

- тауар өндiрушiлер мен сауда делдалдарының бәсекелестiгi;

- белгiсiз нарыққа өнiм шығару;

- өнiмге бағаны контрагенттердiң қою құқықтығы;

- керектi инфрақұрылымнiң болуы;

2- дәрісті қайталау үшін сұрақтар:

1. Өндірістің қандай деңгейлері бар?

2. Өндірістің қандай мәселелері бар?

3. Өндіріс дағдарысы дегеніміз не?

4. Экономикалық ресурстарға не жатады?

5. Өндіріс факторлары дегеніміз не?