Физикалық география 6 класс 3 page

Үшінші кезең – ұғымның мәнін түсіну үшін басты белгілерді және ұғымның анықтамасын меңгеру тіпті жеткіліксіз, алайда мектеп практикасында ұғымдарды қалыптастыру көбіне осымен аяқталады. Жалпы ұғымды дамытудың келесі кезеңі – оны белгілі бір жүйеге жеткізу осы жүйенің ұғымдары арасындағы байланыстарды, сондай ақ қаралып отырған ұғымдардың қатынасы бар жеке жүйелер арасындағы байланыстарды ашу. Мәселен, курстың соңғы бөлімінде табиғат зоналарымен географиялық белдеулер арасындағы байланыстар, зоналардың материктерде орналасу заңдылықтары айқындалады.
Меңгерілген ұғымдардың түрлі ұғымдармен жаңа қатынасын анықтау оған басқаша ыңғайда қарау, жаңа бағыттарын байқауға, орналасу заңдылығын ашуға мүмкіндік береді. Мәселен, климаттық белдеулердің жалпы шолуы әр белдеуде климаттық аймақтардың орналасу ерекшеліктерін көруге жағдай жасайды. Абстрактты білімді меңгеру оны нақты сезім мазмұнымен толықтыра түсу арқылы жүргізіледі. Алғашқы қорытынды абстрактты болған сайын, бұл курста болған жалпы географиялық заңдылықтар ұғымы жатады, оны меңгеру нақтылай түсуді көбірек талап етеді. Міне сондықтан, жалпы географиялық заңдылықтарды ашып білгеннен кейін олардың ірі территориялық-табиғат кешендерінде – географиялық белдеулерде қандай көрініс алатынын қарастырудың маңызы аса зор. Сезімдік таным, ойлау және практика - өз бетімен істейтін практикалық жұмыстар – ұғымды қалыптастырудың бүкіл барысында өзара тығыз байланыста болады.

Курстың құрылымдық өзгеріске ұшырауы – геоморфологиялық және климатологиялық білім системалары жөніндегі жетекші ұғымдарды курстың соңынан алдына шығару – осы ұғымдарды қалыптастырудағы дедукция ролін күшейте түседі.

Бұл үшін бастапқы шарт жеке ұғымдарды түсіндіру емес, карталарға талдау жасау негізінде бүкіл жер бетінде байқалатын жалпы елеулі байланыстарды анықтау болады.
Егер белгілі шарттар орындалып отырса, ұғымдарды қалыптастыру әлдеқайда табысты болады. Ұғымдарды қалыптастырудың табысты болуы шартына мыналарды жатқызуға болады:

• Күрделі ұғымдарды құрамдас ұғымдарға ажырату және олардың арасындағы байланыстарды айқындау;

• Тірек ұғымдары мен елестерді анықтау, пән аралық, курс аралық және курстың ішкі байланыстарын анықтау;•

Ұғымдардың ерекшеліктерін және олардың қалыптасу кезеңдерін ескере отырып, көрнекі құралдарды іріктеу;

• Оқушыларда күрделі физикалық-географиялық процестерді меңгеру үшін қажетті оқу жұмысының тәсілдерін, әуелі түрлі тақырыптық карталармен жұмыс істеу тәсілін, сондай-ақ ойлау қызметі тәсілдерін қалыптастыру;
• Курсты оқыту кезінде проблемалық тәсілді пайдаланған жөн, өйткені ұғымды қалыптастыру оқушылардан көп ойлануды және шығармашылық жұмысты талап етеді;

• Оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тарту;

• Мұғалімнің дер кезінде оқушылардың оқу материалын меңгеруі ерекшеліктері туралы хабардар болуы;

• Оқу процесін дұрыс жоспарлау;

Материктер географиясы курсындағы ұғымдарды қалыптастырудың негізгі жолдары мен тәсілдері оқулықта көрсетілген. Ұғымды қалыптастыру мүмкіндіктерін білу үшін, мұғалімге оқулықты – алғашқы ғылыми кітапты – оқу процесінде толық және тиімді пайдалануына жағдай жасайды. Соларға қысқаша тоқталып өтейік:

1. Курста жаңадан қалыптасатын жалпы географиялық ұғымдардың бәрі шрифтпен ерекшеленіп берілген. Бұдан бұрынғы басылымдарында оқулықтың соңында оқушылар меңгеруге тиісті ұғымдардың тізімі берілген болатын.

2. Жаңа ұғымдарды енгізгенде оның елеулі белгілеріне, сондай-ақ осы белгілердің пайда болуына себін тигізген себеп-салдар байланыстарын ашуға ерекше назар аударылады. Оқушылардың елеулі белгілерді жақсы меңгеруі үшін оқулықта тиісті абзацты оқып шығу және ұғымның басты белгілерін атап көрсету жөнінде тапсырма беріледі.

3. Алда өтілген курстарда енгізілген физикалық –географиялық процестер тұрғысынан маңызды ұғымдар 7 сынып оқулығында толық ашылмайды. Тек тірек білім ретінде ғана пайдаланылады. Оларды оқушылардың есіне түсіру үшін параграф алдында сұрақтар қойылады. Сабақтас пәндер жөніндегі білімдер де дәл солай ескеріледі.

4. Жаңадан сыры ашылған ұғымдардың елеулі белгілерін пысықтау үшін параграфтың соңында
тапсырмалар берілген.

5. Оқулықта жетекші ұғымдарды қалыптастыру кезеңін көрсетуге қадам жасалған. Мәселен, алғашқы материкті оқып үйренген кезде бағдарлама бойынша: материктің географиялық орны, ылғалды экваторлық орман және басқа ұғымдар сыры қайтадан ашылмайды, материктердің ерекшеліктерін сипаттау үшін бұрыннан белгілі материал ретінде пайдаланылады. Мысалы, Австралияның және басқа материктердің географиялық орнын қарастырғанда оқулықта сұрақ жүйелері келтірілген, оны пайдалана отырып, оқушылардың өздері материктердің географиялық орындарының ерекшеліктерін айқындайды, тап сол сияқты Австралияның, Оңтүстік Американың және Евразияның ылғалды экваторлық ормандар зонасын сипаттау кезінде осы зонаның елеулі белгілері ашылмайды, тек оның жеке материктердегі ерекшеліктері ғана қарастырылады. Жалпы географиялық зандылықтар бөлімінде ылғалды экваторлық ормандардың бәрі тұтас экваторлық географиялық белдеуге біріктірілген. Бұл ұғымдарды ұқсас жағдайларда осы ұғымдар қолданылған сол материктердің аймақтарын қарағанда да қолдануға болатынын атап көрсеткен жөн. “Жалпы географиялық заңдылықтар” бөлімінде бұрын қаралған ұғымдар системаға келтіріледі, жаңа байланыстар белгіленеді және соның негізінде оқушылар жалпы географиялық заңдылықтарды түсінетін болады.

6. Курс аралық және пән аралық байланыстарға қоса курс ішіндегі байланыстарға үлкен назар аударылады. 5-ші – пунктте көрсетілген тәсілдермен қатар басқа тәсілдер де, мысалы, салыстыру тәсілдері, бұрын оқып үйренген материктерге сілтеме жасалады немесе мынадай нұсқаулар: “егер жауап беруге қиналсаңдар, мына... параграфты қара” беріледі. Бұл ұғымды жақсы меңгеруге ғана себін тигізіп қоймайды, сонымен қатар оқушыларды көп ойлап толғануға, соның үстінде ақыл -ой әрекетінің кейбір тәсілдерін пайдалануға дағдыландырады, ал мұның өзі олардың дамуына әсер етеді.

7. Ұғымдардың елеулі белгілерін ашып көрсетуге географиялық объектілер сипаттамасының жоспарын білу себін тигізеді. Көбіне жоспар осы белгілерді көрсетеді, мысалы, материктің географиялық орны сипаттамасының жоспары. Сондықтан оқулықта барлық табиғат компоненттері мен теориялық-табиғат кешендері сипаттамаларының жоспары берілген, ал қойылған сұрақтар оқушылардың осы жоспармен жұмыс істеуін бағытқа салады.

8. Географиялық елестерді қалыптастыру мақсатын көздеп оқулыққа түрлі қызмет атқаратын иллюстрациялар енгізілген: схемалар күрделі физикалық-географиялық процестер туралы елестерді қалыптастыруға, фотографиялар – жергілікті орын немесе басқа да географиялық объектілердің бейнелі елесін жасауға көмектеседі. Текстке жарқын географиялық суреттемелер енгізілген, бірақ оқулықтың көлеміне байланысты олардың саны аз. Елестерді қалыптастыру және қиялдау қабілетін дамыту үшін мынадай тапсырмалардың да маңызы болады: географиялық сипаттама беру, белгілі параллельдер және меридиандар бойынша саяхат жасау. Мұндай тапсырмаларды да оқулықтың көлеміне қарай шектеуге тұра келеді, мұғалімнің творчестволық жұмысына кең мүмкіндік жасалады.

9. Ұғымды қалыптастырудың құрамды бөлегі – себеп-салдар байланыстарын ашу. Оқулықта жаңа ұғымдарды енгізу кезінде олардың байланыстарын ашу үшін қажетті тапсырмалар беріледі, сондай-ақ белгілі бір жүйемен себептері көрсетіледі.

10. Оқулықта ұғымдарды енгізу кезінде, яғни оларды қалыптастырудың алғашқы кезеңінде «Жердің рельефі және оның климаты» бөлімінен басқа бөлімдерде индуктивті жол басым болады. Мәселен, оқушылар ыстық белдеудің климат типтерін Африка климатын талдау арқылы түсінеді. Ұғымды қалыптастырудың келесі кезеңдерінде, керісінше ұғымды ашудың дедуктивті жолы басым болады, бұл мәліметтердің бір бөлігін текстте түсіндірмей, оларды түрлі білім көздерін, әсіресе карталарды пайдаланып, оқушылардың өз бетімен жұмыс істеп білуіне қалдыруға мүмкіндік береді. Мысалы, Австралияның климатын оқып үйренгенде төмендегі ендіктер климатының типтері ғана аталады, ал олардың сипаттамасын түрлі білім көздерін пайдалана отырып, оқушылардың өздері жасайды.

11. Ұғымды қалыптастыру және оқушылардың ойлау қабілетін дамыту өзара байланысты процесс. Осы бағытта мақсатқа жеткізетін жұмыс жүргізілсе, ол неғұрлым табысты болады. Осыған орай оқулыққа арнайы сұрақтар, себеп-салдар байланыстарын ашуға, ұғымдарды жүйелеуге, салыстыру тәсілдеріне, қорытындылауға, талдауға, синтездеуге және т.б. үйрету тапсырмалары енгізлген.

12. Ұғымдарды қалыптастыру оқушылардың оқу жұмысы тәсілдерін меңгеруіне тікелей байланысты болады. Оқулықта картамен, климаттық диаграммалармен және цифрлық материалдармен жұмыс істеу тәсілдерін қалыптастыруға елеулі көңіл аударылған. Жұмыс тәсілдеріне үйрету үшін арнайы параграфтар мен параграф тармақшалары белгіленген, сондай-ақ өз бетімен істейтін жұмыстар үшін тапсырмалар берілген.

13.Оқулықта оқушылардың білім алуға ынтасын арттыруға айтарлықтай назар аударылған, онсыз ұғымды қалыптастырудың табысты болуы мүмкін емес. Өз бетімен шығармашылық жұмыс істеуге бағытталған арнайы сұрақтардан басқа оқулыққа проблемалық жағдайлар, өлкетану материалдарын пайдалану үшін тапсырмалар және басқалар енгізілген.

Оқушылардың оқу жұмыстары тәсілдерін қалыптастыру.
Географияның әрбір курсында мұғалімнің жүргізетін жұмысының құрамды бөлігі – оқушылардың оқу жұмысы тәсілдері системасын қалыптастыру. Тәсілдерге үйрету «Адамды өз білімін дербес толықтыра білуге, ғылыми және саяси ақпараттың үдеген тасқынында бағдар таба білуге баулу» - міндетін шешудегі басты бағыт деп қаралуы керек.

Тәсілдер жүйесі материктер географиясы курсының білімдік және тәрбиелік мақсаттарына жетуді қамтамасыз етеді. Бұл курс көптеген тәсілдерді қамтиды, олар географиялық мазмұнына, білім көздеріне, ақыл-ой әрекеттерінің мазмұнына және оларды орындау формаларына қарай ерекшеленеді.
Оқу жұмысын географиялық мазмұнына қарай негізгі үш топқа біріктіруге болады:

1. Көлеміне қарай түрлі территориялардың табиғаты мен халқы жөнінде кешенді суреттеме жасау тәсілдері. Оларды әрдайым карта бойынша орындау ұсынылғанымен, бірнеше білім көздерін пайдалануға тура келетіндіктен, бұл тәсілдер аса күрделі болады. Оның үстіне кешенді суреттемелерде сипаттамалардың элементтері – объектілер мен құбылыстар арасында себеп байланыстарын табу, салыстыру және т.б. бар. Бағдарламада Оңтүстік Америка территориясының, Солтүстік Америка және Евразия мемлекеттерінің кешенді суреттемесін беру қарастырылған.

2. Территорияның географиялық орнын және табиғат кешендерінің әрқайсысының жеке-жеке – жер бедерін, климатын, ішкі суларын, топырағын, табиғат зоналарын суреттеу тәсілдері. Халқын суреттеу де осыған жатады. Мұндай тапсырмалар оқулықта біршама көп, олар бағдарламада көрсетілген практикалық жұмыстарды орындауға көмектеседі.

3. Материктердің табиғат кешендері компоненттерінің құрамды бөліктерін суреттеу. Мәселен, климатты суреттеу үшін төмендегідей тәсілдерді білген жөн. Климаттық карталар бойынша температураны – изотермалар мен сандық мәліметтерге қарай, желдің бағытын және маусымдылығын – стрелкаларға және олардың бояуларына қарай климат типін – осы көрсеткіштердің бәрінің жиынтығы бойынша суреттеу. Бұл ең көп және құрамы мейлінше алуан түрлі болып келетін тәсілдер тобы. Географиялық білімдер мазмұнының күрделілене түсуі оқулық мәтінімен алуан түрлі жұмыс істеуді талап етеді.
Оқушылардың ақыл-ой әрекетіне қарай да тәсілдер белгілеуге болады. Солардың ішінде әсіресе маңыздылары мыналар: салыстыру, себеп-салдар байланыстарын табу, талдау (табиғаттың түрлі сипаттарын, географиялық орны ерекшеліктерін атап көрсету, сандық мәліметтерді табу және басқалар), жинақтау т.б. Тәсілдердің бұл тобы пән аралық топ болады да, мектеп пәндерінің бірқатарына ортақ саналады.

Оқу жұмысы тәсілдерінің формасы алуан түрлі: карта бойынша көптеген сипаттамалар, өлшеулер орындалады, оқулық мәтіні бойынша іріктеп оқыту, жоспар жасау, мәтінді бөлікке ажырату т. б. қолданылады.

Материктер географиясы курсында оқу жұмысы тәсілдерінің көпшілігін қалыптастыру тиісті ұғымдарды қалыптастырумен бір кезде басталады немесе солардың негізінде қалыптасады. Мысалы, материк рельефтерінің ерекшеліктерін меңгеру физикалық және тектоникалық карталар бойынша рельефті оқыту тәсіліне үйретуді көздейді.

Материктер географиясы жөніндегі оқу тәсілдерінің тұтас алғандағы жүйесі негізгі ұғымдар мазмұнына, курстың білімдік және тәрбиелік мақсаттарына лайық келеді. Тәсілдер әрбір білім көзі бойынша әсіресе, карта мен оқулық мәтіні бойынша байланысты болуы қажет.

Тәсілдерге үйретудің негізгі бағыттары. Оқушылардың өз бетімен істейтін жұмыстарының маңызды шарты олардың оқу жұмысы тәсілдерін меңгеруі болып табылады, ал осы тәсілдердің өзін өз бетімен істейтін жұмыстар және практикалық жұмыстар арқылы қалыптастыруға болады. Сондықтан сабақта практикалық және өз бетімен істейтін жұмыстарды өткізуді жоспарлағанда оқушылардың ұсынып отырған тапсырма арқылы оқу жұмысының қандай тәсілін меңгеретіндігін айқындаған жөн.

Әрбір оқу жұмысы тәсіліне үйретудің төмендегі сызбасын беруге болады:

1. Оқылатын тақырыптың мәнін көрсету. Бұл үшін қажетті мәлімет оқулықта бар. Олардың көбі Африка бөлімінде берілген. Мысалы, материктің географиялық орнын оқып үйренудің неге қажет екендігі түсіндіріледі, жер бедерінің климатқа, өзендерге, табиғат зоналарының орналасуына тигізетін ықпалын айқындау кезінде жер бедері туралы білімнің мән-мақсаты ашылады т.б. Осындай мәліметтер материктің табиғат кешеніндегі табиғаттың әр компонентінің орнын оқушылардың дұрыс аңғара білуіне және тиісті оқу жұмысы тәсілдерін меңгеруіне көмектеседі.

2. Жаңа материалды оқып үйренудің жүйесімен және бұл үшін қажет оқу жұмысы тәсілдерімен таныстыру. Мәселен, жер бедерін оқып үйренгенде физикалық карта бойынша ең алдымен жер бетінің жалпы белгілері айқындалады: оның жалпы сипаты жер бедерінің басым түсетін формалары ең жоғары және ең төмен биіктіктердің таралуы, жер бедерінің төмендеуі мен жоғарылауы бағыттары белгіленеді.

3. Мектеп оқушылары меңгеруі тиісті тәсілдердің атауы. Бұларды үйрену кезінде оқушыларды тәсілді меңгеру сапасына қойылатын кейбір талаптарымен таныстырған дұрыс. Мәселен, карта бойынша берілетін суреттеменің толық, дұрыс және жүйелі болуы, картаның нақты деректеріне, соның ішінде сандық мәліметтеріне сілтеме берілуі керек.

4. Тәсіл құрамын айтып беру және ақыл-ой әрі практикалық әрекеттердің орындалу жүйесін ұғыну. Оқытудың елеулі ерекшелігі үлгі жоспарлардың картаны оқу үшін де, географиялық білімдердің басқа көздерімен істелетін жұмыс үшін де – оқу мәтінімен қабырға картиналарымен жұмыс істегенде кеңінен пайдаланатындығы. Үлгі жоспарлар салыстыруға үйрету үшін де, себеп-салдар байланыстарын табу үшін де, қорытынды жасауға үйрету кезінде де керек. Оқушылар жоспарды сабақ үстінде ғана пайдалану үшін емес, үйге берілген тапсырмаларды орындау кезінде де пайдалану үшін дәптерлеріне жазып алады. Жоспардың мәтіні жазылған арнайы плакат жасап, оның меңгерілуін оқта-текте тексеріп отырған жөн. Оқулықтағы тапсырманың біразы картамен және мәтінмен жұмыс істеу жүйесінің меңгерілуін бақылауға бағытталған. Мұндай тапсырмалар санын көбейткен дұрыс, өйткені әрекеттер жүйесін, әсіресе ақыл-ой әрекетті жүйесін меңгеру қиынға түседі.

5. Мұғалімнің тәсілді қолданудың үлгісін көрсетуі. Оқытудың осы бір елеулі жағы іс жүзінде дұрыс бағаланбайды. Әдетте мұғалімдер тәсілдерді қалай пайдалану кректігін айтып береді де, оны қалай іске асыру керектігін көрсетпейді. Күні бұрын әзірленген жауап үлгілері де пайдалы болады. Кейбір жағдайда олар жұмыс тәртібімен біріктіріліп жіберілуі мүмкін. Сондай-ақ жіберілуі мүмкін қателер жөнінде де нұсқау беру керек, өйткені олардың қайталанып отыруы ықтимал. Мысалы: қашықтықты шамамен анықтау, объектінің кескін картадағы орны, келтірілген деректердің түсіндірілмеу қалулары және басқалар.

6. Оқу жұмысы тәсілдерін түгелдей, сондай-ақ мейлінше күрделі әрекеттерді меңгеру үшін машықтандыру жаттығулары. Бұл жаттығулар тәсілді үлгі дәрежесінде немесе мұғалім нұсқауы деңгейінде меңгеруді қамтамасыз етеді. Бұл үшін мазмұны алуан түрлі көп тапсырма қажет болады. Оқулықтың тапсырмалары географиялық білімдерді меңгеруді ғана емес, сонымен қатар көптеген оқу жұмысы тәсілдерін меңгеруді де көздейді. Тапсырманың бір бөлігі – курс бағдарламасында көрсетілген практикалық жұмыстар.

Билет

Қазақстан Республикасының физикалық географиясы курсының білім берудегі маңыздылығы – оқушылыр оқу барысында еліміздің табиғатына, оның аумағындағы жалпы табиғат келбетіне географиялық қабықтың дамуының жалпы заңдылықтарының көрініс беруі туралы, еліміздің жеке аумақтарына тән географиялық құрылымдар мен табиғи ресурстарды салыстырмалы түрде сақталған арнайы білім жүйесін игереді.

Бұл оқулық курсының өзге пәндерден ерекшелігі сол, ол оқулықтарды Отан аумағындағы табиғаттың – аумақтық географиялық кешендердегі себеп-салдарлық байланыстарды ажырата білуге және түсіндіруге үйретеді. Оның дүниетанымдық және тәжірибелік үлкен маңызы бар. Әртүрлі көзқарастар қалыптастыруға, ғылыми түрде табиғи орталық элементтері арасындағы өзара әсердің барлық күрделілігін түсіндіретін, табиғатты өзгерту мен тиімді пайдалану, оны қорғау және қалпына келтіру жолдарын түсіндіруге көмектеседі.

Қазақстан Республикасы физикалық географиясы курсының мазмұны басқа географиялық курстармен органикалық байланыстарға ие. Ол оқушылардың өзге жапсарлас пәндерден және жергілікті табиғатты бақылаудан алған білімдеріне сүйенеді. Курстың барлық тақырыптары оқушылардың дүниетануға деген қызығушылығын қажетті деңгейде ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жалпы курс оқу материалдарын мынандай тарауға бөліп қарастырады.

Кіріспе: Қазақстан табиғатына жалпы шолу; Қазақстан табиғат зоналары; ірі табиғи географиялық аудандар; Қазақстан табиғатын қорғау; Туған өлке табиғаты.

1-ші тарау бойынша Қазақстанның геологиялық құрылысы және жер бедерінің қалыптасу ерекшеліктерінің тарихы, Қазақстан климатының жалпы сипаттамасы. Қазақстан табиғат жағдайлары және оның ішкі суларының таралуына және қалыптасуына әсер етуші факторлар. Қазақстанның негізгі топырақ-өсімдік жамылғысының, жануарлар әлемінің, табиғат зоналарының ерекшеліктері.

Келесі тарауда Қазақстанның ірі табиғи географиялық аудандары. Шығыс Европа жазығы, Батыс Сібір жазығы, Тұран ойпаты, Үстірт үстірті, Торғай жазығы, Бетпақдала, Орал, Мұғалжар, Сарыарқа, (Қазақтың ұсақ шоқысы), Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар Алатауы, Тәңіртау, (Тянь – Шань). Ірі аудандардың физикалық-географиялық сипаттамасы.

Геологиялық құрылысы және оның жер бедерінің ерекшеліктеріне және пайдалы қазбалардың орналасуына әсері. Табиғат жағдайлары мен ресурстарын шаруашылық жағынан бағалау. Табиғатты қорғау.

3-ші тарауда Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңдылықтарын қарастырады

Оқушылар білу керек:

1. Дүние жүзінің саяси картасындағы Қазақстанның географиялық орнының ерекшеліктерін, шекарасымен шекералас мемлекеттерді, шеткі нүктелерін;
2. Қазақстан аумағын сағаттық белдеулерге бөлу себептерін;
3. Қазақстан аумағын зерттеу тарихының кезеңдерін;
4. Қ. Сатбаевтың, Ш. Уалихановтың өмірі мен ғылыми шығармашылығын
5. Әл-Фараби мен М. Қашқаридің ғылыми еңбектерінің әлемдік ғылымға қосқан үлесін;
6. Қазақстан аумағын зерттеген орыс ғалымдарын;
7. Қазақстанның басты зоналарын: орманды дала, дала, шөлейттер және шөлдерін;
8. Түрлі табиғат зоналарында орналасқан табиғат қорықтарын;
8. Қазақстан аумағының табиғат ресурстарын, оларды қорғау және қалпына келтіру шараларын;
9. Қазақстан Қызыл кітабына кіргізілген өсімдіктер мен жануарлар түрлерін білулері керек.
Тараулар бойынша істелінетін жұмыстарға:
1. Еліміздің географиялық жағдайларын сипаттау;
2. Сағаттық белдеулер картасымен жұмыс істеуді, түрлі пунктердегі жергілікті уақытты анықтау;
3. Кескін картаға Қазақстанның географиялық орнын түсіру;
4. Картадан пайдалы қазбалардың кен орындарын анықтау;
5. Климаттық карталарды пайдалана білу, олар бойынша аумақтың климаттық ерекшеліктеріне сипаттама беру;
6. Карталардан өзендерді: Сырдария, Жайық, Жем, Есіл, Ертіс, Арыс т.б.көрсету;
7. Көлдерді және теңіздерді: Балқаш, Арал. Каспий, Зайсан, Алакөл т.б. тауып көрсету;
8. Топырақ және өсімдік картасын талдау;
9. Түрлі аудандардың табиғат ерекшеліктерін салыстыру, өзгешеліктері мен ұқсастықтарын анықтау;
10. Табиғат кешендеріндегі компоненттерінің өзара байланыстарын талдау т.б. жұмыстары жатады.