Полезное:
Как сделать разговор полезным и приятным
Как сделать объемную звезду своими руками
Как сделать то, что делать не хочется?
Как сделать погремушку
Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами
Как сделать идею коммерческой
Как сделать хорошую растяжку ног?
Как сделать наш разум здоровым?
Как сделать, чтобы люди обманывали меньше
Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили?
Как сделать лучше себе и другим людям
Как сделать свидание интересным?
Категории:
АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника
Вспомогательные глаголы принимают личные окончания.
|
|
| Жақ (лицо) | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Жекеше (единственное число) | ||
| 1. Мен (я) | Сөйле+п отыр+мын - разговариваю Бар+а жатыр+мын - иду | |
| 2. Сен (ты) | Сөйле+п отыр+сың - разговариваешь Бар+а жатыр+сың - идешь | |
| 2. Сіз (вы) – уваж. ф. | Сөйле+п отыр+сыз - разговариваете Бар+а жатыр+сыз - идете | |
| 3. Ол (он, она) | Сөйле+п отыр - разговаривает |
| Жақ (лицо) | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Көпше (множественное число) | ||
| 1. Біз (мы) | Сөйле+п отыр+мыз - разговариваем Бар+а жатыр+мыз - идем | |
| 2. Сендер (вы) | Сөйле+п отыр+сыңдар - разговариваете Бар+а жатыр+сыңдар - идете | |
| 2. Сіздер (вы) – ув. ф. | Сөйле+п отыр+сыздар - разговариваете Бар+а жатыр+сыздар - идете | |
| 3. Олар (они) | Сөйле+п отыр - разговаривает Бар+а жатыр - идет |
2) Ауыспалы осы шақ (настоящее переходное время) обозначает непрерывное действие.
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Жекеше (единственное число) | |||
| 1. Мен (я) | - а, - е, - й | - мын, мін | Күнде бар+а+мын |
| 2. Сен (ты) | - а, - е, - й | - сың, - сің | Күнде бар+а+сың |
| 2. Сіз (вы) ув. ф. | - а, - е, - й | - сыз, - сіз | Күнде бар+а+сыз |
| 3. Ол (он, она) | - а, - е, - й | - | Күнде бар+а+ды |
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Көпше (множественное число) | |||
| 1. Біз (мы) | - а, - е, - й | - мыз, міз | Күнде бар+а+мыз |
| 2. Сендер (вы) | - а, - е, - й | - сыңдар, - сіңдер | Күнде бар+асыңдар |
| 2. Сіздер (вы) – ув. ф. | - а, - е, - й | - сыздар, - сіздер | Күнде бар+а+сыздар |
| 3. Олар (они) | - а, - е, - й | - | Күнде бар+а+ды |
Келер шақ – будущее время:
1) болжалды келер шақ (будущее предположительное время)
2) мақсатты келер шақ (неопределенное время)
3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
1) Болжалды келер шақ (будущее предположительное время) имеет оттенок «возможно, может быть»
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Жекеше (единственное число) | |||
| 1. Мен (я) | - ар, - ер, - р | - мын, - мін | Бар+ар+мын Возможно пойду |
| 2. Сен (ты) | - ар, - ер, - р | - сың, - сің | Бар+ ар +сың Возможно пойдешь |
| 2. Сіз (вы) ув. ф. | - ар, - ер, - р | - сыз, - сіз | Бар+ ар +сыз Возможно пойдете |
| 3. Ол (он, она) | - ар, - ер, - р | - | Бар+ ар Возможно пойдут |
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Көпше (множественное число) | |||
| 1. Біз (мы) | - ар, - ер, - р | - мыз, - міз | Бар+ ар +мыз Возможно пойдем |
| 2. Сендер (вы) | - ар, - ер, - р | - сыңдар, - сіңдер | Бар+ ар+ сыңдар Возможно пойдете |
| 2. Сіздер (вы) – ув. ф. | - ар, - ер, - р | - сыздар, - сіздер | Бар+ ар +сыздар Возможно пойдете |
| 3. Олар (они) | - ар, - ер, - р | - | Бар+ ар Возможно пойдут |
2) Мақсатты келер шақ (неопределенное время) имеет оттенок намерения.
Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | пын, пін | Кел+мек+пін Намерен пойти |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | пын, пін | Жаз+бақ+пын Намерен написать | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | пын, пін | Айт+пақ+пын Намерен сказать | |
| 2. Сен (ты) Сіз (вы) ув. ф | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | сың, сыз сің, сіз | Кел+мек+сің Намерен пойти |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | сың, сыз сің, сіз | Жаз+бақ+сыз Намерены написать | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | сың, сыз сің, сіз | Айт+пақ+сың Намерен сказать | |
| 3. Ол (он, она) | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | - | Кел+мек Намерен пойти |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | - | Жаз+бақ Намерен написать | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | - | Айт+пақ Намерен сказать |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | пыз, піз | Кел+мек+піз |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | пыз, піз | Жаз+бақ+ пыз | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | пыз, піз | Айт+пақ+ пыз | |
| 2. Сендер (вы) Сіздер (вы) – ув. ф. | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | сыңдар, сыздар сіңдер, сіздер | Кел+мек+сіңдер |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | сыңдар, сыздар сіңдер, сіздер | Жаз+бақ+сыздар | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | сыңдар, сыздар сіңдер, сіздер | Айт+пақ+сыңдар | |
| 3. Олар (они) | Дауысты, Р, Л, Й, У | - мек,- мақ | - | Кел+мек |
| Ұяң, М, Н, Ң | - бақ, - бек | - | Жаз+бақ | |
| Қатаң | - пеқ, - пек | - | Айт+пақ |
2) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Жекеше (единственное число) | |||
| 1. Мен (я) | - а, - е, - й | - мын, мін | Ертең бар+а+мын |
| 2. Сен (ты) | - а, - е, - й | - сың, - сің | Ертең бар+а+сың |
| 2. Сіз (вы) ув. ф. | - а, - е, - й | - сыз, - сіз | Ертең бар+а+сыз |
| 3. Ол (он, она) | - а, - е, - й | - | Ертең бар+а+ды |
| Жақ (лицо) | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| Көпше (множественное число) | |||
| 1. Біз (мы) | - а, - е, - й | - мыз, міз | Ертең бар+а+мыз |
| 2. Сендер (вы) | - а, - е, - й | - сыңдар, - сіңдер | Ертең бар+асыңдар |
| 2. Сіздер (вы) – ув. ф. | - а, - е, - й | - сыздар, - сіздер | Ертең бар+а+сыздар |
| 3. Олар (они) | - а, - е, - й | - | Ертең бар+а+ды |
Өткен шақ – прошедшее время:
1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Қатаң | - ты, - ті | - м | Айт+ты+м |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | - м | Жаз+ды+м писал | |
| 2. Сен (ты) Сіз (вы) ув. ф | Қатаң | - ты, - ті | - ң, ңыз, ңіз | Айт+ты+ң |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | - ң, ңыз, ңіз | Жаз+ды+ң писал | |
| 3. Ол (он, она) | Қатаң | - ты, - ті | - | Айт+ты |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | - | Жаз+ды писал |
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) 2. Сендер (вы) | Қатаң | - ты, - ті | - қ,- к | Айт+ты+қ Кет+ті+к |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | - қ,- к | Жаз+ды+қ писали | |
| 2. Сіздер (вы) – ув. ф. | Қатаң | - ты, - ті | ңдар, ңдер ңыздар, ңіздер | Айт+ты+ңдар |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | ңдар, ңдер ңыздар, ңіздер | Жаз+ды+ңдар писали | |
| 3. Олар (они) | Қатаң | - ты, - ті | - | Айт+ты |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ды, - ді | - | Жаз+ды писал |
2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
а) Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Қатаң | - қан, - кен | - мын, мін | Айт+қан+мын |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - ған, - ген | - мын, мін | Жаз+ған+мын писал | |
| 2. Сен (ты) Сіз (вы) ув. ф | Қатаң | - қан, - кен | - сың, - сің - сыз, - сіз | Айт+ қан +сың |
| Дауысты, Ұяң, үнді | ған, - ген | - сың, - сің - сыз, - сіз | Жаз+ ған +сың писал | |
| 3. Ол (он, она) | Қатаң | - қан, - кен | - | Айт+ қан |
| Дауысты, Ұяң, үнді | ған, - ген | - | Жаз+ ған писал |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Қатаң | - қан, - кен | - быз,- біз | Айт+ қан +быз Кет+кен+біз |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - қан, - кен | - быз,- біз | Жаз+ ған +быз писали | |
| 2. Сендер (вы) Сіздер (вы) – ув. ф. | Қатаң | - қан, - кен | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Айт+ қан +сыздар |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - қан, - кен | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Жаз+ ған +сыздар писали | |
| 3. Олар (они) | Қатаң | - қан, - кен | - | Айт+ қан |
| Дауысты, Ұяң, үнді | - қан, - кен | - | Жаз+ ған писал |
ә) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Дауыссыз | - ып, - іп | - пын, пін | Айт+ып+пын |
| Дауысты | - ып, - іп | - пын, пін | Оқы+п+пын читал | |
| 2. Сен (ты) Сіз (вы) ув. ф | Дауыссыз | - ып, - іп | - сың, - сің - сыз, - сіз | Айт+ ып +сың |
| Дауысты | - ып, - іп | - сың, - сің - сыз, - сіз | Оқы+п+сың | |
| 3. Ол (он, она) | Дауыссыз | - ып, - іп | - ты, - ті | Айт+ ып+ ты |
| Дауысты | - ып, - іп | - ты, - ті | Оқы+п+ты |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Дауыссыз | - ып, - іп | - пыз,- піз | Айт+ ып +пыз |
| Дауысты | - ып, - іп | - пыз,- піз | Оқы+п+пыз | |
| 2. Сендер (вы) Сіздер (вы) – ув. ф. | Дауыссыз | - ып, - іп | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Айт+ ып +сыздар |
| Дауысты | - ып, - іп | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Оқы+п+сыңдар | |
| 3. Олар (они) | Дауыссыз | - ып, - іп | - ты, - ті | Айт+ ып+ты |
| Дауысты | - ып, - іп | - ты, - ті | Оқы+п+ты |
3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
| Жақ(лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Дауыссыз | - атын, - етін | - мын, мін | Айт+атын+мын /Всегда/ говорил |
| Дауысты | йтын,- йтін | - мын, мін | Ойна+ йтын+мын /Всегда/ игрался | |
| 2. Сен (ты) Сіз (вы) ув. ф | Дауыссыз | - атын, - етін | - сың, - сің - сыз, - сіз | Айт+атын+сың |
| Дауысты | - йтын,- йтін | - сың, - сің - сыз, - сіз | Ойна+ йтын+сың | |
| 3. Ол (он, она) | Дауыссыз | - атын, - етін | - | Айт+атын |
| Дауысты | - йтын,- йтін | - | Ойна+ йтын |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Дауыссыз | - атын, - етін | - быз,- біз | Айт+атын+быз |
| Дауысты | йтын,- йтін | - быз,- біз | Ойна+ йтын+быз | |
| 2. Сендер (вы) Сіздер (вы) – ув. ф. | Дауыссыз | - атын, - етін | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Айт+атын+ сыңдар |
| Дауысты | - йтын,- йтін | сыңдар, сіңдер сыздар, сіздер | Ойна+ йтын+ сыңдар | |
| 3. Олар (они) | Дауыссыз | - атын, - етін | - | Айт+атын |
| Дауысты | - йтын,- йтін | - | Ойна+ йтын |
1) бұйрық рай (повелительное наклонение)
2) қалау рай (желательное наклонение)
3) ашық рай (изъявительное наклонение)
4) шартты рай (условное наклонение)
1) Бұйрық рай (повелительное наклонение) выражает приказание, пожелание, просьбу, призыв.
Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Дауыссыз | - айын, - ейін | Айт+айын Давай скажу |
| Дауысты | йын,- йін | Ойна+ йын Давай поиграю | |
| 2. Сен (ты) | Дауыссыз | - | Айт Скажи |
| Дауысты | - | Ойна Играй | |
| Сіз (вы) ув. ф | Дауыссыз | - ыңыз, іңіз | Айт+ ыңыз |
| Дауысты | - ңыз,- ңіз | Ойна+ ңыз | |
| 3. Ол (он, она) | Дауыссыз | - сын, - сін | Айт+сын пусть скажет |
| Дауысты | - сын, - сін | Ойна+ сын пусть поиграет |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыб. | Жұрнақтар | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Дауыссыз | - айық, ейік | Айт+айық Давай скажем |
| Дауысты | - йық, йік | Ойна+йық | |
| Сендер (вы) | Дауыссыз | ыңдар, іңдер | Айт+ ыңдар |
| Дауысты | ңдар, ңдер | Ойна+ңдар | |
| Сіздер (вы) – ув. ф. | Дауыссыз | ыңыздар, іңіздер | Айт+ ыңыздар |
| Дауысты | ңыздар, ңіздер | Ойна+ңыздар | |
| 3. Олар (они) | Дауыссыз | - сын, - сін | Айт+сын |
| Дауысты | - сын, - сін | Ойна+ сын пусть поиграют |
2) Қалау рай (желательное наклонение) выражает желание.
Жекеше (единственное число)
| Жақ | Соңғы дыбыс | Жұрнақ | Жіктік жалғау | Көмекші етістік | Мысалдар |
| Менің | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | м | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Менің барғым... Менің көргім... |
| Қатаң | қы, кі | м | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Менің айтқым... Менің кеткім... | |
| Сенің Сіздің | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | ң, ңыз, ңіз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Сенің барғың... Сіздің көргіңіз... |
| Қатаң | қы, кі | ң, ңыз, ңіз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Сенің айтқың... Сіздің кеткіңіз... | |
| Оның | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | - сы - сі | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Оның барғысы.. Оның көргісі... |
| Қатаң | қы, кі | - сы - сі | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Оның айтқысы. Оның кеткісі... |
Көпше (множественное число)
| Жақ | Соңғы дыбыс | Жұрнақ | Жіктік жалғау | Көмекші етістік | Мысалдар |
| біздің | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | мыз, міз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Біздің барғымыз Біздің көргіміз... |
| Қатаң | қы, кі | мыз, міз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Біздің айтқымыз Біздің кеткіміз... | |
| Сендердің Сіздердің | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | ларың лерің ларыңыз леріңіз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Сендердің барғыларың... |
| Қатаң | қы, кі | ларың лерің ларыңыз леріңіз | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Сіздердің кеткілеріңіз... | |
| Олардың | Дауысты, Ұяң, үнді | ғы, гі | - сы - сі | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Олардың барғысы... |
| Қатаң | қы, кі | - сы - сі | Келеді захочется Келді хотелось Келіп тұр хочется | Олардың айтқысы... |
3) Ашық рай
(изъявительное наклонение)- үш жақтың жасалу жолдары
(Мен келдім; келе жатырмын; келемін; келгенмін);
Реальное действие в настоящем, прошедшем и будущем времени.
4) Шартты рай (условное наклонение) выражает условие.
Жекеше (единственное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Мен (я) | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | м | Мен бар+са+м Если я пойду |
| 2. Сен ты Сіз (вы) ув. ф | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | ң ңыз ңіз | Сен бар+са+ң Сіз бар+са+ңыз Сіз кел+се+ңіз |
| 3. Ол (он, она) | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | - | Ол бар+са Ол кел+се |
Көпше (множественное число)
| Жақ (лицо) | Соңғы дыбыс | Жұрнақтар | Жіктік жалғау | Мысалдар |
| 1. Біз (мы) | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | - қ, - к | Біз бар+са+қ Если мы пойдем |
| Сендер (вы) Сіздер (вы) – ув. ф. | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | ңдар, ңдер ңыздар, ңіздер | Сендер бар+са+ңдар |
| 3. Олар (они) | Дауыссыз Дауысты | - са, - се | - | Олар бар+са |
Синтаксис – сөз тіркесі мен сөйлем, сөйлемнің түрлерін зерттейтін тіл туралы ғылымның бір саласы.
Сөз тіркесі(словосочетание): есімді сөз тіркесі, етістікті сөз тіркесі.
Сөз тіркесі бағыныңқылы сөз(бірінші), басыңқы сөз (екінші) сөздерден тұрады.
1) Есімді сөз тіркесі - басыңқы сыңары есім сөзден болған сөз тіркесі.
2) Етістікті сөз тіркесі - басыңқы сыңары етістіктен болған сөз тіркесі.
Сөз тіркесі бола алмайтындар: тұрақты тіркестер, күрделі сөздер.
Date: 2016-11-17; view: 536; Нарушение авторских прав