Полезное:
Как сделать разговор полезным и приятным
Как сделать объемную звезду своими руками
Как сделать то, что делать не хочется?
Как сделать погремушку
Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами
Как сделать идею коммерческой
Как сделать хорошую растяжку ног?
Как сделать наш разум здоровым?
Как сделать, чтобы люди обманывали меньше
Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили?
Как сделать лучше себе и другим людям
Как сделать свидание интересным?
Категории:
АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника
Антонимдер – мағыналары бір – біріне қарама – қарсы сөздер.
|
|
| Биік - аласа | Высокий - низкий |
| Үлкен - кішкентай | Большой - маленький |
| Ыстық - суық | Горячий – холодный |
| Өмір - өлім | Жизнь – смерть |
| Ауыр - жеңіл | Тяжелый (трудный) – легкий |
| Алыс - жақын | Далеко – близко |
| Жер - аспан | Земля – небо |
| Жақсы - жаман | Хорошо – плохо |
| Арзан - қымбат | Дешевый – дорогой |
| Ескі - жаңа | Старый - новый |
Сөздер:
1) Диалект сөздер (диалектные слова) – диалектілер, говорлар, жергілікті тіл ерекшеліктері.
2) Кәсіптік сөздер (рофессиональные слова)
3) Неологизм (новые слова - неологизмы)
4) Кірме сөздер (заимствованные слова)
5) Архаизм (көнерген – устаревшие слова)
Сөздіктер:
1) Фразеологиялық сөздік
2) Қазақша - орысша сөздік
3) Орысша – қазақша сөздік
4) Лингвистикалық сөздік
5) Энциклопедиалық сөздік
6) Түсіндірме (толковый) сөздік
Морфология – сөз таптарын қарастыратын тіл білімінің бір саласы, сөз құрамын зерттейді(дара - күрделі сөздер, сөз таптары, қосымшылар)
Қазақ тілінде 9 сөз таптары(части речи) бар.
| № | сөз таптары(части речи) | орысша |
| Зат есім | Имя существительное | |
| Сын есім | Имя прилагательное | |
| Сан есім | Имя числительное | |
| Есімдік | Местоимение | |
| Етістік | Глагол | |
| Үстеу | Наречие | |
| Шылау | Служебные слова | |
| Одағай | Междометия | |
| Еліктеу сөздер | Подражательные слова |
Дара сөздер:
1) түбір сөздер – бас, ел, қазы
2) туынды сөз - тәрбие - ші, бас+тық
1) қос сөздер (парные слова) – ата - ана, әп - әдемі, қайта - қайта
2) біріккен сөздер (слитные): қырық(40)+аяқ(нога)- қырықаяқ(сороконожка)
3) қысқарған сөздер(сложносокращенные слова): МАБ - мемлекеттік аралық бақылау,
ПОМ – Первомай орта мектебі
Жалғау (окончание).
Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар:
көптік, тәуелдік, жіктік, септік
Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок присоединения окончаний):
| Сөз+көптік+тәуелдік+септік | Бала+лар+ым+ның |
| Сөз +тәуелдік+септік | Бала+м+ның |
| Сөз+жіктік+көптік | Бала+сың+дар |
1) Көптік жалғау (окончания множественного числа)
| Дауысты, Р, Й, У | лар, лер |
| М, Н, Ң, Л, З, Ж | дар, дер |
| Қатаң, Б, В, Г, Д, | тар, тер |
2) Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)
| Жекеше (единст. ч) | Дауыстыдан кейін (после гл) | Дауыссыздан кейін (после согласных) | ||
| жақ | жуан | жіңішке | жуан | жіңішке |
| 1 менің (мой,- ая, ое) | м | М | ым | ім |
| 2 сенің (твой,- ая, ое) | ың | ің | ың | ің |
| 2 сіздің (ваш, а - ув. ф) | ңыз | ңіз | ыңыз | іңіз |
| 3 оның (его, ее) | сы | сі | ы | і |
| Көпше(множест. ч) | Дауыстыдан кейін (после гл) | Дауыссыздан кейін (после согласных) | ||
| жақ | жуан | жіңішке | жуан | жіңішке |
| 1 біздің (наш,- а,- и) | мыз | міз | ымыз | іміз |
| 2 сендердің(ваши) | Мн. ч+ың | Мн. ч+ің | Мн. ч+ың | Мн. ч+ің |
| 2 сіздердің (ваши - уважительная. ф) | Мн. ч+ыңыз | Мн. ч+іңіз | Мн. ч+ыңыз | Мн. ч+іңіз |
| 3 олардың (их) | Мн. ч+ы | Мн. ч+і | Мн. ч+ы | Мн. ч+і |
3) Жіктік жалғау (Личные окончания)
| Жақ | Жекеше (единст. ч.) | |
| Мен (я) | Мын, мін, бын, бін, пын, пін | |
| Сен (ты) | Сың, сің | |
| Сіз (вы - у. ф) | Сыз, сіз | |
| Ол (он, она) | - |
| Жақ | Көпше (множест. ч.) | |
| Мен (я) | Мыз, міз, быз, біз, пыз, піз | |
| Сен (ты) | Сыңдар, сіңдер | |
| Сіз (вы - у. ф) | Сыздар, сіздер | |
| Ол (он, она) | - |
| дауысты, р, л, й | - мын, мін, мыз, міз |
| қатаң, б, в, г, д | - пын, пін, пыз, піз |
| ж, з | - бын, бін, быз, біз |
Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.
Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.
Біз оқушымыз.
4) Септік жалғау (падежные окончания)
| Септік | Сұрақтары | Жалғаулары | |||||
| Қкп стф чш бвгд | жз | л | рийую | мнң | дауысты | ||
| Атау | Кім? Кімдер? Не? Нелер? Кто? Что? | - | - | - | - | - | - |
| Ілік | Кімнің? Ненің? Чей? Чья? Чье? | Тың тің | Дың дің | Дың дің | Дың дің | Ның нің | Ның нің |
| Барыс | Кімге? Кому Неге? Чему? Қайда? Куда? | Қа ке | Ға ге | Ға ге | Ға ге | Ға ге | Ға ге |
| Табыс | Кімді? Кого? Нені? Что? | Ты ті | Ды ді | Ды ді | Ды ді | Ды ді | Ны ні |
| Жатыс | Кімде? У кого? Неде? У чего? Қайда? Где? Қашан? Когда? Нешеде? Во ск - ко? | Та те | Да де | Да де | Да де | Да де | Нда нде |
| Шығыс | Кімнен? От кого? Неден? Из чего? Қайдан? Откуда? | Тан тен | Дан ден | Дан ден | Дан ден | Нан нен | Дан ден |
| Көмектес | Кіммен? С кем? Немен? С чем? На чем? | пен | бен | мен | мен | мен | мен |
Зат есім (имя существительное) - заттың атын білдіретін атау сөздер.
Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не? Нелер?
| Түрлері (типы) | Мысалдар | ||
| Мағынасына қарай(по значению) | 1) Жалпы (нарицательные) | Бала, мектеп, гүл | |
| 2) Жалқы (Собственные) | Әлия, Қостанай | ||
| 3) Деректі - қолымен ұстауға болады | Ағаш, қалам | ||
| 4) көзбен көріп, қолмен ұстауға келмейді | Арман, қуаныш | ||
| Тұлғасына қарай (по способу образования) | 1) негізгі (непроизводные) | Ел, жер, су, қала | |
| 2) туынды (производные) | Сөз тудырушы жұрнақтар арқылы (словообразую - щие суффиксы): - шы,- ші, - ім,- ым, - лық,- лік,- дық, - дік, тық,- тік, - ша,- ше | ән+ші, қой+шы біл+ім, аш+тық, бала+лық, жаман+дық, кеуде+ше | |
| Құрамына қарай (по составу) | 1) Дара (простые) | Жылқы, ауыл | |
| 2) Күрделі (сложные) | |||
| А) біріккен (сращенно - слитные) | Қол(рука)+жазба (письменный)- қолжазба рукопись | ||
| Ә) қосарлы (парные) | Ата - ана(отец - мать) - родители | ||
| Б) тіркесті (словосочетания) | Сиыр еті - говядина | ||
| В) қысқарған (сложносокращенные) | ПОМ – Первомай орта мектебі | ||
Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады
(Производные образуются при помощи следующих суффиксов)
| Жұрнақтар | Мысалдар |
| - ШЫ,- ШІ – профессии или склонность к чему - либо | Жазу+шы – писатель Етік+ші – сапожник Балық+шы - рыбак |
| Дауысты, р - ЛЫҚ, ЛІК л, н - ДЫҚ, ДІК т, в - ТЫҚ, ТІК отвлеченные понятия | Бала+лық детство Жеңіл+дік легкость Биік+тік высота |
| Дауысты, р - ЛАС, ЛЕС л, н - ДАС, ДЕС т, в, с - ТАС, ТЕС Совместное местонахождение или совместное действие | Жер+лес земляк Ауыл+дас люди с одного ауыла Курс+тас однокурсник |
Date: 2016-11-17; view: 883; Нарушение авторских прав