Детерменизм принципі. Себеп-салдарлық байланыстың түрлеріне сипаттама беріңіз.

Детерминизм (лат. determinare – анықтаймын) тұрмыс құбылыстарының жалпыға ортақ себепті-салдарлы анықтылығы жәніндегі ілім. Детерминизм идеясы ежелгі дүниеде пайда болып, одан бергі барлық жаратылыстанулық-ғылыми және философиялық оймен бірге келеді. Демокрит барлық нәрсе қажеттіліктен туындайды, осыны себептілік деп есептеді.Аристотель себептіліктің тәрт түрін анықтады:

· ресми

· материалдық

· қозғалысты

· мақсатты

Детерменизм принципі бойынша әр түрлі психикалық құбылыс өмір салты,қоршаған орта әсерлеріне орай пайда болады,тіршілік жағдайының ауысуымен психика да өзгеріске келеді.. 50-жылдары С.Л.Рубинштейн бұл принцип рөліне баса мән беріп оның әдіснамалық маңызы барын тұжырымдап, алға тартты. Ғалым детерминизм принципін психикалық құбылыстардың табиғаты мен мәнін талдау үшін қолданып,психикалық құбылыстарды материалдық дүниемен өзара байланысты қарастырады.Себеп-салдар байланысының идеясы - адам үшін ең терең, әрі маңыздыларының бірі. Адам санасы көбіне үнемі қайталанып тұратын нәрсеге үйреніп кетеді де, осының бәрі солай болуы тиіс сияқтанып,бәрі де оңай, әрі таныс, әрі түсінікті болып көрінеді. Себеп-салдармен де тап осылай болады. Нақтылап айтуға білімім жетпесе де, менің ойымша, себеп-салдарлық байланыс адамда күнәқарлану барысында пайда болған сияқты, бұған дейін ол адам бойында мүлдем болмаған. Күнәға дейінгі адам себеп-салдарлық байланыс та, уақыт та болмаған тек бұрын айтылып кеткен тура болмыстың берекелі ақиқаттылығы болған әлемде өмір сүріп келген. Ал адам күнәға батқан кезде, оған қолдау ретінде оның жер бетіндегі қиын да, әділетсіз өмірінің мәңгілігінің емес, өтпелілігінің кепілдігі ретінде уақыт берілген сияқты. Осылайша дүниедегі оқиғалардың себеп-салдарлық байланысы берілген

Себеп – салдарлық байланыс біреуі екіншісін тудыратынына меңзейді. Заттар мен құбылыстар өзінен - өзі пайда болмайды, олардың әрқайсысының не ішкі не сыртқы себептерібар.
Себеп салдар туғызады, ал салдардың өзі басқа бір жағдайда себепке айналады. Себеп – салдар байланысы осындай жағдайдың жалпылық сипатын дәлелдейді.

4. Философиялық дискурс:адамның табиғаты мен өмір сүру мәні. Дискурс (фр. discours) — тілдік коммуникация түрі. Дискурс адамдардың сөйлеу арқылы жасаған қарым-катынасынан кейін ғана мағынасы болады, яғни мағынасы мен белгісін, сөз бен ойдың бірлігін айқындайды. Дискурс ұғымы XX ғасырдың 70-жылдарынан бастап философияда кеңінен қолданыла бастады. Тұңғыш болып «дискурс» ұғымын

Ю. Хабермас өзінің «Коммуникативтік компетенция теориясына дайындық» атты еңбегінде қолданған болатын. Содан бері бұл термин батыстық философияда кең қолданылып жүр.. Адам, оның өмірі – басы мен аяғы жоқ, шексіз де шетсіз әлемнің тарихындағы бір ғана сәт немесе өте кішкене әлем. Адам - философияның өзекті, байырғы және өте

маңызды мәселесі. Философияның адам мәселесін арнайы зерттейтін бөлігі

антропология деп аталады. Оның негізгі сұрағы – «Адам дегеніміз не» мәселесі.

Философия адамды тиянақты, бүтін, біртұтас жүйе деп анықтап, барлық мәндік

қасиеттері мен құбылыстарының өзіндік рухани – практикалық іс - әрекетінің жүйесі

ретінде, көпжақты, әмбебап жан етіп көрсетеді.

Адам – бұл, ең алдымен, тірі жүйе. Ф/я тарихында адам мәселесіне соқпаған, оның рухани ж/е материалдық болмысының түрлі қырлкрын ой елегінен өткізбеген ойшылды, философты тұтас фил-қ ағымдар мен мектептерді табу өте қиын болар еді. Адамзаттың дүниені айнала ортаны танып білуінің түп қазығы адам екенін бүкіл тарих дәлелдеп келеді. Көне қытай философ Лао Цзы: «Басқаларды білетін адам – ақылды, өзін танып білген адам - данышпан», - депті. Ертедегі грек ойшылы Протагордың: «Барлық заттын өлшемі - адам» деген қанатты сөзі кең тараған. Гректің тағы бір атақты ойшылы Фалестен: «Дүниедегі ең оңай нәрсе не?» деп сұрағанда: «басқаға ақыл айту» ал «ең қиын нәрсе?» - дегенде «Өзіңді танып білу» деп жуап беруі де осыны,білдіреді. Сөйтіп, адам проблемасы фил/қ іліммен құрдас десек те болады.яғни ф/яның өзі соның көне замандардағы ойшылдардың адам жөніндегі, оның дүниеде атқаратын қызметі мен алатын орны жөніндегі ой толғауларынан туатыны белгілі.. Адам проблемаларына Арестотель де ерекше көңіл бөлген. Әсіресе ол ф/яның «этика» бөлімінде түгелдей сол проблемаларды қарастырып, оларға тиісті талдау жасады. Арестотельдің айтуынша мемлекет басындағы заң шығарушының міндеті – азаматтарды жақссы қылықтарға, ізгі ниеттіліктерге үйретіп, оларды тек игілікті істерден ғана ләззат алатындай дәрежеге жеткізу.

Аристотельдің себеп-салдарлық байланыс туралы ілімін талдаңыз. Аристотель – философияны жүйеге келтіруші. Болмыс туралы ілімі. Аристотельдің логикасы.

Аритотель ежелгі грек ф. логика ж\е басқада көптеген ілімдердің нег.қалаған энциклопедист ғалым.Ол ф.өз алдына ғылым ретінде қалыптасуының нег. Қалап, өз еңбектерінде басқа ғылымдардың мәселелерін ф.тұрғысынан қараған алғашқы ойшыл ф.Аристотель көптеген еңбектер жазған “Категориялар” “Аналитика” “Топика” т.б. Аристотель екі түрлі ф. бар екенін айтады. “Екінші ф.” Физиканың пәні материя мен үздіксіз қозғалыста ж\е өзгерісте болатын сезімдік заттар болса, “бірінші ф.” метафизиканың қарастыратын мәселелері табиғи құбылыстардан тыс жатқан, өзгермейтін, мәңгі, қозғалмайтын мәнділік.Өзінің ілімін Аристотель мәнділік болмыс деп қарастырудан бастайды да, оны сол болмыстың өзіне тән категориялары арқылы түсіндіруге тырысады.Мәннің көріністері 1) түпнегіз, 2) болмыстың мәні, 3) болмыстың мәніміен түпнегізден тұратындар, 4) жалпыға бірдей әмбебап жалпылық, 5) жалпылық, 6) ерекшелік.Бұл аталғандардың ішінде біреу ғана “болмыстың мәні” мәнділік болады,ал қалғаны мәнділік болмайды. “Болмыстың мәні”,тур, “алғашқы мән” синоним ұғымдар..Жанның 3 түрі болады. 1)өсімдіктер жаны, 2) жануарлар жаны, 3) адамдар жаны.

Арис.ф. 3салада бөліп қарастырды: 1) Теор.бөлімі болмыстың кезеңдері, 2) прак.бөл. адамдардың іс әрекеті жөнінде, 3) поэтикалық бөл.(творчество) шығармашылық жөнінде

Адамның ақыл парасатының қабілетін этикадағы ең жоғарғы қозғаушы күш деп тапты.Арис.моральдық үлгісі Құдай,яғни “өзін ойлайтын ой” нағыз кемелденген философ.