Логопедтік пунктің қызметін ұйымдастыру тәртібі 7 page

Бұл жүйенің бастапқы калыптасуы қала билігінің, монархтың жауапкершілігіне айналды. Осы мәселе мемлекет міндетінің нысаны бола берді.

Киевте шеркеулік қайырымдылық жүйесі ресми мемлекеттік түрде христиан дінің ұстау уагыздаудан басталған. Владимир патшасы шіркеу мүгедектер туралы жұмысты қалыптастырудың іргетасын калаган (996ж). Киевтегі Печор шіркеуін қалаушы Феодосий кемтарлар мен керең- мылқауларға көмек керсететін алғашқы пана -аурухана ашқан.

Сейтіп, Еуропа елдері еркениеті дамуында кемістігі бар тұлғаларды басынудан, оларды өлітруге тыйым салынған уақытка дейін, өте ұзак, азапты жолдан өтті.

Ресей елінде зиялы мекемелердің ұйымдастырылуы, яғни кемтарлаға әлеуметгік көмек көрсету туралы мемлекет саясатының зандылықтары, көбінесе, Батыс Еуропа тәжірибесінің нәтижесімен танысудан бас алған.

- қамқорлықтан керец, соқырларды оқыту мүмкіндігін түсінуге дегіін кезең (XII г -ХҮІІІ г.)

XII г. мен ХҮІІІ ғ. аралығында Батыс Еуропа мемлекеттерінде кемтар тұлгаларға арнапған зиялы мекемелер мен үйлер (мемлекеттік және жекемеңшік) жүйесі құрылды. Реннесанс мәдениеті (қайта өрлеу дәуірі - ХІҮ-ХҮІІ г.ғ.) мен Үлы Реформация (Үлы шіркеу төңкерілісі- ХҮІ ғ. екінші жартысы - ХҮІІ г. ортасы) ақыл-ойы мен дене кемістігі бар түлғапарға деген мемлекет пен қоғам қатынасын күрт өзгертті. Реннесанс данышпандарынан туған гуманистік және орталандыру туралы ой-пікірлері еуропапықтардың санасына еніп, адам және адам өмірінің мәні туралы түсініктердін өзгертті, мүмкіндіктері шектеулі тұлғалардың дәрежесіне деген кезқарастын өзгеруіне әсер етгі. Христиан дінінің тағы бір бағытын тудырган реформация кайырымдылықтың жаңа үлгілерін дүниеге әкелді.

Орта ғасырлар кезеңінде батыс европалық шіркеулерде кереңдікті және басқа да кемістіктерді ата-аналарының кінәлары үшін жіберілген деген. Олар мен қарым-қатынаска түсе алмағандықтан, оларды есі дұрыс емес сиқыршылар деп ойлаған. Инквизиция жағы олардың іздерінен қалмаған.

Біраз уақыттар өте келе дамуында ауытқуы бар тұлгаларга деген немқұрайлық біртіндеп жойыла бастады. Оларға деген жанашырлық пайда болып, мұндай адамдарды тәрбиелеуге болатыны жайлы да көзқарастар қапыптасты. Мысалға, Ян Амос Коменский (1592-1670) өзінің «Үлы дидактика» атгы еңбегінде былай деп жазған: «Кімде-кім осындай ақылсыз адамдарға табиғи ақылсыздыгынан құтылу үшін тәрбие беру» екендігіне күмән келтіре апады. Ары қарай: «Кім жаратылысынан өзі баяу және ашуланшақ болса, сол адам өзіне көмекті көп қажет етеді, өйткені өз бойындағы пайдасыз ақылсыздык пен жындылықтан құтылу үшін». Ян Амос Коменский бұл сөздерінен аномалді балаларға білім беру мүмкін екеніне кәміл сенгенін көреміз. Осылайша мүмкіндігі шектеулі тұлғапар қоғамға артылған жүк болмас үшін оларды оқыту, тәрбиелеу мәселелері қарастырыла бастады.

XII ғасырдан XVII ғасырларда Батыс Еуропа елдерінде кемтар балалар мен ересектерге деген кезқарас алдыңғы ғасырларға қарағанда айтарлықтай жақсарды. Бірақ бұл процесс баяу және күрделі жолмен дамыды. Қайта өрлеу ойшылдарынан (Ренессанс дәуірінің ойшылдары) туындаған гуманизм идеялары европалықгардың саналарына ене отырып, олардың адам жайлы және оның өмірі жайлы ой-пікірлердің өзгеруіне, мүмкіндігі шектеулі адамдардың статустарына деген көзқарастардың өзгеруіне әкелді.

Дамуында ауытқуы бар адамдарды «азаматтық» тұрғыда ақтауға ғана емес, сонымен қатар олардың кейбіреулерін оқытуға гырысу жағдайлары да жасапды. Бұл жерге тағы Ян Амос Коменский жазғаннан еске түсіруге болады: «қандай болмасын әйтеуір адамзат баласы білім алудан шет қалмауы керек»... деген сөздерін.

Алғашында әр түрлі кемістігі бар балаларды жеке-дара оқыту тәжірибесі, арнайы оқу мекемелерін өзіне қарай тартқан жоқ. Саңырау және соқырлар жеке-дара оқытудың алғашқы талпыныстары, олардың іс-әрекетке жарамды екенін заңцы тұрде дәлелдегісі келген, ауқатты семьядағы ата- аналар гарапынан колдау тапты. Міне, осындай колдау 1578 жылы Испанияда, 1648 жылы Англияда, 1670 жылы Францияда іске асырыла бастады.

Агарту дәуірінде дамуында кемістігі бар түлғаларды оқытуға алғашкы кадам жасалды. Алғашында турлі мемлекетерден жинақгалған балаларды жеке дара оқыту тәжірибесі арнайы оку мекемелерін ұйымдастыру қажеттігін тудырмады.

- сенсорикалық кемістіктері бар балаларды оқытудан білім алуга құқықтарын мойындауга дейін кезең (ХҮІІІ г.-ХХг. басы)

Ьұл кезеңнің басында керендер мен соқырлар ұшін арнайы мекемелер ашылып, соңында Батыс еуропа мемлекеттерінде жылпығы бірдей міндетті білім беру туралы, кейіннен сенсорикалық кемісіктері бар және ақыл-ойы кемтар балаларга таралган, заңды актілер қабылданды. Үшінші кезең кемтар бапаларға деген көзқарас пен қатынастардың езгеріп, олардың құкықтарына назар аударылуымен ерекшеленеді. Ең маңызыдысы кемтар тұлғалардың білім алуға құқықтары қарастырылады, кейін заңды тұрде бірқатар мемлекеттерде бекітіледі.

1817 ж. - Дания - кереңдерді міндетті түрде оқыту турапы акт;

1873 жыл- Саксония- соқыр, керсң және ақыл-ойы кемтар балапарды оқытудың міндеттілігі туралы Заң қабылдады.

- ж. - Норвегия -саңырауларды оқытудың міндеттілігі туралы Заң.

- ж. - Норвегия- ақыл-ойы кемтар балаларды оқыту туралы Заң.

1884 ж. - Пруссия -көмекші сыныптардан жағымсыз жанұядан шыққан

бапаларды шығару туралы өкім.

1887 ж. - Швеция - кедей және ақыл-ойы кемтар балаларға бастауыш білім туралы Заң.

1889 ж. - Швеция - санырау балапарга 8 жылдық білім беру турапы

Заң.

- ж. - Пруссия- көмекші мектептер санын кеңейтудің қажеттілігі туралы Заң.

- ж. - Англия - соқыр, керең балаларға бастауыш білім туралы Заң.

1896 ж. - Швеция - соқыр балаларды мінтетті түрде оқыту туралы Заң.

- ж. - Англия- ақыл-ойы кемтар балаларды оқыту туралы Заң.

- ж. - Пруссия- саңырау, соқыр және ақыл-ойы кемтар балаларды оқытудың міндетгілігі туралы Заң.

1914 ж. -Бельгия- көмекші мектептерді ұйымдастыру туралы Заң.

1920 ж. Нидерланды- ақыл-ойы кемтар, соқыр, саңырау және нашар естийтін балаларга білім беру туралы қағида.

Ақыл ойы кемтар бапаларға арналган көмекші мектептер пен сыныптардың үдемелі дамуы жалпыга міндетті бірдей бастауыш білім беру туралы Заңның енуімен тікелей байланысты. Мемлекет барлық балаларды оқыта отырып, атапмыш мерзімде білім стандартын меңгере апмайтын бапаларға арналған білім жүйесін құруға мәжбүр болды.

Сенсорикалык кемістігі бар тұлгалардын азаматтык кұкығын және мәртебесін тану гана, керең-мылкау балаларга (Париж, 1770ж.) және соқыр балаларга (1774 ж.) арналган алғашқы мемлекеттік арнайы мектептердің пайда болуына мумкіндік берді. Дамуында кемістігі бар тұлгалардың тағдырына қогам көзкарасының өзгеруін ¥лы француз төңкерісі еңгізді. Бұл психиатрияның кұрт дамуына жагдай жасады. Ф. Пиннель, Ж,Әскироль, Ж, Итар дәрегерлер кемтар балаларды оқыту тәжірибесін емханапарда бастаған.

Ағылшын тифлопедагогы Г.Армитедж (1824-1894) өзі қайырымдылық ұжымының мүшесі бола тұра, көрмейтіндердің жанұясын аралап ата-аналары мен көрмейтін окушыларға омірлік қиындыктарды жеңу туралы ақыл- кеңестерін айткан.

Бірақ дейді Армитедж, көбінде соқыр балаларды акыл-кеңеспен камтамасыз еткенін орнына оларға бір езім нан берсең сол көбірек көмек болады дейді.

1892 жылы Лондон мен Лейчестер қалаларында ақыл-ойы кем балалар үшін алғашқы мектептер ашылды. Келесі он жылдықта Англияда ақыл-ойы кем балапарды күштеп жабык мекемелерде емдеуге мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың жанашырлары карсы шығып, олардың камқорлығы мен құқықтарын заңды түрде қорғауға ат салысты. Қогамдық инициатива, 1913 жылы ағылшын парламентіне ақыл-ойы кем тұлғаларды қамтамасыз ету туралы заң кабылдануына әкелді.

XX ғ. басында есту мен көруінде ауытқуы бар және ақыл- ойы кемтар балаларға арналған арнайы білім беру жүйесін нақтылы рәсімдеу уақыты болды.

Барлық Еуропа елдерінде арнайы білім беру жүйесі дамуының жаппы белгілері:

- жалпыга бірдей бастауыш білім беру туралы Заңның қабылдануы;

- кемтар балалардың білім алуга кұқыгын белгілеу;

- арнайы оқыту жүйесінің қызметін реттейтін шагын нормативті- қүкықтык базасын құрылуы;

- арнайы мектептерді қаржыландырудың бастауы мен принциптерін анықгау;

- мемлекеттік емес ұйымдарды (қайырымдылық қорлар мен ассоциациялар) қаржыландыру;

- барлық аймақтагы балаларды арнайы біліммен қамту.

Ресей үшін 3 кезең мемлекет пен қоғамның түбірімен кайта құрылуына себеп болған екі төнкеріс үшін тендессіз болды. Аталмыш жүйенің қалыптасуының алғы шартгары монархиялық Ресейде калыптаса бастап, социалистік кезенде рәсімделді. Кезеңнің басталуы керең-мылқауларға (1806 ж.) және соқырларга (1807 ж.) арналған алғашкы мектептердің ашылуымен танымал. Дамуында ауытқушылықтары бар балаларға көмек көрсетудің 3 негізғі багыты дамыды:

- христиандык- кайырымдылык;

- емдік-педагогикалық;

- педагогикалык (мектептер мен бапабақшаларда).

- Кемтар балаларды оқытуды алғашкы тәжірибесін дәрігер-психиатрлер (В.М. Бехтерев, С.С. Корсаков, В.П. Сербский, А.Н. Бернштейн, В.П. Кащенко т.б.) бастаған. Ресейлік психиатрлер қоғамы 1880 жылдан бастап психикалык ауру және ақыл-ойы кемтар балаларға арнайы мекемелерді ұйымдастыруға белсене тырысуда. Аномапьді балаларға арналған «апғашқы жекеменшік мекеме» 1882 жылы Петербург қаласында ашылған И.В.Мапяревскийдің дәрігерлік мекемесі болды.

- 1904 жылы Киев каласында акыл-ойы кем оқушыларға арчапган дәрігерлік-педагогикалық институт кұрылды, онда сондай-ақ атақты профессор И.А.Сикорскийдің Ольга және Елена атты кыздары да окыды. Бұд мекемге ақыл-ойы орташа «орташа» және «женіл» деңгейде бұзылған балалар қабылданды. Бұл жердегі тәрбиеленушілер жалпы білімдік және мамандыққа, еңбектену дайындығынан өткен.

- Тек 1908 жылдан бастап ғана жалпыга бірдей бастауыш білім беру туралы занды еңгізу арқасында көмекші мектептер мен сыныптар ашыла бастады. Арнайы мектептер ашылуы мен арнайы біім беру жүйесі рәсімделмеді.

- Олигофренопедагогика даму тарихында 1908 жылы Москва каласында ашылған В.П.Кащенконың «кемтар балаларға арналған мектеп-саноториясы» ерекше орындардың бірін алады. В.П.Кащенконың осы мекемесі және барлык емдік-педагогикалық әрекеті дефектология тарихында аса маңызды орын қалдырған.

- В.ГІ.Кащенко (1870-1943) аномальді балаларды жалпы түрде оқыту мен тәрбиелеу процесінің іске асуы үшін белсенді ат салысқандардың бірі болады, сондай-ак ал дефектология аймагындағы зерттеулер мен СССР-де дефектологиялық білімді шеберлікпен ұйымдастырушы ретінде өте танымап болды. 1905 жылы В.П.Кащенко кемтар балаларға арналған мектеп- санаториясын ашуга дайындығын бастайды. Осы мақсатгіен ол ынталы тұрде балалар психологиясы мен психопотологиясының пайда болу белгілерін анықтаумен айналыса бастайды, оны А.Н.Бернштейн және Г.И.Россолимо жетекшілігімен жүргізіледі.

- Кемтар балапарға арналған мектеп-санаториясы, кеңес дәуіріндегі дефектологиясының апғашқы және басты ғылыми-әдістемелік орталығы болуына тура келді.

- В.П.Кащенконың ашкан мектеп-санаторийінде орталық жүйке жүйесінің әр түрлі аурулары бар бапалар және ақыл-ойы кем балапар да тәрбиеленді. Ол ез әрекетін тәрбиеленушілермен нақтыкарым-катынас жолдарын іздеуге ептілікпен багыттай ала білді. Бұп мектеп санаторийдің қызметкерлері үкімет басшылары жагынан репрессияға ұшыраган алдыңғы катарлы педагогтар болды, олар С.Крюков, В.Бабыков, И.Воскобойниковтар.

- Мектеп-санаторийдің маңызды міндеті тәрбиеленушілердің тұлгалық дамуын камтамасыз ету, оқыту процесінде бапаны өз еркіне, белсенділікке тәрбиелеу негізінде кемтарлықты жеңіп, оны жерітуге бағытталған. Бұл оқыту тәсілі тәрбиешілердің білімді меңгерудегі танымдык әрекетінің белсенділігіне негізделеді.

- Кемтар балапардың білім алудағы кемшіліктерін түзетудің белсенділігін камтамасыз барлық сабақгарда, барлық пәндерде кеңінен қолданатын, негізгі әдісі - қол еңбегі. Қол еңбегі сабағын В.П.Кащенко мен оның әріптестері қарастырып, ол тек ерекше оқыту пәні емес, сондай-ақ білім беру мен тәрбиелеудің негізгі, оқытудың жан-жакты тәсілі деп шешті.

- В.П.Кащенконың мектеп-санаторийдегі оқыту процесін ұйымдастырудағы бір қызық жайт, онда барлык оқу пәндерінің өзара байланысы, органикалық байланысты тығыз қамтамасыз етілгендігі. Бүл оқушылардың білімге деген қ£.ізығушылығын арттырып, білімдерін тереңірек қалдырады деп санаған. Сондай-ақ окушылардың белсенділігін арттыруда көрнекіліктерді көптеп қолдану мен оқыту барысындагы қолданылатын түрі ойындар да баланың қызығушылығын арттыруда қамтамасыз етгі.

- Мүнда сондай-ақ тәрбие жұмысына да үлкен мән берілді. бүл жерде қызметкерлер балаларға белгілі бір сыйластықпен караған, оларға үлкен кісі ретінде қарым-қатынас үстады, мысалға, балалар мүғаліммен амандасуды ұмытып кетсе, мүғапімдер өздері бірінші болып балалардың амандығын сүраған; тәрбиеленушілердің шағымдары мен өтініштерін мұқият тыңдаған.

- Тәрбиеленушілерден қатаң түрдегі бағынушылықты талап етпеген. Бүл жөнінде В.П.Кащенко мен С.Н.Крюковтың «Қиын балаларды тәрбиелеу және оқыту» деген кітабында жазылған.

- Бүл мектеп-санаторийдегі балалардың жағымсыз қылықтарын В.П.Кащенко мен оның әріптестері «қатыгездік еріктің белгісі» және «қайырымсыздық» деп емес, керісінше ол оқушының қателігі, жолдан таюы немесе оның ауру жағдайының салдары деп қарастырған. Ал бапалар ондай әрекет жасаған болса оны невроздар, уақытша аурудың белгісі ретінде санап, оларды уақытша төсекке жаткызып кояды. Бір жағынан бү тәсіл шынымен-ақ балалардың нерв жүйесінің дем алуына әкелсе, екінші жағынан ол педагогикалық нәтиже беретіні де көрсетілген, яғни бала өзін «ауру» деп есептегісі келмей, өздерінің сау екендерін дәлелдеуге тырысқан.

- Ал басқа түзету әрекеттер жүйесін айтатык болсақ олар: дене жаттығулары, таза ауада серуендеу, суға шомылу, түрлі ойындар өткізу, т.б. с.с. кысқасы, айта кететін бір жайт В.П.Кащенконың мектеп-санаторийінде жүмыс тәжірибелерінен арнайы балалар мекемелерінде осы замангы мамандары да өзіне көптеген пайдалы кеңестер табуына болады.

- Дамуында ауытқуы бар балаларды тәрбиелеу ісіне жауапкершілік алық ағарту комитетіне жүктелді. Кеңестік Ресейде арнайы оқыту жүйесі қалыптаса отырып, кемтар балапарды қоғамнан оқшалайтын, сарапталган арнайы оқу мекемелерді құру қарастырылды. Арнайы білім беру негізі мекеме ретінде мектеп-интернаттар бекітілген. Кеңестік арнайы мектептің қапыптасуының аталмыш кезенде атақты педагогтар өз бағасыз ұлестерін қосты.

- Сөйтіп, Ресейдегі 3 кезеңнің соңында керең, соқыр және ақыл-ойы кемтар балалар үшін арнайы білім беру жүйсінің заңды рәсімделу уақыты деп айтуға болады.

- - кейбір кемтар балаларды оқытуын түсінуден барлыгына білім беру қажеттілігін үгынуга дейін кезең (XXг. басы XX г. 70-шы жылдар)

- XX ғ. басынан бастап 70 жылдар аралығанда Батыс еуропа мемлекетгері керең, сокыр және акыл-ойы кемтар балаларға арнайы білім берудің кажеттіліғін түсінуден кемтар балалардың барлығын оқыту кажеттіліғін танитындай дәрежеғе жетті. Бұл кезең жалпыға бірдей міндетті бастауыш білім беру туралы заңның қабылдануы менкүшіне енуі уакытымен аныкталады. Бірақ, барлық бастамалар мен жобалар бірінші дүниежізілік соғыстын басталуына байланысты еуропа аймақтарында бір мезгілде қирады. Бірінші дүниежізілік соғыстын аяқталуымен екінші дүниежізілік соғыстың басталу аралыгындағы кысқа уақытта арнайы білім беру сапасындағы белсенділік біршама темендеді.

- Батыс еуропа философиясының гуманистік тенденциясындағы көмек, фашистік идеологиямен басылып қалады. Соғыс жылдарында мүмкіндігі шектеулі түлғаларды жоспарлы түрде «жарамсыз», «адам емес», «төменгі сапалы адамдар» деп санап, оларды қоғамда өмір сүру қү.қығынан айырады. Әрине осының салдарынан Еуропа елдеріндегі әлеумеггік-педагогикалык көмек беру ондаған жылдар бойы жалғасын тагптай дамусыз қала берді.

- Екінші дүниежізілік соғыс пен концлагерь қиындықтарын басынан өткізген өркениетті мемлекеттер адамдар арасындагы айырмашылыкка, олардың ерекшелігіне ерекше көзбен қарады.

- Бүл дүниетанымдық түсініктер мен заңдар барлык азаматтардың білім апуга күқын, оларға медициналык қызмет көрсетілген, зейнетақымен камтамасыз ету, кемтарларга көмек көрсету, жүмыссыздарға төлем ақы төлеу т.б. түсініктерді анықтап, оларды бір жүйеге біріктірді.

- Дәл осы кезде Еуропа қоғамының алдында, оз азаматтарынын жеке қүқыктарын жеке түлғалық деңгейге көтеру, әрбір адамға жеке қарым- қатынас негізін құру мәселесі тұрды, ал қазірде ол Европа мемлекетінің заманга сай әлеуметтік-педагогикалық негізін құрайды.

- Міне осындай шараларды қолданудың арқасында бүкіл дүние жүзі елдеріне өте кажет және маңьізды ұйым кұрылды, ол Біріккен Ұлттар ¥йымы (1945ж). Оның негізгі қызметі - дүниежүзілік стандарт бойынша адамның құкықтарын қорғау. Өмір, еркіндік, адам құқығы мен теңдігі маңызды құндылықтар болып жарияланды. Б¥¥ 1948 жылы "Адам кұқығы туралы" Декларацияны қабылдады

- Сол 50- 70 жылдар аралығында кемтар балаларды анықтау, есепке алу, арнайы білім беру мекемелерін дамыту жүзеге асырылды. Осыган сәйкес, кемтар бапаларды топтастыру, жіктеу де өзгеріді,, бапалардың жаңа категориялары (психикалық дамуы тежелген балалар, әмоция-ерік саласында ауытқуы бар балалар) анықталып жүйені саралауға жол ашты. Психологиялык-педагогикалык көмек көрсету баланың жасына лайық өзгертілді, кеңейді, яғни мектеп жасына дейінгі кемтар бапаларға арнайы көмек ұйымдастырылды.

- Бұл кезеңнің аякталуында Б¥¥ ақыл-ойы кемтар (1971), мүгедектердің (1975) күқыктарын декларацияларда бекітті.

- Кеңес дәуіріндегі арнаііы оқытуды үйымдастыру жалпыға білім беру заңның негізінде жүрді. Жаңадан калыптасып келе жатқан дефектология гылымына маңызды міндетті шешу тапсырылды - кемтар балапарды оқытудың теориясын әзірлеу, тәжірибесін калыптастыру. Сол кезден кемтар балаларды оқыту мәселелерін ғылыми-әдіснамалық негізін және әдістемесін қүруда дефектология гылымы айналысты (Л.С. Выготский, Р.М. Боскис,А.Н. Граборов, Г.Н. Дульнев, А.И. Дьячков, Л.В. Занков, С.А. Зыков, К.С. Лебединская, Н.Г. Морозова, М.С. Певзнер, Ф.А. Рау, М.Е. Хватцев, Ж.И. Шиф т.б.).

- Бүл уақытта кеңестікте кемтар бапалардың барлығын арнайы біліммен қамгу үшін арнайы мектептер белсенді ашылып, аяғында сегіз түрлі арнайы мектеп қызмет етті (естімейтін, нашар еститің, кермейтін, нашар көретің, сөйлеу тілінде кемістігі бар, тірек-кимыл-козғалысында ауытқуы бар, псхикапык дамуы тежелген және зиятында ауытқушылыгы бар балапар үшін).

- - кемтар тұлгалардың тең цүцыңтарынан тең мүмкіндіктірін қамтамасыз етуге бас бүру кезеңі (XX г. 70-иіы жылдар - қазіргі уақытқа дейін)

- XX ғасырдың 70-ші жылдарында өркениетті елдерінде калыптаскан қогамның жалпы адамзаттың қүндылыгы туралы түсінігі бойынша және ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуындагы окшалау шетте қалтыру ға қарсы қоғамға қосу, қүқыктарының теңдігі жарияланған. Тарихта ең бірініші рет дамуындағы ауытқушылыктарға қарамастан, кемтар түлғалардың тең құқылы екендігін қоғам көзқарастарында толығымен қалыптасты. Сол жылдары дамуында ауытқуы бар түлғапардың қүкыктарын қорғайтын бір қатар Б¥¥ бекіткен ақыл-ой кемтар гұлғалардың қүқықтары туралы, мүгедектердің қүқықтары туралы декларациялар кабылданды - бүл бесінші кезеңнің басталуын белгісі.

- Қүжаттарда аталмыш түлғалардың отбасында өмір сүру, калыпты адамдар арасында білім апуға, кемтар қабілеттерін қалпына келтіру, еңбек ету қүқықтарын қамтамасыз ету қажетгілігі бекітілген. Мүмкіндіктері шектеулі бапаларды жабық мекемелерде (интернаттарда) оқыту және тәрбиелеу шетелдегі коғамда әлеуметтік оқшалау белгісі ретінде талкыға салынды. Сол кездерден бастап батыс Еуропа және АҚШ елдерінде әлеуметтік-саяси, әкономикалық өзгерістерге тәуелді арнайы білім берудің әдіснамасы күрт өзгеріп, мүмкіндіктері шектеулі балапарды жаппы мектептерде оқыту жагдайын терең қарастырды. Бұл кезеңде жетекшілік ретінде мүмкіндіктері шектеулі түлғаларды қоғамга қосу қолга алынды. Қоғамға біріктіруде кедергі жасайтын жагдайларды жою, қоршаған ортаны бейімдеу жүмыстары белсенді жүре бастады.

Осы кезенде мүмкіндіктері шектеуді балаларды жаппы мектептердегі арнайы сыныптарда оқыту тәжірибесімен бірге бүрын оқытылмаган, ягни дамуында ауыр, терен ауытқулары бар балаларды оқыту басталды. Бұл кезең әлі аяқгаламады, көтерілген мәселе қогамда кең талкыланып жатыр. Қазіргі уақытта кемтар түлгапарга медициналық көмек көрсетудің жаңа технологиялары енгізілуде, арнайы білім беру саласында да жетістіктер мүмкінідіктері шектеулі түлгалардың когамда тәуелсіз өмір сүру жагдайын қамтамасыз етуге багытталган. Осы кезеңде дәрігірлер үрыктын пренаталды кезінде ауытқушылыгын диагностикалау технологиясын халыққа ұсынады, сонымен қатар:

- агза мүшелерін ауыстырудың жаңа технологияларын;

- жасанды органдарды әзірлеудің жетістіктерін;

- имплант және протездеудің технологияларын;

- жүктілік кезінде қолайсыз жагдайлардың алдын алу үшін арнайы вакцинапар мен дәрмектерді пайдалану;

- кемістіктерді ерте анықтап арнайы түзетушілік багдарламаларын әзрілсу, жүзеге асыру.

Біздің елімізде арнайы білім беру жүйесінің калыптасуы мен даму тарихы әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қарастырылмаган. ҚР арнайы білім беру жүйесі ез дамуын кеңес кұрамында бастап, кейін 90-шы жылдардан өзінші дамығаны, белгілі дерек.

Бакылау сұрақтар мен тапсырмалар:

- Арнайы білім беру жүйесінін әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қалыптасу әволюциясынын құндылығы не?

- Қазіргі уакытта отандык арнайы білім беру жүйесі әволюциянын бесінші кезеңімен қалай үйлеседі?