Таќырып. Јлеуметтік сферадаєы микроэкономиканыѕ пјні жјне јдістемесі

Дјріс жоспары:

1. Микроэкономика пјні

2. Макроэкономикалыќ талдаудыѕ принциптері

3. Ресурстар шектеулігі

4. Экономикадаєы технологиялыќ таѕдау

5. Микроэкономикалыќ талдау јдістері

Тїйінді сґздер: Микроэкономика пјні.Макроэкономикалыќ талдаудыѕ принцптері. Ресурстар шектеулігі жјне балама таѕдаулар мјселесі.

1. «Макроэкономика» пјні экономикалыќ оќу орындарында оќытылатын негізгі теориялыќ базалыќ курстыѕ бірі болып есептеледі.

Макроэкономика єылым ретіѕде экономикалыќ ќўбылыстар мен їрдістерді экономикалыќ теориялар мен їлгілер тїрінде жїйелеп ќорытуєа арналєан. Мўнда экономика біртўтас жїйе ретінде ќарастырыла отырып, тауарлар ґндірісі мен ќызмет кґрсетудіѕ жалпы кґлемін жјне оныѕ ґсуін, инфляция ќарќыны мен жўмыссыздыќ деѕгейін, валюталардыѕ айырбас баєамдары мен тґлем балансыныѕ жаєдайын зерттеді.

Макроэкономика экономиканы бір їлкен бїтін ќўбылыс ретінде ќарастыратын єылым. Ол экономикадаєы іс - јрекеттерді біріктіріп жалпылай ќарастырады. Белгілі бір уаќыт аралыєында кейбір фирмалар ґндірген ґнімдеріне баєаны ґсіреді, кейде тґмендетеді. Баєаныѕ жиынтыќ ґзгерісін талдау кезінде зерттеушілер кґптеген баєа ґзгерістерініѕ ішінен орташасын алады. Баєаныѕ экономикадаєы жиынтыќ динамикасын ґлшеу їшін баєа индексі ќолданылады. Макроэкономиканыѕ негізгі маќсаты жеке фирмалар мен жўмысшылардыѕ дамуын ќарастыру емес, экономиканыѕ жиынтыќ беталысын талдаудан тўрады. Макроэкономикадаєы жалпы ўлттыќ ґнім, ќор жинаєыныѕ нормасы, тўтыну баєа индексі, инфляция деѕгейі, жўмыссыздыќ деѕгейі жјне ґндіріс кґлемініѕ ґзгеру ќарќындылыєы секілді кґрсеткіштер экономиканыѕ бір бґлек элементін єана ќарастырмайды, олар экономиканыѕ дамуыныѕ беталысын зерттеуге мїмкіндік береді.

Басќа єылымдар секілді микроэкономика да кґптеген белгілер арќылы сипатталады: біріншіден, ґзініѕ зерттеу объектісімен, екіншіден, осы объектідегі оныѕ жеке мїддесін сипаттайтын жјне оныѕ пјнін ќўрайтын мазмўны арќылы, їшіншіден, осы объектіге ќолданатын тјсілдіѕ ерекшелігін аныќтайтын јдістермен ерекшеленеді. Микроэкономикалыќ теория адамдардыѕ экономи­калыќ ќызметін, оныѕ маѕызды жалпы заѕдылыќтарын белгілей отырып зерттейді.Кез- келген экономикалыќ жїйеде басты рґлді бґлумен, айырбаспен, тўтынумен байланысты ґндіріс алады.Барлыќ экономикалыќ жїйеде ґндіріс їшін экономи­калыќ ресурстар ќажет, ол арќылы шаруашылыќ ќызметтіѕ нјтижесі бґлінеді, алмастырылады жјне тўтынылады.Ќоєамныѕ шаруашылыќ ґмipi адамдардыѕ ќажеттіліктерін јр тїрлі экономикалыќ игіліктер арќылы ќанаєаттандыруды талап етеді. Ґз кезегінде, осы игіліктер ќоєам мен оныѕ мїшелерініѕ иелігіндегі экономикалыќ ресурстар негізінде ґндіріледі.Ќоєамдыќ шаруашылыќ ґмipi адамдардыѕ јр тїрлі экономикалыќ игіліктерге деген ќажеттіліктерін ќанаєаттандыру ќажеттілігіне байланысты. Адамныѕ ќажеттіліктерін шартты тїрде екіге бґлуге болады, ол рухани жјне материалдыќ ќажеттіліктер.

Экономикалыќ ресурстар (ґндіріс факторлары) - бїл экономикалыќ игіліктерді ґндіруде ќолданылатын ресурстардыѕ барлыќ тїрлері. Сондыѕ-тан да оларды ґндірістік факторлар деп атайды. Олардыѕ еѕ маѕыздысы жер, еѕбек, капитал, кјсіпкерлік ќабілет жјне мјлімет болып есептеледі.

Экономикалыќ ресурстарды мынадай топтарєа бґлу­ге болады:

• табиєи ресурстар (орман, жер, су жјне т.б);

• еѕбек ресурстары (адам кїші);

• капитал (наќты ќаржы);

• кјсіпкерлік ќабілет (ґнімнен пайда тїсіру ќабілеті);

• кјсіби білім (шаруашылыќты ґмірге керекті білім).

Экономикалыќ маќсаттар:

1. Экономикалыќ ґсу. Адамныѕ ґмір сїруін жоєары деѕгеймен ќамтамасыз ету — ґндіріс тауары мен ќызметініѕ кґлемін кґбейту жјне сапасын кґтеру.

2. Толыќ еѕбекпен ќамту. Еѕбекке жарамды азаматтарды жїмыспен ќамтамасыз ету.

3. Экономикалыќ нјтижелілік. Шыєын аз жїмсалынып, сапаныѕ деѕгейі жоєары болу ќажет.

4. Баєаныѕ тїраќты деѕгейі. Инфляция мен дефляцияны болдырмау арќылы баєаныѕ тїраќтылыєын саќтау.

5. Экономикалыќ еркіндік. Кјсіпорын басшылары, жїмысшылар мен тїтынушылар ґздерініѕ экономикалык ќызметінде еркіндікке ие болуы керек.

6. Экономикалыќ ќамтамасыздыќ. Еѕбекке жарамсыз деп танылєан жандарды, олармен бірге ќарттарды ќамтамасыз ету.

7. Кірісті јділ бґлу. Ќоєамныѕ бір тобы байыєанда, екіншілері кедейленбеуі керек.

8. Сауда балансы. Халыќаралыќ сауда мен халыќаралыќ ќаржы келісімдерініѕ теѕ балансын ќалыптастыру.

2. Экономикалыќ жїйе - ќоєамда ќалыптасќан меншік пен шаруашылыќ механизміндегі ќатынас негізінде жїзеге асырылатын барлыќ экономикалыќ їрдістердіѕ жиынтыєы болып табылады..

Ќазіргі заманєы јлемде экономикалыќ жїйеніѕ келесі жїйелері бар: нарыќтыќ, јкімшілік жјне аралас.

Нарыќтыќ экономика - жеке меншікке, таѕдау еркіндігі мен бјсекелестікке негізделген жїйе ретінде сипатталып, жеке мїддеге сїйеніп їкіметтіѕ рґлін шектейді.Нарыќтыќ экономиканыѕ басты мјселесі тўтынушыныѕ еркіндігіне сенімді болу, ол тауар мен ќызмет нарыєындаєы тўтынушы таѕдауыныѕ еркіндігінен кґрінеді.

Нарыќтыќ экономиканыѕ негізін жеке меншік ќўрайды. Ол ґз еркімен жасалєан келісім-шарттардыѕ саќталуымен кјсіпорынныѕ шаруашылыќ ќызметіне їшінші тїлєалардыѕ араласпауыныѕ сенімі болып табылады. Экономикалыќ еркіндік азаматтыќ ќоєам еркіндігініѕ іргетасы болып табылады.Јкімшілік экономика - нарыќтыѕ экономикаєа ќарама-ќайшы. Јкімшілік экономика ґндіріс ќїралдарына деген ќоєамдыќ меншікпен экономикалыќ шешімдерді їжым болып ќабылдау басымдылыєы жјне де мемлекеттік жоспарлаудыѕ кґмегімен экономиканы орталыќтан басќаратын жїйе ретінде сипатталады. Јміршілдік-ґкімшілік жїйе ерекше бюрократтыќ форма болып табылады.Аралас экономика деп алєашќы екі жїйеніѕ элементтерін синтездейтін, яєни нарыќ механизмі мемлекеттіѕ белсенді араласуымен толыќтырылатын ќоєамныѕ жїйесін тїсіндіреміз.