Тормышта батырлыкка һәрвакыт, һәркайда урын бар

План.

1. Батырлык.

2. Батырлык турында уйланырга мәҗбүр иткән вакыйга (әсәр, кеше).

3. Тормышка мәхәббәт һәм ихтыяр көче тудырган батырлык.

4. Корчагин һәрчак батырлык символы булды.

5. Ф. Яруллин — Корчагиннар токымыннан:

а) язмышның шаяруы,

б) тормышка, кешеләргә мәхәббәт,

в) яшәү чыганагы һәм көче.

6. Ф. Яруллинның тормышы һәм иҗаты миндә соклану һәм хөрмәт уятты.

Эпиграф:

...Каерса да язмыш минем канатымны,
Ала алмас кешеләрне яратуны...

Ф. Яруллин.

Әдәбият дәресләрен сәнгать әсәрләреннән (рәсем, музыка һәм сынлы сәнгать) башка укучыларның хис-тойгыларына тәэсир итәрдәй итеп үткәрү мөмкин түгеллеге һәр укытучыга бәхәссез дә аңлашыла. Шуңа күрә әдәбият укыту программасында һәм дәреслекләрендә Х. Якупов, Л. Фәттахов, И. Шишкин, И. Левитан, А. Пластов һәм башка рәссамнарның әсәрләреннән үрнәкләр бирелгән.

Тәҗрибәдән күренгәнчә, мәктәпләрдә картиналар белән эшләүнең төрле алымнары бар. Ә менә чын-чынлап сәнгать әсәрен аңларга, танып белергә өйрәтердәй, картиналарга карап соклану хисе тәрбияләрдәй эш җитәрлек түгел.

Укытучы картиналар буенча эшләгәндә, дәреслек материаллары белән генә чикләнмичә, өстәмә чыганакларга мөрәҗәгать итә ала. Дәреслектән тыш рәссамның башка әсәрләреннән булган репродукцияләре белән дә таныштыра ала. Шәһәр шартларында һәм шәһәргә якын мәктәпләрдә эшләүче укытучылар төрле музейларга экскурсия оештыра алалар. Кыскасы, бу эш укытучының тырышлыгына һәм иҗади якын килүенә бәйле.

Картиналардан файдаланып сочинениеләр язу укучыларның картиналарны яхшы аңлавын һәм рәссамның әйтергә теләгән фикерен «укый» алуларына бәйле. Моның өчен алар һәр детальне бик игътибар белән карап, сәнгать әсәренең гомуми эчтәлегендә аның тоткан урынын бәяли белергә тиешләр.

Укучылар, әлбәттә, рәсем сәнгатенең телен, картиналарның композициясен, төсләр сайланышын, ритмын (ул картинадагы предметларның хәрәкәтен, тынлыкны яки аның артык шау-шулы хәрәкәтен күрсәтү өчен хезмәт итә) да игътибарсыз калдырмаска тиешләр.

Билгеле, картина буенча укучыларны сочинениегә хәзерләү шулай ук зарури. Тиешенчә хәзерлек булмый торып, укучылар без тәкъдим иткән картиналарның эчтәлеген ача алмаячаклар.

Картиналарның эчтәлеген «укый алу» өчен укучы аның авторы, бу әсәрнең язылу тарихы белән дә таныш булырга тиеш.

Шуның белән бергә укытучы тарафыннан тәкъдим ителгән сораулар һәм биремнәр картиналарның эчтәлеген ачардай һәм укучының игътибарын аны аңларга юнәлтердәй булырга тиешләр.

Мәсәлән, VIII сыйныфта М. Җәлил иҗатын өйрәнгәннән соң, Х. Якуповның «Хөкем алдыннан» картинасы буенча сочинение яздырыла. Укытучы дәреснең максатын түбәндәгечә билгели:

1) картинаның эчтәлеген аңлату һәм аны аңлау күнекмәләре бирү;

2) бәйләнешле сөйләм һәм язу телен үстерү;

3) укучыларда эстетик зәвык тәрбияләү.

Материал: «Хөкем алдыннан» картинасының репродукциясе, Х. Якуповның портреты, терәк сүзләр язылган карточкалар, диафильм.

Укытучы өчен өстәмә материал: Х. Якупов, «Хөкем алдынан» картинасын язу турында истәлекләр. Фронтовые зарисовки. Казань, 1981; Червонная. Золотой фонд, «Сов. Татария», 1980, 8 май; Файенберг. Халык художнигы. «Соц. Татарстан», 1980, 21 март; «Азат хатын», 1979, №2.