Тема сайлау

Сочинение язганда теманы дөрес сайлый белү бик мөһим шарт булуын һич тә истән чыгармаска кирәк. Әмма теманы дөрес сайлау алдан ук тема белән кызыксынган булу, материалларны белү һәм аны аңлау дәрәҗәсенә бәйле.

Сочинение өйдә язу өчен бирелгәндә җиңелрәк: материалны укып чыгарга, өстәмә материал тупларга таләпләр бөтенләй башкача. Шуңа күрә, һич тә икеләнмичә, теманы үзең белгән материалларга нигезләнеп сайлап алырга кирәк.

Имтихан сочинениеләрендә тагын да игътибарлырак булу сорала. Кайбер очракта укучылар образларга характеристика бирүгә багышланган темаларны гына яратып язалар. Әмма имтихан тематикасы андый темалардан гына тормый бит. Үзеңне бик чикләү булыр иде бу.

Мисал өчен IX сыйныфта имтихан өчен бирелгән ике теманы карыйк:

1. Бар җырымны илгә багышладым,
Гомеремне дә бирәм халкыма.

М. Җәлил.

2. Минем тормышымда китап.

Беренче темага язу өчен патриот шагыйрь М. Җәлилнең тормышы һәм иҗаты, аеруча Бөек Ватан сугышы чоры иҗатын яхшы белергә кирәк. Икенче темага язганда үзең яратып укый торган китап турында тулы мәгълүматлар бирү белән бергә, китап укуның сиңа ләззәт бирүе, рухи азык булуы турында язу уңышлы булыр иде. Күңелнең иң авыр минутларында китап укып юанасың. Ул — синең «юл күрсәтүче йолдызың».

Югары сыйныф укучыларына «Минем яраткан язучым», «Миңа тәэсир иткән шигъри юллар» кебек темалар да тәкъдим ителә. Мондый темаларга сочинение язганда укучылар үзләре яраткан язучы яки герой, шагыйрьнең шигъри юллары турында гына язалар. Тема ачылмый кала, чөнки ни өчен яратуы турында әйтелми, укучының шәхси мөнәсәбәте сизелми. Шунлыктан бу төр темаларны язу өчен укытучының даими эш алып баруы кирәк.

Сочинениеләр өчен темалар еш кына шигырьләрдән алынып, цитата рәвешендә бирелә.

Мәсәлән:

1. Янып калсын гомерең маяк булып,
Үзеңнән соң килгән буынга.

М. Җәлил.

2. Бөек җыр ул — Бөек Ватан өчен
Сугыш кырларында үлүе.

Ф. Кәрим.

3. Тырышса да дошман, шагыйрьләрне
Аералмый җырдан, халыктан.

И. Юзеев.

Гадәттә мондый темаларны укучылар ирекле темалар дип йөртәләр. Бу — ирекле тема, әмма язучы иҗатын, әсәрләрне сайлауда гына ирекле. Мондый темаларны әдәби материаллардан азат дип аңларга ярамый. Чыгарылыш сыйныфларында бөтен темалар да әдәби материалга нигезләнә.

Югарыда бирелгән өченче теманы ачуда Бөек Ватан сугышында һәлак булган татар язучылары М. Җәлил, А. Алиш, Ф. Кәрим, Х. Мөҗәй иҗатлары, Газинур Гафиятуллин (Г. Әпсәләмов буенча), Рифгать Миргазизов (Р. Вәлиев буенча) батырлыкларын үрнәк итеп алырга мөмкин.

Ирекле темага язылган сочинениеләрдә укучы материалны сайлауда да, үзенең фикер-аргументларын бирүдә дә ирекле эш итә. Мәсәлән: «Заманга минем мөнәсәбәтем», «Минем замандашым», «Чор һәм без» һәм башка шундый темалар ирекле рәвештә языла. Мондый темалар гадәттә югары уку йортларына керү имтиханнарында еш очрый. Мәсәлән, «Мин депутат булсам...», «Киләчәк һөнәремне ничек күз алдыма китерәм» һ.б.

Туган як, туган якның табигате һәм шуңа охшаш темаларга язылган сочинениеләр ирекле темага керә. Мисал өчен бер өзек китерик.

Date: 2015-09-18; view: 1482; Нарушение авторских прав