Тұтылмалы айнымалы жұлдыздың дербес тұтылуымен толық фазасын түсіндіріңіз.Сурет сызып келтіріңіз?

Ең алғашқы тұтылмалы айнымалы жұлдыз Алгольды (β Персей) 1669 жылы итальян математигі мен астрономы Монтаранимен ашылды. XIII ғасыр аяғында ағылшын астрономияға қызығушы Джон Гудрайк зерттеді. Адамның көзі жалғыз β Персей жұлдызын байқады, телескоппен бақылағанда (кратная) жұлдыздық жүйені орналасқан. Жұлдыздық жүйеге кіретін екі жұлдыз қос тығыз (пара) құрайды. Масса центрінің айналасында бір орбиталық айналымды 2 тәулік 20 сағат 49 минут жасайды. Уақыттың белгілі бір моментінде бір компоненті жерден бақылаушыға жауып қалады, бұл жүйенің қорытқы жарқырауының уақытша кемуіне әкеліп соғады.

сурет жок

4 суретте Алголь жұлдызының жұлдыздық шамасының жарқырау өзгерісінің айырымы мен дәл фотоэлектрлік бақылауға негізделген жарқырауы тұрақты салыстырушы жұлдыз үшін берілген. Суретте екі жарқырауының кемуі көрінеді: терең бірінші минимум- негізгі тұтылу, және (ақырын жай) жарқырауының кемуі бәсендеу – екінші минимум. Соңғы жағдайда ең жарық компоненті жарқырауы бәсенің жауып қалады. Бұл құбылыстар 2,8674 тәулікте қайталанады (2 тәулік 20 сағат 49 минут). Алголь жұлдызы үшін ең төменгі жарқырауға жеткен соң оның көтерілуі тез арада басталады. Бұл дербес тұтылу болатындығын білдіреді. Егер толық тұтылу болатын болса, онда минимумның орта шенінде толық фаза байқалады, белгілі бір уақыт аралығында жарқырау өзінің ең кіші мәнің сақтайды. Тұтылу болмаған жағдайда жұлдыздың жарқырауы тұрақты болуы тиіс, бұл уақытта жарық бізге екі компоненттен де келеді. Бірақ екі компоненте бір-біріне жақын орналасқандықтан жарық компонентамен жарықтанатын, ең әлсіз компонентасы (көбінесе өлшемі бойынша үлкен) өзіне түсетін сәулені шашыратады. Шашыраған сәуленің көп мөлшері жердегі бақылаушыға бағытталады, екінші тұтылуға жақын орналасқан бұл компонента жарық компонентадан орналасады. Бұл құбылыс 4 суретте көрінеді. Жүйенің жалпы жарқырауы екінші минимумға жақындағанда аздап өседі және одан кейін симметриялық түрде кемиді.

Бұл уақытқа дейін бұған ұқсас жүздеген айнымалы жұлдыздар ашылған және зерттелген. Бұлар Алголь типтегі жұлдыздар болып классикацияланады.

1784 жылы Гудрайк екінші тұтылмалы айнымалы жұлдызды – β Лираны ашты. β Лира жарқырауын салыстырмалы түрде баяу периодпен өзгертеді 12 тәулік 21 сағат 56 минутқа тең (12.914 тәулік). Алгольмен салыстырғанда өз жарқырауын (плавно) өзгертетіні екі компонентаның жақын орналасқанын білдіреді. Жүйеде пайда болатын тасу қайту (приливные) күштері центрлерін біріктіретін екі жұлдызды бір сызық бойында тартылуына әкеледі. Бұл жағдайда компонентері шар тәрізді емес, эллипс тәрізді болады. Орбиталық қозғалыс барысында эллипстік формадағы компонент дискілері ақырындап өз ауданын өзгертеді, бұл жұлдыздың тұтылу болмаған жағдайда үздіксіз жарқырауының өзгеруіне алып келеді. Бұл өзгерістің заңдылығын зерттеу компонент формасы жөнінде салыстырмалы қорытынды жасауға болады.