Гиперондар

Ғарыштық сəулелерді фотоэмульсия əдісімен жəне арнайы конструкциямен жасалған Вильсон камерасы арқылы зерттеу нəтижесінде ауыр орнықсыз бөлшектер болатындығы анықталып,

~ 311 ~

олар гиперондар деген атқа ие болды. Гиперондар массасы, нуклондар (протондар мен нейтрондар) массасынан артық, ал дейтрон массасынан кіші екендігі дəлелденді. Нуклондар мен гиперондар бариондар деп аталады, яғни олар ауыр бөлшектер болып табылады.

Зерттеулер нəтижесінде гиперондардың бірнеше түрлері табылды. Олай болса, зарядталған жəне бейтарап гиперондар кездеседі:

⁰ нөл- ламбды - гиперон;

оң - сигма - гиперон; теріс - сигма - гиперон; ⁰ нөл - сигма - гиперон; теріс - кси - гиперон; ⁰ нөл - кси - гиперон;

теріс - омега - гиперон;

Əрбір гиперонға - антигиперон сəйкес келеді. Бейтарап гиперонда заряд болмайды, ал зарядталған гиперондардың заряды қарапайым зарядтың абсолют шамасына тең болады. Гиперондардың массасы, өмір сүру уақыты жəне спиндік моменттері төмендегі кестеде көрсетілген:

2-кесте:

Антигиперондардың қасиеттері де гиперондардың қасиет-теріне дəл келеді, бірақ зарядтары, магнит моменттері жəне т.б. қарама-қарсы болады.

Гиперондар жоғары энергиялы нуклондар мен - мезондардың, нуклондар мен атом ядроларының соқтығысу нəтижесінде пайда болады жəне сол мезетте К -мезондардың пайда болатындығы байқалады. Реакция кезінде гиперондар нуклондарға жəне -мезондарға жіктеледі:

⁰ p, ⁰ n ⁰

n, p ⁰

n

^{0 0}

⁰,

^{0 0 0}

⁰

⁰ гиперон нуклон мен -мезонға бірден жіктелмейді, ол

алғаш ⁰ -гиперонға жəне -фотонға жіктеледі, ал _- гиперонда тура осылайша нуклонға жəне -мезонға жіктелмей,

⁰ мен -мезонға т.б. жіктеледі. Мұндай гиперондар каскадты деп аталады.

Гиперонның нуклонға жəне -мезонға жіктелуі, гиперонның қозған нуклон екендігін көрсетеді. Сонымен қатар, гиперон атом ядросындағы нуклондарды алмастыра алады, нəтижесінде атом ядросында гиперондар пайда болады. Осындай орнықсыз ядро гиперядро деп аталады.

Жоғарыда айтылғандарға сүйенсек, гиперондарды зерттеу қарапайым бөлшектердің фундаменталды мəндерін анықтауға мүмкіндік береді. Физиканың шұғыл дамуы жəне зарядталған бөлшектерді үдетуші техникалардың тез дамуларының арқасында көп мөлшердегі өте жоғары энергиялы бөлшектер алу мүмкіндіктеріне қол жеткізілді.

~ 313 ~