Полезное:
Как сделать разговор полезным и приятным
Как сделать объемную звезду своими руками
Как сделать то, что делать не хочется?
Как сделать погремушку
Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами
Как сделать идею коммерческой
Как сделать хорошую растяжку ног?
Как сделать наш разум здоровым?
Как сделать, чтобы люди обманывали меньше
Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили?
Как сделать лучше себе и другим людям
Как сделать свидание интересным?
Категории:
АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника
Тайпалар. Сақ, үйсін, қаңлы
| Бағыттар | Сақтар | Үйсіндер | Қаңлылар |
| Уақыты | Б.з.б. 7- б.з.б. 4 ғ. | Б.з.б. 3 ғ- б.з. 4 ғ | Б.з.б. 3-2 ғ. –б.з. 5 ғ |
| Территориясы | Қазақстанның барлық жері | Жетісу,Оңтүстік Қазақстан | Сырдария бойы |
| Астанасы | Шірік –Рабат – апасиактың астанасы | Қызыл Аңғар (Чигу) | Битянь |
| Билеушісі | Патша | Гуньмо | Хан |
| Тайпалар туралы деректер | ●Парсы,грек авторларының шығармаларында айтылған, ●Геродот,Страбон жазған ●Геродот сақтарды массагет деп атаған ●Гректер сақтарды ең әділ, шыншыл халық деп есептеген ●Страбонныңайтуынша сақтар жақсы шабандоз болған ●Грек Ктесий: «сақ әйелдері ержүрек келеді,соғыста ұрысқа араласады» деп жазған ●Геродот б.з.б. 484- 425 ж. өмір сүрген | ●Қытай жазба деректерінде б.з.б. 2 ғ. бастап кездеседі, қытайлықтар: «аққұбаша,сары шашты» деп жазған ● Сыма Цянь көп дерек қалдырған ●Қытай деректерінде б.з.б. 2 ғ.бастап кездеседі | ●Қытай деректерінде жазылған ●Қытайдың «Цянь Ханшу» атты тарихи дерегінде Қаңлы мемлекетінің пайда болуы, шекарасы туралы айтылады ● Сыма Цянь «Тарих жазбалары» атты кітабында жазған |
| Қоғамдық құрылысы Қоғамдық құрылысы Сақтар Үйсіндер Қаңлы | ● Әскери демократиялық қоғам болды ●Тайпа көсемдерін тайпа мүшелері сайлады ●Халық жиналысы шақырылды ● Сақ қоғамы 3 топтан тұрды: 1/ Жауынгерлер (қызыл түс киді) 2/ Абыздар (Ақ түс киді) 3/ Малшылар,егіншілер (сары, көк түс киді) ●Абыздардың белгісі - тостаған мен айрықша бас киімі болды ● Жауынгерлерді үнді –иран тілінде «ратайштар», яғни «арбада тұрғандар» деп атады ● Малшы, егіншілерді «сегізаяқты» деп те атаған, бұл соқаға жегетін екі өгізі барлар ● Сақтардың үйлену дәстүрі: сақ жігіті қызға үйленгісі келсе,онымен күш сынасу қажет болған ●Мүлік теңсіздігі болды ● Сақ тайпалық одағы 3 –ке бөлінді: 1/ Тиграхауда («шошақ бөрікті сақтар») –Жетісуды мекендеді 2/ Парадарайя («теңіздің арғы жағындағы сақтар») – Арал бойы мен Сырдың төменгі ағысы 3/ Хаумаварга («хаома сусынын дайындаушылар) – Мұрғабты мекендеді | ●Үйсіндер мемлекеттік дәрежеде өмір сүрді ● «Усунго», «Синго» - көшпелі мемлекет деген ұғымды білдірді ●Бай үйсінде 4- 5 мың жылқы болды ●Байлар өз жылқыларына таңба салды ●Ауқатты үйсіндер мөрі алтын, мыстан жасалған ●Қарапайым адамдардың мөрі - балшықтан, тастан жасалған ●Таңбалар жеке меншіктің болғанын білдірді ●Жеке меншік малға, жерге болды ● Бек – гуньмоға бағынған жеке тайпа көсемдері мен ұсақ ру басылары ●Жылжымалы мүлік –мал болып есептелді ●Жылжымайтын мүлік –жер болды ●Құлдар үй шаруашылығында пайдала- нылды ●Дәулетті адамдардың киімі жібектен тігілді ●Мүлік теңсіздігінің болғаны –жерлеу орындарынан да белгілі | ●Қаңлы ханына елді басқаруға үш уәзірі көмектескен ● Қаңлы елі бес иелікке бөлініп, әр иелікті кіші хандар басқарған ●Ру,тайпаларды көсемдер басқарды ●Кіші хандар ұлы ханға бағынған ●Б.з.б. 3- 4 ғ. жасалған салмағы әр түрлі 1300 теңге табылды және көбі Сыр аймағынан табылды ● Сауда жасаған елдері: Қытай, Иран, Кушан,Үндістан,Египет,Сирия,Балтық бойы ●Қытай теңгелері Мардан қорымынан табылды |
| Шаруашылығы Оқиғалар Сақтар Үйсіндер Қаңлы Мәдениеті Сақтар Қаңлылар | ●Геродот сақтар туралы: «Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас, сүт ішеді»деп жазған ●Көшпелі мал шар. айналысты ● Жылқы,қой, сиыр, түйе өсірді ●Ірі қараны аз өсірді ●Шөлді,шөлейтті аймақты мекендеген сақтар түйе өсірді ●Сақтар ерте темір дәуірінде өмір сүрді ●Парсылар –«құдіретті еркектер» деп атады ●Ирандықтар –«жүйрік атты турлар» деді ●Гректер – «Азиялық скифтер» деп атады ● Б.з.б. 530 жылы Кир бастаған парсы патшасы сақтарға шабуыл жасады ● «Томирис әйел болса да жаудан қорыққан жоқ» деп жазды Помпей Трог. ●Кирмен соғысқан сақ патшасы Томирис,Кир жеңіліп, қаза табады ● Кирдің қолына тұтқынға түсіп, қаза тапқан Томиристің баласы - Спаргапис ● Томирис өмір сүрді – б.з.б. 570 -520 жж ● Бұл соғыс туралы жазған Геродот ● Б.з.б. 519 жылы Дарий патша басқарған парсы лар тағы жорық жасайды ●Дарийге қарсы сақ әскерін Скунха басқарды ●Дариий әскеріне қарсы ерлік көрсеткен жауынгер – Шырақ болды ● Шырақтың ерлігі туралы жазған грек тарихшысы Полиэн ● Б.з.б. 490 жылы Марафон шайқасында сақтар парсылармен бірге гректерге қарсы соғысты ● Б.з.б. 4 ғ. сақтарға А.Македонский қауіп төндірді (Ескендір Зұлқарнайын) ●Грек –македон басқыншыларына қарсы күресті сақ Спитамен басқарды, ол 3 жыл бойы партизан соғысын жүргізді ● Македонскийге қарсы сақтардың күресі туралы жазған грек тарихшысы Арриан ● Грек гарнизоны орналасып,сақтар қоршауға алған қала – Маракана (Самарқан) ●А.Македонскийдің Сырдарияның арғы бетіндегі сақтарды бағындыру жорығы сәтсіз болды ●Сақтардан көптеген ескерткіштер қалды: Сырдария, Талас, Шу, Іле өзендері бойы ● Шірік-Рабат қаласы –Қызылордадан 300 км жерде,қыратта орналасқан,қаланың ортасында күзет мұнаралары бар қамал (цитадель) салынған (б.з.б. 4- 2ғ) ● Бәбіш-Молда қаласы –қамал қабырғалары болған,қыш күйдіретін пеш,қол диірмен тастары,тары қалдықтары табылған ● Б.з.б. 7 ғ. бастап далалы аймақтарда аңдарды бейнелеу – аңдық стиль пайда болды ● «Аң стилі» өнерімен сақтар Алдыңғы Азия мен Иранға жорықтар кезінде танысты ●Сақтар «өмір ағашы» деп арыстанды есептеді «Алтын адам» ●Алматыдан 50 км жерде,Іле Алатауы баурайындағы Есік қорымынан табылды ● 40 обадан тұрады ●Есік қорымынан табылған сақ адамын археологтар «Алтын адам» деп атады ●Қорымнан жалпы 4000 –нан астам алтын бұйымдар табылды ● 26 таңбасы бар күміс тостаған табылды ● «Алтын адамды» тапқан археолог К.Ақышев, 1969- 1970 жж ● «Алтын адамның» жас мөлшері 17-18 жас шамасында | ●Мал шаруашылығы маңызды болды ●Дәнді дақылдардан тары, арпа өсірген ●Егіс алқабын өзендер бойына салған ●Тау бөктерлеріндегі үйсіндер тұрақты үйлерде тұрған,бір ауыл 45- үй болды ●Тері өңдеу кәсібі жақсы дамыды ●Сұйық тағамға арналған ыдыстарды былғарыдан жасады (тері) ● Үйсіндердің халық саны - 630 мың ● Жауынгерлер саны - 188 800 адам болды ●Сыма Цянь айтқан аңыз бойынша үйсіндерді асыраған қасқыр болған ● Б.з.б. 107 жылы үйсін гуньмосы қытай патшайымына үйленген ●Обаларының ең үлкенінің диаметрі 20 м, биіктігі 2 м ●Қайтқан адамды шалқасынан жатқызып,басын батысқа қаратқан ●Қыш заттар мен ыдыстарға Күннің суретін салған ●Жаратушы күшке сенген ● Үйлерін шикі кірпіштен және тақтатастан салған ●Мата тоқу үшін өрмекке ұқсас тоқыма кермесін қолданған ●Жетісу жеріндегі үйсіндер антропологиялық жағыан еуропоидтер ●Үйсін мәдениеті ескерткіштері негізінен Жетісуда шоғырланған ● Шығысында – ғұндармен көрші болды ● Солтүстік-батысында - қаңлылармен ● Батысында - Дауаниямен ● Қытаймен туыстық және достық қарым-қатынаста болды ●1939 жылыалматы,Қарғалы сайынан үйсіндерге тән әшекей бұйымдар қоймасы табылды: алтын тәті (диадема), тышқан тәрізді сырға, түйе тәрізді сақина т.б. Сақ мәдениетінің жалғасы: Бесшатыр қорымы: ● Бесшатыр қорымы Іле өзенінің оң жағалауында Желшалғыр тауы етегінде орналасқан ● 31 обадан тұрады ● Үлкен Бесшатыр қорымын ғалымдар «патша» қорғандар деп атайды ●Бесшатыр сағанасы бірнеше бөліктен тұрады: 1/ Дәліз (дромос) 2/ қабір алдына кірер ауыз 3/ жерлеу бөлмесі ●Сағананың қабырғасы 16 қатар бөренеден салынған ● Уақыты – б.з.б. 5-4 ғ ● Бөренелерді бір-біріне тығыз орналастырып жасаған саркофаг табыт жасаған ● Дромос -сағанаға келетін жер асты жолы ● Менгирлер –ірі тас бағандар ●Сақ дәуірі археологиялық ескерткіштері оба түрінде кездеседі ●Жетісу обалары көлеміне қарай 3 –ке бөлінеді: үлкен, орташа, кіші | ●Егіншілікпен айналысты ●Шыршық өзенінің оң жағалауында ұзындығы 20 км. Зах каналын қазған ● Астықты қыш көзелер мен ыдыстарға сақтаған ●Аэрофотосуреттер шағын арықтар қазылғанын көрсетті ●Тәлімді егіншілік болды ●Мал өсіру де болды ●Металл өндірісінің орталығы Шаш –Илақ аймағындағы қалалар мен қоныстар болды ●Кенді балқыту үшін пештер пайдаланды ●Қаңлылар жерінен Ұлы Жібек жолы ● Б.з.б. 46- 36 ж.қаңлылар Қытайға қарсы тұрған ғұндарға көмектескен ● Қаңлылардың адам саны - 600 мың,немесе 120 мың отбасы ● Жауынгерлер саны - 120 мың ●Жазғы және қысқы екі астана болған ●Ұлы Жібек жолын бақылауда ұстаған ● Солтүстіктегі көршісі – сарматтар мен аландар ● Оңтүстікте – үйсіндер және Қытаймен көршілес болды ●Қытай деректерінде: «Қаңлылар өжет,өркөкірек келеді»деп жазған ● Қаңлы қаласы – Алтын-асар 16 га жерді алып жатыр,қабырағалары шикі кірпіштен қаланған, ● Ән-күй,музыка,би өнері жақсы дамыды ●Қос ішекті және бес ішекті музыкалық аспаптары,сыбызғы –сырнайлары болған ●Ай,күн,жұлдыздарға табынаған ● Ата –бабалар аруағына сиынған Қаңлы мәдениеті: ● Қаңлы мәдениеті 3 –ке бөлінеді: 1/ Қауыншы – Ташкент төңірегінде 2/ Отырар –Қаратау – Сырдың орта ағысы,Қаратаудан Таласқа дейін 3/ Жетіасар – Қуаңдария мен Жаңадария аралығы ● Қауыншы мәдениеті тұрғындары қайтқан адамды киімімен жерлеген ● Көк –Мардан қаласы –Арыс өзенінің сол жағалауында, 100 км аумақта,үйлерінің ортасында тік бұрышты жер ошақ болған ● Қостөбе қонысы – Пұшық-Мардан қаласы маңында ●Қаңлы қалалары орта ғасырдағы қала құрылыстарының түп-бастауы болған |
Ндар. Сарматтар
| Бағыттар | Ғұндар | Сарматтар |
| Уақыты | Б.з.б. 4 ғ- б.з. 3 ғасыры | Б.з.б. 8 ғ – б.з. 5 ғасыры |
| Территориясы | Алтай таулары | Қазақстанның батысы |
| Билеушісі | Шаньюй | ----------------------------------- |
| Деректер | ●Қытай деректерінде «ғұн» атауы б.з.б. 3 ғ.аяғында пайда болған ● «Ғұн» сөзі «гун руң, хун ю» т.б. атаулармен берілген. ●Қытай деректерінде ғұндардың билеушісі Мөденің дунхулармен соғысы туралы жазған ●Ғалым Л.Н.Гумилевтің айтуынша бұл оқиға б.з.б. 209 жылы болған ●Қытайды алым-салық төлеуге мәжбүр еткен ●Ғұндар державасының негізін салған Мөде ● Б.з.б. 4-3 ғ.Қытайдың солтүстігінде Байкалдан Ордосқа дейінгі аралықта мекендеген | ● «Сармат» атауы б.з.б. 3 ғ.бастап кездеседі ●Б.з.б. 8 ғ. бастап савроматтар деп атаған ● Каспий теңізін ертеде Гиркан деп атаған ●Сарматтар ескерткіштері Жайық,Елек,Жем өзендері бойында орналасқан ●Сарматтар б.з.б. 2 ғ.Батыс Қазақстан жерінің батыс аймағындағы жерлерді жаулап ала бастады ● Савромат жөнінде грек,Рим тарихшылары Диодор,Үлкен Плиний,Полибий жазып кеткен ●Геродоттың айтуынша савроматтар скиф тілдес болған ●Сарматтар дах –массагеттермен, исседондармен туыстас келген |
| Қоғамдық құрылысы | ● Ғұн мемлекеті әскери жүйе бойынша құрылды: 1/ Сол қанат 2/ Орталық қанат 3/ Оң қанат ● Шаньюйден кейінгі тұлғалар – түменбасылар болды ● Ғұн мемлекеті 24 рудан тұрды ● 24 руды 24 түменбасы басқарды ● Әр түменбасыда 10 000 әскер болды ●Жылына үш рет жиналысқа жиналды | ●Әлеуметтік теңсіздік болғанын археологиялық ескерткіштер дәлелдейді ●Әскери демократия өзгеше болды, яғни сармат әйелдергеі де қатысты болды ●Мүлік теңсіздігі болды |
| Тұрмысы, Шаруашылығы Оқиғалар Ғұндар Сарматтар | ●Мал өсіру, егін егумен айналысқан ●Киіз үйде тұрған ●Қолөнер жақсы дамыған ●Аң аулаумен айналысты ●Сұйық тағамдар құятын ыдысты қыш пен ағаштан жасады ● Аммиан Марцелин: «Ғұндар жақсы шыныққан,олар көшіп жүреді,шөлге, ыстыққа үйренген» деп жазды ● Ғұндар мен Қытай арасындағы соғыс 300 жылдан астам уақытқа созылды ●Б.з.б. 3 ғ. аяғында Цинь патшалығы өз шекарасын қорғау үшін Ұлы Қытай қорғанын салды, ұзындығы 4000 км,биіктігі 10 м, ● Ғұндардың бір мемлекет болып, күшейген ке зі б.з.б. 2 ғ мен 1 ғ. аралығы, Мөденің кезінде ● Б.з.б. 55 жылы ғұндар екіге бөлінді: 1/ Солтүстік ғұндар 2/ Оңтүстік ғұндар ● Солтүстік ғұндар б.з.б. І ғ.аяғында Чжи –чжи шаньюйдің бастауымен батысқа көшіп, Оңтүстік Қазақстандағы қаңлы тайпасының жеріне келіп,Талас өзенінің шығысында орналасқан ● Оңтүстік ғұндар тәуелсіздігінен айырылып,Хань әулеті қол астына қарайды ● Ғұндардың шығыстан батысқа көшуі «халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталды ●Ғұндардың көшуі б.з.б. 2 ғ. басталып,б.з. 4 ғ. дейін созылды ●Ғұндар Рим империясына үлкен қауіп төндірді ●5 ғ. 30- ж.ғұндар басшысы Еділ (Аттила) Римнің Паннонния, Мезия аудандарын басып алып,Францияға өтті ●Ғұн империясы Еуропаны Рим үстемдігінен азат етті ● 451 жылы Еділ мен рим,франктердің біріккен күші арасында Каталаун шайқасы болды ● Еділ (Аттила) өмір сүрді – 400- 453 жылдар ● 448 жылы Еділ сарайында болған Прииск былай деп суреттеді: «Басы үлкен, орта бойлы,дауысы құлаққа жағымды» деп жазған ● Италия композиторы Джузеппе Верди «Аттила» операсын жазды ● Волга өзені қазақша «Еділ» деп аталды | ●Ыдыстарын қыштан, металдан жасады ● Қыш құмыраларының түбі жайпақ әрі шұңғыл болды ● Шыны ыдыстарды өздері жасамай, шығыс елдерінен алғызған ● Торсық, саба, көнек,мес ыдыстарды теріден жасады ● Көшпелі мал шаруашылығы (қой, жылқы) ●Батыс сарматтар отырықшылыққа көшті ●Зергерлік өнер жоғары дамыды ● Қосымша кәсіп – аңшылық болды ● Б.з.б. 248-247 ж. дайлардың апарн тайпасынан шыққан Арсақ (Аршак) бастаған көшпелілер Парфияның үлкен бөлігін басып алды ●Олар бұл елде Аршакидтер әулеті билігінің негізін салды ●Үстіртте зерттелген сармат ескерткіштері – Бәйте,Терең ескерткіштері ●Дай –массагеттер отқа табынған ● Алдыңғы Азия,Солтүстік Кавказ,Парфияға ж аулаушылық жорықтарын жасаған |
| Мәдениеті Мәдениеті Ғұндар Сарматтар | ●Өзіндің құқық қорғау жүйесі болды ●Ауыр қылмыстар мен опасыздық жасағандарға өлім жазасы берілген ●Ұсақ қылмыс жасағандардың бетін тілген ●Зергерлік өнері өте жақсы дамыған ●Ғұндар стилі «полихромдық стиль» деп аталды ● Бұйымдар бетіне алтын түйіршіктерді дәнекерлеуді – зерлеу деп атады ● Бұйымға сәндік үшін түрлі түсті заттар жапсыруды безендіру деп атады ●Жүннен түрлі киім киген, дәлелі мекенжайлардан ұршық бастарының табылуы | ● Абыз әйелдер жерленген оба - Бесоба ● Сармат обаларының ішкі құрылысы ағаштан салынған ● Үш савромат жауынгері жерленген оба - Сынтас ● Сармат көсемі табылған оба – Атырау облысы,Жылыой ауданы, Аралтөбе ескерткіші ● Сынтас обасынан қасқыр мүсіні, киік,таутеке бастары бейнеленген сүйек қасықтар шықты |
Date: 2016-08-30; view: 3967; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА... |