Сандық және сапалық әдістемелер қалай өзара әрекеттесіп, бірін-бірі ауыстырады?

2000 жылы BІSAM Central Asіa Социологиялық және маркетингтік зерттеулер орталығы Дүниежүзілік Банктен “Қазіргі ауылды Қазақстан” атты зерттеу жобасын жүзеге асыруға тапсырыс алды. Зерттеудің мәні Қазақстанның әр түрлі облыстарындағы 30 ауылдың 2000 жылғы әлеуметтік-экономикалық жағдайын сол ауылдарда 1995 жылы орын алған жағдаймен салыстыру болды.

Қиыншылықтар жоба басталғанымен-ақ туындады. 1995 жылғы ақпарат басқа зерттеу компаниясымен жиналған. Содан бері ауылдардың көпшілігі өздерінің аттарын өзгерткен. Ондағы ауыл шаруашылық кәсіпорындар жекешелендіру, қайта құрылымдау, банкроттық пен жаңа қайта құрылымдауды басынан өткізді. Ең алдымен, зерттелетін объектілерді теңестіріп, жекешелендіру және қайта құрылымдау барысында пайда болған шаруашылықтар мәртебесін айқындап, қайта құру тарихын еске түсіріп, оны қазіргі проблемалармен байланыстыру қажет болды. Тек осыдан кейін статистикалық, сандық қорытындылар, құрылымдық және типологиялық құрулар мүмкін болды. Сапалық зерттеулердің сандық зерттеулер алдында жүру қажеттілігі анық болды.

Ең алдымен, Rapіd rural appraіsal (RRA) - “Ауылды тез бағалау” әдістемесінен бастау қажет деп шешілді. Бұл - сол уақытта Қазақстанда қолданылған сапалық әлеуметтік ақпарат жинаудың біршама жаңа әдісі еді. Ол ауылдық жағдайда қолдануға болмайтын немесе шектелген әдістердің орнын толықтыруы тиіс еді.

RRA-ның негізгі тармағы - “Ауылды серуендеу”. Зерттеу компаниясының қызметкері ауыл көшесімен келе жатып, жергілікті тұрғындарды айналасына жиып, олармен әңгіме құрады (Бұл жерде RRA социологиялық ақпарат жинауда респондентті бөтен ықпалдан барынша шеттетуді талап ететін классикалық әдістерден түбегейлі ерекшеленеді). Біртіндеп ауыл тарихы, оның қазіргі құрылымы, шаруашылық және әлеуметтік-мәдени объектілердің орналасуы, жергілікті әлеуметтік стратификацияның деңгейі анықталады. Ақпараттың қайнар көздері де - реформа барысында шешім қабылдаған адамдар, жергілікті проблемаларды жеткілікті білетін адамдар, қайсы бір әлеуметтік типтерді білдіретін бейресми лидерлер, отбасылар айқындалады.

RRA-дан кейін (кейде синхронды түрде онымен бірге) жергілікті басшылармен терең сұхбаттар, қарапайым отбасылар тарихының жасалуы басталатын. Фокус-топтармен зерттеудің бірінші, сапалы кезеңі аяқталады.

Енді формализмге негізделген сұрау жүргізу, әлеуметтік-экономикалық жағдайдың негізгі көрсеткіштерін, қалыптасқан жағдаймен қанағаттану деңгейінің өлшемін жасау, үстем болған пікірлер мен қарапайым көңіл-күйлерді айқындау мүмкін бола бастады.

Алайда, сұраудың нәтижесі көрсеткендей, зерттеудің алдыңғы кезеңдерінде анықталған проблемаларды жақсы түсіну үшін қайтадан фокус-топтарды жүргізуге тура келді.

Сандық және сапалық тұрғылар кейде бір ғана әдіс шеңберінде орын алады. Бірақ, олардың арасындағы айырмашылықтар әрбір жағдайда бірдей емес дәрежеде болады. Мәселен, формализмге негізделмеген сұрау формализмге негізделген сұрауға қарағанда ақпарат өңдеудің техникасы, ұйымдастырылуы мен тәсілі жағынан фокус-топқа әлдеқайда жақынырақ. Сонымен бірге, құрылымдық және құрылымдық емес бақылау бір ғана әдістің түрлері деп қарастыруға болады. Олардың әрбіреуінде қолданудың принциптік ерекшеліктері мен тиімді мүмкіндіктерін белгілеуге болатындай социологиялық ақпарат жинаудың кеңінен қолданылатын әдістерін қарастырайық.

Date: 2016-07-25; view: 903; Нарушение авторских прав