Ола дәуірінің жалпы сипаттамасы, Андронов, Беғазы-Дәндібай мәдениеті

Б.з.б. II мыңжылдықта Еуразияның далалық аймақтарында қола алу тәсілі шығып, өндіргіш күштер қатарында төңкеріс жасалды. Адамзаттың алғаш игерген металы-қола (мыс пен қалайының қорытпасы). Металдан жасалған еңбек құралдары тас еңбек құралдары ығыстырған кезең-қола дәуірі (б.з.б. 2-1 мың ж.)Қола дәуірінің кезеңдері:1. Ерте қола дәуірі (федоров кезеңі)- б.з.б. XVIII-XV ғасырлар; 2. Орта қола дәуірі (алакөл кезеңі)- б.з.б. XV-XIII ғасырлар; 3. Кейінгі қола дәуірі (замараев кезеңі)- б.з.б. XIII-VIIIғ

Ерекшеліктері: Түсті металдар мен алтынның өндірістік жолмен игерілу(қола металургиясы); Ең алғашқы қоғамдық еңбек бөлінісі – бақташылық мал шаруашылығы мен теселі егіншілік пайда болды.Әкелік отбасылық рулық қатынас орнады. Қазақстандағы қола дәуірінің зерттелуі – Кеңес өкіметінің кезінде ғылыми жағынан жүйелі жолға қойылды. 1933 ж СССР Ғылым академиясының материалдық мәдени институтының Орталық Қазақстанды зерттеу үшін ұйымдастырған «Нұра» экспедициясының көрнекті мүшелері П.Рыков, М.Артамонов, М.Грязнов, К.Арзютов, И.Синицин сияқты ғалымдардың сіңірген еңбегі зор. Андроновтық тайпалар алғаш болып экономиялық өмірдің озық түрі-көшпелі мал шаруашылығына көшті.Бұл дәуірде Қазақстан даласын, ОңтСібірді және Орал аймағын шығу тегі жағынан ұқсас, өзіндік мәдениеті бар тайпалар мекендеді. Бұл мәдениетінің алғашқы ескерткіштері табылған ОңтСібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново селосына байланысты бұл кезең- андронов мәдениеті деген атау болды(1914ж. археолог Б.В. Андриновтың қазба жұмысы (А.Я.Тугаринов). 1927ж. -археолог М.П.Грязнов андронов мәдениетінің ескерткіштері Батыс Қаз-нан тапты. Бұл мәдениетті зерттеуші қазақстандық ғалымдар – Ә.Х. Марғұлан, К.А.Ақышев, А.Г. Максимова, С.С. Черников, А.М.Оразбаев. Андронов тайпалары Қазақстанның барлық аймағын мекендеген. Негізгі қоныстанған ауданы- Орт.Қаз. Бұл өңірдің 30- дан астам елді мекен, 150-дей қабір (қорымдар) қазып зерттелді. Солтүстік және Бат.Қаз-да 150-ден аса қоныс пен 200-ге жуық қорым табылды. Ең ежелгі қала- Арқайым қаласы(Қостанай мен Челябі облыстарының шекарасы).Андронов тайпаларының тіршілігінде теселі егіншілік болған.Олар негізінен бидай, қарабидай және тары өсірді. Андроновтықтардың баспанасы – жертөле және жартылай жер бетіндегі үйлер. Беғазы Дәндібай мекенін зерттеп, оның ежелгі тарихымыз үшін маңызын айқындаған ғалым - әйгілі академик,оқымысты, тарихшы, этнографӘ.Марғұлан болды. Осы ғалым бастаған арнаулы археологиялық топ Б - Д мекенін 1947-1949 және 1952 жылдары жан-жақты зерттеді. Осы зерттеулер негізінде Қазақстан тарихы ғана үшін емес, көне дәуірлердегі жалпы адамзат тарихы үшін маңызды ғылыми қорытындылар жасалды.

Ә.Марғұланның анықтауынша, Б - Д мәд-ң ерекшелігі - ескі қола мәдениетінің түрлері өзгеріп, соның негізінде оған ұқсамайтын жаңа мәдениет түрлері қалыптасқан.