Геапалітычныя вынікі Другой сусветнай вайны.Удзел БССР у дзейнасці ААН

Перамога антыгітлераўскай кааліцыі ў Другой сусветнай вайне аказала вялікі ўплыў на развіццё асобных краін і свету ў цэлым. У першыя пасляваенныя гады найбольш істотныя змены адбываліся на еўрапейскім кантыненце, у непасрэднай блізкасці ад Беларусі.

Напрыканцы Другой сусветнай вайны рашэннямі Ялцінскай і Патсдамскай канферэнцый ЗША, Англія і СССР па сутнасці падзялілі Еўропу на сферы ўплыву. Савецкаму Саюзу былі аддадзены пад кантроль краіны Усходняй Еўропы, тыя, якія ў ходзе ваенных дзеянняў былі занятыя Чырвонай Арміяй.

Сталін выкарыстаў гэту сітуацыю дзеля пашырэння "сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі". Пры падтрымцы савецкіх войскаў у другой палове 40-х гг. у Албаніі, Балгарыі, Венгрыі, Польшчы, Румыніі, Чэхаславакіі, Югаславіі былі здзейснены сацыялістычныя рэвалюцыі, а савецкая зона акупацыі Германіі была пераўтворана ў Германскую Дэмакратычную Рэспубліку. Пазней на шлях сацыялізму сталі таксама пры падтрымцы СССР Кітай, В'етнам, Паўночная Карэя. Большасць з іх была аб'яднана ў эканамічны саюз - Савет Эканамічнай Узаемадапамогі (1949) і ваенна-палітычны блок - Арганізацыю Варшаўскага Дагавора (1955). Тым самым яны былі адарваны ад сусветнай рыначнай гаспадаркі, а ў палітычнай сферы вымушаны былі кіравацца ўстаноўкамі, якія дыктаваў СССР. Дарэчы, савецкія лідэры вельмі падазрона ставіліся да падзей, якія адбываліся ў краінах Усходняй Еўропы, і жорстка спынялі кожную спробу адыходу ад сацыялізму. Так было ў Берліне ў чэрвені 1953 г., у Будапешце ў лістападзе 1956 г., у Празе ў 1968 г.

Найбольш сур'ёзныя спробы ліквідацыі аўтарытарнага рэжыму марксісцка-ленінскай партыі назіраліся ў суседняй з Беларуссю Польшчы. Тройчы - у 1956, 1970 і 1980 гадах тут адбываліся стыхійныя выступленні рабочых супраць "дыктатуры пралетарыяту". У 1956 і 1970 гг. гэтыя выступленні былі абвешчаны ўладамі бунтам і падаўлены ўзброеным чынам. У 1980 г. стыхійны пратэст рабочых супраць павышэння цэн на прадукты харчавання спалучыўся з мэтанакіраванай дзейнасцю палітычнай апазіцыі, якая змагалася ў падполлі. У выніку ўзнікла легальная масавая арганізацыя: Незалежны прафсаюз "Салідарнасць". 16 месяцаў доўжылася адкрытая канфрантацыя "Салідарнасці" з Польскай аб'яднанай рабочай партыяй. Урэшце ўлады не вытрымалі легітымнага супрацьстаяння з апазіцыяй і 13 снежня 1981 г. здзейснілі ваенны пераварот, загналі сваіх палітычных апанентаў альбо ў турмы, альбо на нелегальнае становішча ў краіне, альбо ў эміграцыю за мяжу.

Такім чынам, з канца 1940-х гадоў Еўропа і свет раскалоліся на дзве грамадска-палітычныя сістэмы - капіталістычную і сацыялістычную, або, як часта называлі, на два лагеры. Характэрнай рысай пасляваеннага развіцця было нарастанне супярэчнасцяў паміж СССР і ЗША. З 1946 г. паміж былымі саюзнікамі і адпаведна паміж краінамі Еўропы, якія знаходзіліся пад іх уплывам, паўстала "жалезная заслона". Гэта быў перыяд гісторыі, які атрымаў назву "халоднай вайны", эпоха жорсткага саперніцтва паміж дзвюма сістэмамі ва ўсіх сферах - эканоміцы, палітыцы, ідэалогіі. Асабліва небяспечным было супрацьстаянне двух ваенна-палітычных блокаў: Арганізацыі Паўночнаатлантычнага Дагавора (НАТА), створанай заходнімі краінамі ў 1949 г., і Арганізацыі Варшаўскага Дагавора. У складзе СССР Беларусі аўтаматычна адводзілася роля важнейшага ваенна-стратэгічнага плацдарма.

Перад чалавецтвам паўстала праблема захавання таго міру, які быў дасягнуты страшнаю цаною шасцігадовай сусветнай вайны. "Халодная вайна" ў 1950-1960-х гг. не раз пагражала перарасці ў "гарачую" і свет балансаваў на мяжы новай глабальнай вайны.

Галоўным інструментам бяспекі стала Арганізацыя Аб'яднаных Нацый. Ідэю яе стварэння кіраўнікі Англіі, ЗША і СССР неаднаразова абмяркоўвалі ў гады вайны, а з вясны 1945-га пачалася распрацоўка адпаведных дакументаў. Напачатку кіраўніцтва СССР дамагалася, каб кожная савецкая рэспубліка была прадстаўлена ў ААН як асобная краіна. Але такі варыянт быў адвергнуты. Кіраўнікі трох краін прыйшлі да згоды запрасіць у якасці заснавальнікаў ААН толькі Беларусь і Украіну, улічылі іх ролю ў вайне з фашызмам, велізарныя чалавечыя і матэрыяльныя страты. Канчатковае рашэнне аб гэтым 27 красавіка 1945 г. прыняла міжнародная канферэнцыя ў Сан-Францыска; Беларусь і Украіна былі ўключаны ў лік краін-заснавальніц. Разам з прадстаўнікамі 49 краін свету міністр замежных спраў К. Кісялёў ад імя ўрада БССР 26 чэрвеня 1945 г. падпісаў Статут Арганізацыі Аб'яднаных Нацый.

Міжнародная актыўнасць рэспублікі і вынікі яе працы ў ААН вызначаліся агульнапалітычнай сітуацыяй у СССР і развіццём падзей у свеце. Прысутнасць у ААН не змяніла таго факта, што самастойнасць Беларусі ў міжнародных справах доўгі час была больш прывідам, чым рэальнасцю. Знешнепалітычную дзейнасць манапалізаваў саюзны ўрад, і Беларусь адчувала на сабе ўсе наступствы савецкага знешне-палітычнага курсу. Напрыклад, у жніўні 1945 г. без удзелу ўпаўнаважаных прадстаўнікоў БССР, насуперак папярэднім рашэнням, была ўстаноўлена новая савецка-польская мяжа, з-за чаго рэспубліка страціла 17 раёнаў Беластоцкай вобласці і тры раёны Брэсцкай вобласці, а ўзамен з польскага боку атрымала 15 вёсак з беларускім насельніцтвам.

Абвастрэнне супярэчнасцяў паміж былымі саюзнікамі па антыгітлераўскай кааліцыі і пачатак "халоднай вайны" яшчэ больш звузілі магчымасці міжнароднай дзейнасці Беларусі. Практычна толькі ААН заставалася для БССР месцам пэўнай знешнепалітычнай актыўнасці. Аднак, як і раней, беларускія дыпламаты не маглі праявіць самастойнасць.

Сітуацыя стала змяняцца ў другой палове 1950-х гг. Пасля смерці Сталіна савецкае кіраўніцтва стала больш актыўна супрацоўнічаць з рознымі структурамі ААН, былі пашыраны правы саюзных рэспублік. Канкрэтнай праявай гэтага стала адкрыццё ў 1958 г. прадстаўніцтва БССР пры ААН, што дазволіла ўзмацніць знешнія сувязі і актывізаваць працу.

У наступныя гады пазіцыя Беларускай ССР у ААН па-ранейшаму не выходзіла за межы знешняй палітыкі СССР. Беларусі, як і іншым савецкім рэспублікам, прыйшлося перажыць ганьбу падаўлення савецкімі войскамі "пражскай" вясны 1968 г. у Чэхаславакіі, міжнароднае абурэнне дзеяннямі савецкіх войскаў у Афганістане. Аднак гэта не прыніжае значэння паслядоўнай дзейнасці беларускай дэлегацыі па ўмацаванню міжнароднага міру, ліквідацыі каланіялізму, развіццю рознабаковага супрацоўніцтва паміж краінамі. Многія важныя рашэнні ААН былі прыняты пры непасрэдным удзеле і падтрымцы беларускай дэлегацыі. Сярод іх - Дэкларацыя аб наданні незалежнасці каланіяльным народам і краінам (1960), шэраг важных дагавораў і пагадненняў па абмежаванні гонкі ўзбраенняў. БССР мела сваё прадстаўніцтва ў такіх спецыялізаваных структурах ААН, як ЮНЕСКА (ААН па пытаннях адукацыі, навукі і культуры), МАГАТЭ (Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі) і інш. Сведчаннем прызнання станоўчай дзейнасці рэспублікі можна лічыць тое, што за перыяд да сярэдзіны 1980-х гг. БССР падпісала больш 160 дагавораў і пагадненняў, яна абіралася непастаянным членам Савета Бяспекі, неаднаразова яе прадстаўнікі ўваходзілі ў склад Эканамічнага і Сацыяльнага Саветаў ААН.

Date: 2016-05-14; view: 859; Нарушение авторских прав