Запіскі мае і дыярыуш” Я.У.Пачобута-Адляніцкага

Падобным эвалюцыйным шляхам прайшоў і Я.У.Пачобут-Адляніцкі (1640 – 1703), калега С.Маскевіча па службе ў гусарскім войску, які пакінуў выдатныя ўспаміны аб грамадска-палітычнай, ваеннай і дамовай сітуацыі ў Рэчы Паспалітай за 1640 – 1684 гг. пад назвай “Notacyje moje i diariusz mojеj sluźby wojennej, co się kolwiek gdzie zdarzyło przy mojej bytności nanotowałem dla pamięci. Co niechaj będzie Panu Bogu ku chwale i ku czci Matce Miłosierdzia, kótra mię w róźnych niebiezpieczeństwach dźwigała przyczyną swoją przewaźną i eliberowala z wiela moich trudności i klopotów, bez których co i krok nigdy nie byłem i nie jestem” (7). Польскі даследчык мемуараў Багдан Крулікоўскі “Запіскі” Пачобута назваў “знакамітымі”, “якія ў многіх месцах могуць раўняцца з Паскавымі”, хоць застаюцца малазнанымі, як і асоба самога аўтара. У Беларусі ўпершыню былі надрукаваны ў часопісе “Полымя” (“мілітарная” частка ў № 1-2 за 1998 г.). У Польшчы яны былі надрукаваны яшчэ Ю.Крашэўскім у 1877 г., а ў наш час з’явілася іх новае выданне, падрыхтаванае і пракаменціраванае А.Рахубам (7). Польскія літаратуразнаўцы першымі і ацанілі працу Пачобута. У.Чаплінскі, займаючыся жанравай спецыфікай даўнейшых мемуараў, назваў “Запіскі” выдатнай гістарычнай крыніцай з выразнымі элементамі нарацыі”, і заўважыў, “што хоць яны і выкладзены ў форме дыярыуша, але не з’яўляюцца дыярыушам senso scripto”. Я.Рытэль залічыла “Запіскі” да аўтабіяграфій ці мемуараў з перавагаю аўтабіяграфічных элементаў”, а пазней прызнала іх “дыярыушам з агеньчыкам мемуарнай нарацыі”. А.Сайкоўскі назваў іх “дыярыушам ваеннай службы”, што можна было б і прыняць, калі б у Пачобута была інфармацыя выключна пра яго вайсковыя справы, якія ён спыніў у 1667 годзе, пайшоўшы з войска, і ведучы свае запісы – запісы сталі цывільнымі – яшчэ 17 гадоў.

Увогуле, праца Я.У.Пачобута-Адляніцкага – сінкрэтычнага характару: гэта “дыярыуш-мемуары”, з наяўнасцю элементаў і дыярыуша і мемуараў ці сюжэтаў з больш развітымі праявамі яркага апавядальніцтва. Несумненная і іх гістарычная каштоўнасць. Слушна пісаў Чэслаў Хернас, заўважаючы, “што Пачобут у сваіх дамашніх і мілітарных мемуарах падаў многа знамянальных рыс да зборнага шляхецкага партрэта і ў апісанні авантурнага жыцця жаўнера, і ў яго расчараванні, і што да нічога ў службе Айчыне не даслужыўся, і ў паказе яго забабоннасці, якая ўплывала на яго ўчынкі” (19, 534). Як бы падагульняючы значэнне працы Я.У.Пачобута-Адляніцкага, Эдвард Менда прыйшоў да высновы, што яна запаўняе шмат прабелаў у мемуарыстыцы XVII ст.

Сапраўды, без Пачобута нельга найпаўней уявіць ратную кампанію 1658 – 1667 гг. на ўсходніх рубяжах Рэчы Паспалітай і асабліва цікавую геаграфію выправаў літоўскіх харугваў у 1658 – 1660 гг. у Курляндыю (аб гэтым звесткі толькі ў яго).

“Запіскі...” Я.У.Пачобута-Адляніцкага, укладзеныя ў дзённую форму, не былі рэгулярнымі, яны, як мы ўжо сказалі, выразна дзеляцца на дзве часткі. Першую, за 1658 – 1667 гг., другую – 1668 – 1684 гг. Абедзве гэтыя часткі аб’яднаны духам, асобай самога мемуарыста. Як Самуіл Маскевіч, як Ян Хрызастам Пасек, Я.У.Пачобут-Адляніцкі пачаў з кароткіх паведамленняў, ці з чужых слоў, ці па дакументах, якія меў (аб сваім нараджэнні, аб сваіх хросных бацьках, хто быў ксёндз, які хрысціў будучага мемуарыста). Першы запіс у Я.У.Пачобута датуецца 26 чэрвенем 1640 года, аднак больш-менш рэгулярную храналогію свайго жыцця ён пачаў выкладаць з 1658 г., калі пасля смерці бацькі, “мала пабыўшы ў школах і мала чаму навучыўшыся, а адслужыўшы хлапечыя гады”, быў выпраўлены маці і старэйшымі братамі на ваенную службу з паспалітым рушэннем пад казацкую харугву слонімскага падкаморага Мікалая Шэмета. Запісы ж за 1640, 1648 і 1655 гг. – гэта скупыя паведамленні як бы аўтарскія – не са свайго жыцця. У іх найвыразней адчуваецца дыстанцыя часу, размытасць вобліка героя-апавядальніка і аслабленасць дынамікі падзей. Апошнія два моманты, а яны – важнейшыя для мемуараў тыпу Пачобутавых, пачынаюць праграмавацца ў “Запісках...” з 1658 г. У гэты час іх аўтар знаходзіўся ў войску, кіруючыся ў Курляндыю ваяваць супраць шведаў, дзе ў лістападзе гэтага ж года і прыняў баявое хрышчэнне. Першую сваю бітву апісаў Пачобут па-юнацку горача і эфектна, як афарбаваў “сваю шаблю непрыяцельскай крывёю” не толькі чырвонай, але і чорнай, бо мала што сам не загінуў. Там жа, у Курляндыі, аўтару “Запісак...” упершыню, яшчэ зусім маладому – васемнаццаці гадоў – прыйшлося адстойваць мужчынскую годнасць і шляхецкі гонар у паядынку з панам Галубіцкім. Менавіта тут і зведаў Пачобут, таксама ўпершыню, чалавечую подласць, што хадзіла ў яго за спінай у асобе Галубіцкага, які ўжо пасля звадкі напаў на яго з тылу, выцяўшы шабляю ў лапатку.

Апавяданне Я.У.Пачобута-Адляніцкага пра Курляндскія падзеі насычана самымі рознымі дэталямі (зборы, рух войска, кватэраванне, пералік ваеначальнікаў і простых жаўнераў). Першым Рэч Паспалітая даверыла цэлыя арміі, другія ў спадзяванні заслугі ад караля маёнткаў, грашовых узнагародаў і чыноў клалі сваё жыццё на полі бітвы часта ў першым жа паядынку. Пачобута шанавала Багародзіца, хаця загінуць ён мог не адзін раз, як гэта здарылася ў 1658 годзе пад Мітавай, ці 8 кастрычніка 1660 года на берагах рэчкі Басі. Гэты дзень, як запісаў мемуарыст, “крывёю абліты, лепшае грона шляхетнай моладзі і сыноў мілай Айчыны немалымі трупамі паклаў, якіх цяжка было і палічыць, бо адных я не ведаў, а другіх і прозвішчаў не помню (8, 114).

Апісанне бітвы харугваў Стэфана Чарнецкага з дружынамі Юрыя Даўгарукага напрошваецца ў Пачобута на параўнанне з лепшымі баталістычнымі карцінамі ў польскамоўных героіка-эпічных паэмах А.Рымшы, Ф.Градоўскага, Я.Радвана і сведчыць аб аўтарскай унутранай, духоўнай, Богам дадзенай літаратурнай рэфлексіі, справы. “Месяца кастрычніка, – піша Пачобут, – 8 дня, апоўначы, выслухаўшы набажэнства і аддаўшыся пад апеку Усявышняму, вышлі харугвы ў поле... Хутка і дзень пачаў асвятляць зямлю, і ягамосць пан гетман, будучы ўжо гатовым да бітвы, паслаў трубача клікаць Даўгарукага з абоза на поле крывавага бою. Тыя ж, не бавячыся, на самым досвітку дзёрзка кінуліся ў атаку і пры набліжэнні да нас ударылі перакрыжаваным агнём з двухсот пяці гармат, на што мы адказалі ўзаемнасцю, з двухсот. Пасля такога прывітання і лёгкага сполаху ў шэрагах, было загадана харугвам і нам, з іменем Божым, атакаваць. Зайгралі вайсковы танец і розную музыку, а мы, спяваючы “О gloriosa” і клічучы Божую Маці на дапамогу, з вясёлым сэрцам і духоўным блаславеннем сутыкнуліся на левым фланзе…” (8, 143).

А.Рымша, толькі ў паэтычнай форме, як бы паўтарае Я.У.Пачобута, калі апісвае прэлюдыю бітвы “літоўскіх Ахілесаў” князя Крыштафа Радзівіла (Перуна):

Свой голас жахліва труба па расе падае,

Барабаны гучаць, і палка ад іх не адстае,

Лёгкі вецер харугвы прыгожыя развівае…

Урэшце ў баталістычных сцэнах А.У.Пачобут ні ў чым не саступае і паляку Я.Х.Пасеку, аўтару “Мемуараў” за 1656 – 1688 гг. Параўнаем апісанне Пасека пачатку бітвы пад Палонкаю з Пачобутавым на рацэ Басі: “Як крыху развіднела, зараз жа загадана трубіць па конях. Рушылася войска, каб мы, Пана Бога ўзяўшы на помач, зараней гэтую пачалі забаву. Ідучы тады, кожны адпраўляў сваё набажэнства: спевы, малітвы; капеланы, едучы на конях, слухалі споведзі. Кожны прычашчаўся, каб быў як найгатоўшы на смерць…” (8, 59). Я.Х.Пасек, як нам здаецца, больш эмацыянальны і экспрэсіўны чым Пачобут, затое наш мемуарыст дакладны, часцей, чым Пасек, імкнуўся да аб’ектыўнасці і жыццёвай праўды. Я.Х.Пасек, здаецца, выдумвае, калі піша пра колькасць войскаў, што ўдзельнічалі ў бітве пад Палонкаю: “было тады на 40 000 Масквы, а нашага і з Літвою толькі 15 000”, у той час як Масква мела толькі палову гэтага. Без самалюбавання, несумненна, не абышлося і ў Пачобута, але яно не гіпербалізаванае, як у Пасека не выклікае насмешкі і добра пасуе постаці і характару аўтара. Са старонак “Запісак…” Я.У.Пачобута вынікае, што ў бітвах, у адрозненне ад Я.Х.Пасека, ён асабліва не вызначыўся, аднак пажартаваў з Альбрэхта Канстанцы Цеханоўскага, аршанскага маршалка, які ў час бітвы на Басі “зваліўся з каня, а потым апраўдваўся, што гэта да яго прыпала нядобрая хвароба ад атруты…” (8, 145). “Здаецца мне, - зрабіў вывад Я.У.Пачобут, - што нядобрая, але ад страху, а не ад атруты, бо за сталом, пры добрым віне, не было лепшага жаўнера” (8, 145).

Смех – не вельмі характэрная для мемуарна-дыярыушавых твораў квітэсэнцыя. Халодны і аднастайны Я.А.Храпавіцкі, заўсёды ў клопатах і нараканнях Ф.Еўлашоўскі, і толькі два гусары – С.Маскевіч, Я.У.Пачобут-Адляніцкі не шмат, але сябравалі з гумарам, якога сапраўды ў іх эпосе не хапала. Якраз дзякуючы свайму гумару і задзірыстасці Я.У.Пачобут быў чалавекам неардынарным, рэдкім. Ніхто з мемуарыстаў-жаўнераў не паядынкаваў так часта і з добрым для сябе вынікам, як ён. Калі гэта было, каб малазнаны ў краі таварыш гусарскай харугвы быў выкліканы на паядынак самім вялікім гетманам Вялікага княства Літоўскага Казімірам Янам Сапегам. Не кожны асмеліўся б кінуць у вочы магнату такога рангу словы, падобныя Пачобутавым: “Дзеля Бога, прашу перадаць ягамосцю…, каб мяне ён на паядынак не выклікаў, бо калі мяне паб’е, то невялікую будзе мець славу, што Сапега Пачобута пабіў, але, барані Божа, Пачобут Сапегу паб’е, то ўся дзяржава яго шчасце і перамогу бачыць будзе…” (8, 162).

У гэтым выпадку, здаецца, Пачобут перабольшыў, схітрыў перад тымі, каму ён ахвяраваў сваю працу. Героіка-трыксцерскія ўчынкі заўважаем у яго неаднойчы, і не бачым у гэтым абсалютна адмоўнага, а больш за тое, праектуем абставіны, пад уплывам чаго фармаваліся Пачобутавы мараль, светапогляд, менталітэт вайскоўца, выхадца з не надта багатага шяхецкага асяроддзя, які не раз са словамі “дай, Езус, шчасліва” запускаў агонь пад стрэхі дамоў мірных жыхароў і фарбаваў шаблю іх крывёю. Прычым кіраваўся ён тут не так патрыятычнымі ідэямі, змаганнем за славутыя шляхецкія вольнасці, колькі практычным: нажыва каштоўнасцяў была рухомай сілай яго ўчынкаў, як і многіх дзесяткаў тысяч валюнтарыстаў, што разам з ім ваявалі ў Курляндыі і Маскоўскіх землях.

Адзначым, што пра падзеі, якія адбываліся без яго ўдзелу, Пачобут пісаў рэдка, як, напрыклад, пра неардынарны для Рэчы Паспалітай выпадак, што меўся быў 28 лістапада 1661 года, калі канфедэраты гвалтоўна забілі польскага гетмана, кароннага скарбніка Вінцэнта Гансеўскага і кароннага маршалка Казіміра Хвалібога Жэромскага. Гэтую трагічную падзею Пачобут выклаў выключна эмацыянальна з непрыхаванымі жалем і спачуваннем да ахвяраў і абурэннем да “несумленных сыноў Айчыны”, якія “...самі судзілі, самі былі і катамі”. “Гвалт быў, ёсць і будзе, роўна як і несправядлівасць”, - па-філасофску мудра і коратка ацаніў мемуарыст праз асуджэнне аднаго жахлівага выпадку цэлае грамадства. І тут дарэчы будзе ўспомніць, як нязнаны паўднёва-рускі летапісец, вялікі майстар рэалістычнага апісання не толькі феадальных войнаў, але і розных эпізодаў палітычнай барацьбы і інтрыгі, у адным, падобным да Пачобутавага, сюжэце, уклаў у вусны цэлай княжацкай дружыны такую сентэнцыю: “Зол бе человек бесу – и бес того не замыслит, еже зол человек замыслит”. Злосць на нефартуну ў бітвах, за няўзятыя непрыяцельскія крэпасці, за дарэмна забітых, за прадажнасць замежных афіцэраў, за неатрыманыя грошы, пасады і маёнткі вымяшчалі жаўнеры ў шматлікіх канфедэрацыях і рокашах, але найчасцей на мірных жыхарах у чужых землях. Забойства слаўных і вядомых у дзяржаве людзей падначаленымі было выключным. Але яно ішло ад той жа злосці за няспраўджаныя спадзяванні на ўзнагароду. Сам Я.У.Пачобут-Адляніцкі ў крывавай расправе над Гансеўскім і Хвалібогам не ўдзельнічаў, але неаднойчы за адно толькі сказанае слова супраць яго самога ўступаў у паядынкі з тымі, каго зусім не ведаў, і гатоў быў, у выпадку перамогі, забіць чалавека да смерці. Здаралася такое не толькі на ваенных дарогах, чаму магло быць хоць нейкае апраўданне, але і ў мірны час, які наступіў для Пачобута са снежня 1665 г. Гэтым годам заканчваецца яго сталая вайсковая служба і “мілітарная” частка “Запісак…”, якая ахоплівае 8 гадоў. У ёй выразна паўстае шмат у чым сімвалічная постаць гусара, ліцьвіна па паходжанні, а па мове і традыцыях – паляка.

“Месяца лютага 2 дня, у дзень Грамніц, загадала мне таварыства ім служыць, абраўшы за дэпутата, дай, Езус, шчасліва”, - такімі словамі распачаў “мірную” частку “Запісак…” і новы этап у сваім жыцці ўжо вольны ад ваенных клопатаў і бітваў Я.У.Пачобут-Адляніцкі. “Мірнай” мы называем яе ўмоўна: не было ваенных кампаній, дык адбываліся стрэсы ў самой Рэчы Паспалітай, што “было нават брыдка і чужым манархам”. Прычынай той “брыдкасці”, паводле Пачобута, стаў рокаш Ежы Любамірскага, які 14 ліпеня 1666 г. закончыўся фатальнай братазабойчай бітвай пад Монтвамі, дзе загінула тры тысячы семсот сорак польскіх афіцэраў і жаўнераў ад рук саміх жа палякаў. У тых трагічных падзеях Пачобут не прымаў удзелу, і ён не выказваў сваёй прыхільнасці да караля ці ракашанаў, захаваў нейтралітэт, толькі невясёла парадаваўся, што не было там літоўскага войска, бо “стала б тады для Рэчы Паспалітай жалоба яшчэ большай”. Сацыяльная псіхалогія, сацыяльнае агульнае тут ужо ў Пачобута ператвараецца ў прыватна-індывідуальнае, а з гэтым мяняецца і форма, жанрава-стылёвыя параметры: інфармацыя набывае ўласцівасці мастацкай нарацыі, пачынаецца ўлада над сюжэтам, як формай выяўлення падзей у часе.

Урэшце, калі параўноўваць “мілітарную” і “мірную” часткі “Запісак…” па панарамнасці і па аб’ёме інфармацыі, па выразнасці індывідуальнага аўтарскага пачатку, то і ў першай, і ў другой ёсць сукупнасць, ёсць і шчодрасць, шчодрасці нібыта больш. Але і там і тут мемуарыст захаваў строгую пагадавую храналогію, а ў яе межах нерэгулярныя запісы па месяцах і днях. Пагадавы запіс як у першай, так і ў другой частках стаў галоўным прынцыпам мемуарнай канструкцыі, і ў той і ў другой частках хапае скупаватых, “лянівых” на слова мясцін з элементарнай фіксацыяй фактаў прыватнага характару (прыезды і ад’езды гасцей, наведванне касцёлаў, дарога з дому і дадому і г.д.). Калі ж дзённы запіс перарастае ў невялікую бытавую навелу ці ў мікрабелетрыстычнае апавяданне. Можна казаць, што і візуальная форма “Запісак…” змянілася, і змяніўся сам Пачобут. Ён становіцца больш дамавітым, больш меланхалічна-лірычным, мудрым, і ўжо з вышыні сваёй мудрасці пачынае асэнсоўваць рэальныя абставіны і людзей. Аднак закладзеныя ў ім прыродай фізічная сіла, схільнасць да прыгод і авантур застаюцца, патрабуюць волі, выхаду, і толькі жаніцьба, моцнае пачуццё да жонкі, Рахелі Юдыты Гадэбскай, дзеці, памяншаюць юнацкі валюнтарызм Пачобута, змякчаюць яго характар, павялічваюць рацыяналізм канфліктаў часу і асоб, канфліктаў ваенных, сацыяльна-класавых, барацьбы дабра і зла, маральных норм і антымаралі. Пры гэтым факт, рэпліка, дыялог набліжаюцца да мастацкай дэталі, нанізваюцца на нітку сюжэта, як пацерка да пацеркі.

Я.У.Пачобут-Адляніцкі, як ні С.Маскевіч, ні П.К.Абуховіч, ні Я.А.Храпавіцкі вельмі многа старонак у сваёй працы адвёў жонцы. “наймілейшай Рахелі”. Менавіта з ёю звязваем мы паняцце “лірызму” яго “Запісак…”, якое таксама і рэдкасць для твораў падобнага жанру. Забіяка і авантурыст стаў добрым мужам і сем’янінам. Дзе б ні знаходзіўся: на трыбуналах, на заробках у Жмудзі, на павятовых ці грамнічых сейміках, ён заўсёды памятаў пра “ўкаханую Рахель” і заўсёды “rekta via” – / лац. прамой дарогай / спяшаўся да яе. Аднак жыццё мемуарыста з Рахеляй Юдытай Гадэбскай цягнулася нядоўга: яна памерла 22 кастрычніка 1682 года, на чатырнаццатым годзе сумеснага жыцця з ім. Перад гэтым няшчасцем Я.У.Пачобут-Адляніцкі неаднойчы змяшчаў на старонках сваіх “Запісак…” знакаванні, якія Гасподзь Бог ніспасылаў яму, як бы папярэджваючы аб смерці блізкага чалавека: знакаванне першае – злоўленыя на куццю сем шчупакоў, сярод якіх адзін быў чорны. Другое – лебедзі, чарада якіх невядома адкуль праляцела над падвор’ем памарноцкага дома мемуарыста. Пачобут не паверыў у гэтае знакаванне, але пасля скону яго “наймілейшай Рахелі” аб гэтым шкадаваў і пры кожным зручным выпадку падкрэсліваў правамоцнасць людской веры ў незвычайнасць і нечуванасць прыродных рэчаў.

Размова пра знакі – гэта, здаецца, з псіхалагізму Сярэдневечча, гэта ўсё ж паглыбленне ва ўнутраны свет сярэдневечнага чалавека. Цікавасць да ўнутранага свету, яна была на шляху да цікавасці да новай нарацыі, новай нацыянальнай прозы. Тут Я.У.Пачобут сыходзіўся з Ф.Еўлашоўскім і з усімі тымі мемуарыстамі, што засяроджваліся на трансцэндэнтным, на містычным, так уласцівым сярэднявеччу. Мы хочам тут падкрэсліць менавіта ўдзел падобных відзенняў (“виденья”) свету, іх трансфармацыю ў псіхалагізм новае прозы – у псіхалагізм і філасафічнасць. Смерць жонкі стала для Пачобута трагічнай, але не фатальнай: другі раз мемуарыст не жаніўся, але і не застаўся па-за публічнымі дзеямі, праўда, не агульнадзяржаўнага маштабу, а павятовага. Адсюль лаканічнасць запісаў, канстатацыя фактаў, відавочнае нежаданне пра іх асабліва шырока пісаць. Выключэннем стала толькі шырокае, змешчанае ў самым канцы “Запісак…”, пад 1648 годам, апісанне падарожжа мемуарыста ў Карону. Галоўнай мэтай гэтай перэгрынацыі было адведванне Яснай гары, кляштара айцоў паўлінаў у Чанстахове. Адначасна Пачобут упарадкоўваў нейкія свае справы з Інаўроцлаўскімі ваяводамі Станіславам і Міхалам Разражэўскімі (чаго яны датычыліся, не праінфармавана). Трэцяй мэтай гэтага падарожжа было спатканне з каралём Янам ІІІ Сабескім, якому мемуарыст “абняў ногі” 16 мая 1684 года ў Явараве і ад якога атрымаў узнагароду і пасаду ашмянскага стольніка. Значэнне гэтага каралеўскага падарунка змяншае толькі той факт, што 28 студзеня 1684 г. гэтую ж пасаду атрымаў Станіслаў Пазняк (таму Пачобут стаў стольнікам толькі тытулярна). Гэта стала прычынай доўгага судовага працэсу, у выніку якога Пачобут у 1685 годзе ўсё ж такі заняў пасаду, наданую каралём.

Нябачанае раней, яго знаходжанне пры каралю, падарожжа па новых мясцінах, экзатычныя рэаліі і нават людзі прычыніліся да аб’ёмнага запісу не толькі для сябе, але і на памяць дзецям, якіх мемуарыст хацеў бачыць у рыцарскай школе пры каралеўскім двары. Трэба сказаць, што запісы за 1684 год нагадваюць падарожны дзённік, якія вялі многія літоўскія шляхціцы ў час вандраванняў па Еўропе, як, напрыклад, Антон Білевіч. У той жа час маюць рысы “мініпаломніка”, калі такі тэрмін можна скарыстаць, бо адведваў мемуарыст не святую Зямлю, як М.К.Радзівіл-Сіротка, а толькі святыя месцы Вялікай і Малой Польшчы, што спрыяла асэнсаванню перажытага. Пачобут меў у гэты час 44 гады, знаходзіўся на ўзлёце сіл, таму зварот да Бога з пакаяннем, напэўна, змяніў лад яго жыцця ў будучым. Праўда, якім яно было, можна толькі здагадвацца, бо пасля заканчэння запісаў мемуарыст жыў яшчэ 19 год.

Эдвард Менда, напрыклад, прыйшоў да вываду небеспадстаўна, а на аснове Пачобутавага тэксту, што мемуаратворчасцю Пачобут пачаў займацца адразу пасля шлюбу з Рахеляй Юдытай Гадэбскай, гэта значыць у 1669 г. Але А.Сайкоўскі – таксама на падставе аналізу “Запісак…” – адступіў назад і датуе іх першую частку 1680 г., а запісы за 1680 – 1684 гг., – сцвярджае вучоны, – укладваліся ўжо як дыярыуш і спехам. Нам здаецца, што Пачобут пачаў афармляць запісы ў тым годзе, якім мемуары заканчваюцца, або ў 1685. Падставаю для яго працы сталі ранейшыя нататкі, якія ён вёў на адзіночных лістах паперы або – так у тыя часы папулярныя – запіскі на палях і на пустых старонках календароў і рэлігійных кніжак, якія мемуарыст вазіў з сабою. Не заўсёды Пачобут, аднак, спісваў падзеі ўслед за імі, што ў некаторых фрагментах справакавала яго на памылковыя даты (напрыклад, недакладна пададзены ход ваеннай кампаніі 1664 года, памылкова пададзены год элекцыі Міхала Карыбута-Вішнявецкага). Прычым і не запісаў ён пра многае, важнае, пра атрыманне, напрыклад, ім жа пасады вілкамірскага лоўчага, імёнаў маці, сясцёр, швагроў і г.д. А інфармацыя з 1640 – 1655 гг. магла быць узятая ім з кніжак бацькі або з вуснаў маці ці старэйшага брата Ваўрынца Міхала. Сам Пачобут, асобна ад сваіх “Запісак…”, падаў звесткі пра сваю сям’ю, палічыў гэта неабходным. Сямейную традыцыю пазней працягнуў сын мемуарыста – Дамінік Ваўрынец. Ён пакінуў пасля сябе невялікія, але вельмі важныя для нас, “Zapiski domowe Dominika Wawrźynca Poczobuta Odłanickiego” (8), першым запісам якіх стаў лямант на смерць бацькі і слёзныя просьбы сіраты, звернутыя да Бога, аб заступніцтве і абароне ад “людской ганьбы”.