Шығынның мәнін ашыңыз және оның түрлерін атап көрсетіңіз

Шығындар- нарықта құн формасынан алынған ресурстар шығындары. Яғни өнім өндіріп өткізілетін өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.

Шығындарды есепке алу тәсілдері бойынша:

Айқын шығындар — шикізат, материалдарға, жолдамалы еңбеккерлердің жалақысына және т.б. кеткен ақшалай шығындар. (Экономикалық шығындар)

Айқынсыз шығындар — кәсіпорын иесінің өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларларынпайдаланғандағы шығындар. (Бухгалтерлік шығындар)

Бухгалтерлік шығындар - өнімнің белгілі бір мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Онда факторлар сатып алынған бағамен көрсетіледі. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статистикалық есеп беруде өнімнің өз құны түрін алады.

Экономикалық шығындар ресурстардың сиректігіне және оларды балама пайдалану мүмкіндіктеріне негізделеді. Тауар өндіру үшін алынған ресурстардың экономикалық шығындары, оларды өте қолайлы пайдаланып өндірген құнға тең болады. Бұлар айқын және айқын емес шығындар болып бөлінеді.

Өндірілген өнім көлемінің өзгеруіне байланысты:

Тұрақты шығындар – (FC) белгілі уақыт аралығында өндіріс пен өткізу көлемінің өзгеруіне байланысты емес шығындарды атаймыз.

Өзгермелі шығындар (VC)– белгіленген мерзімде өнімді өткізу мен өндіру көлеміне тікелей байланысты шығындар. Оларға жалақы, шикізат отын, көлік қызметіне, электр жүйесіне шығындар. Ол шығындарды кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте отырып болжай алады. Өзгермелі шығындар 3 түрге бөлінеді:

Пропорционалды өзгермелі шығындар — егер көлемі мен шығындарының өзгерісіне пара-пар келсе қалыптасады.

Дегерессивтік өзгермелі шығындар – шығындардың салыстырмалы өсуі өндіріс көлемінің салыстырмалы көбеюінен аз болған жағдайда қалыптасады.

Прогрессивтік өзгермелі шығындар — өзгермелі шығындардың өсуі өндіріс көлемінен артық болған жағдайда орындалады.

a) б) c)

CCVcCVc

FС+VС =ТС

ТС-жалпы шығындар

Кәсіпорынның жалпы шығыны(ТС) деп тұрақты және өзгермелі шығындарының қосындысынан тұрады.

Өндірістің тиімділігін және табыстылығын анықтайтын шығындар:

Өнім өндірісінде бір данаға шыққан шығындарды білу үшін орташа шығындар есептелуі: орташа тұрақты шығындар; орташа өзгермелі шығындар; орташа жалпы шығындар.

Шекті шығындар – бұл қосымша өнімге шыққан қосымша шығындар.

МС= ТС, мұнда: МС-шекті шығындар, QQ = өндірілген өнім саны.

АС = ТС, АС – орташа жалпы шығындар.

АҒС = ҒС. АҒС- орташа тұрақты шығындар.

АVС = VС АVС – орташа өзгермелі шығындар.