Главная Случайная страница


Полезное:

Как сделать разговор полезным и приятным Как сделать объемную звезду своими руками Как сделать то, что делать не хочется? Как сделать погремушку Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами Как сделать идею коммерческой Как сделать хорошую растяжку ног? Как сделать наш разум здоровым? Как сделать, чтобы люди обманывали меньше Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили? Как сделать лучше себе и другим людям Как сделать свидание интересным?


Категории:

АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника






Кіріспе





Дәрістік сабақ конспектілері.

Дәріс тақырыбы: «Кіріспе. Электрлік жабдықтау жүйесі (Автомобиль генераторлары. Автомобиль генераторларының құрылымы. Автомобиль сетіндегі кернейді реттеу»).

КІРІСПЕ

Автомобиль жасау өнеркәсібі және автомобиль көлігі алдына өте күрделі талап қойылған, олардың ішінде: жанармайдың меншікті шығынын төмендету, жұмыс істеу қорын арттыру және көп еңбекті азайту, автомобилдерді техникалық күтуді азайту, жол қозғалысы қауіпсіздігін жоғарылату, зиянды жану өнімдерінің ауға шығарылуын төмендету жатады.

Бұл қойылған талаптарды, автомобилдердің агрегаттары мен түзілімдерін жетілдеру, қозғалтқыштар мен трансмиссияны автоматтық басқарудың электрондық жүйесін жасау және ендірумен, техникалық диагностикалаушы әдістерін және құралдарын жасап шығару жолымен шешуге болады.

Біздің елімізде ғылым мен техниканың ілгерілеуін шапшаңдару, халықтың әл-аухатын арттыру автомобиль көліктерінің өркендеуімен үзіліссіз байланысқан, оның көмегімен осы күнгі барлық көлік түрлерімен тасымалданатын жүктердің 60 %-ті, жолаушылардың 80 %-ті тасымалданады.

Автомобилдердің пайдаланылу сенімділігі, үнемділігі, қаупсізділік белсенділігі және үнемділік сапасы көп жағдайда оның электржабдықтарының жұмысымен анықталынады.

Осы күнгі автомобилдердің электржабдықтары жүзге жақын және одан көп бұйымдардан құрастырылған болып өте күрделі жүйе екендігін көрсетіп, оның құны жалпы автомобиль бағасының шамамен 30 % құныны құрайды.

Автомобилдердің электржабдықтарын жүйелі әдістемеде қарастырғанда, оны бірнешедербес функционалдық жүйе түрінде көрсетуге болады – электржеткізуші, жүргізу (іске қосу), тұтандыру, жарықтандыру және дабылдау қозғалтқыш пен трансмиссияны автоматтық басқару жүйелері, хабарландыру және диагностикалау.

Автомобилдегі электрөткізгіштердің жалпы ұзынды 250-600 м. дейн жетеді. Өткізгіштерді орнату, оларды бір жгутаға біріктіру, олардың принципиалдық және теру-жинау (монтаждық) схемаларын құру белгілі-бір қиыншылықтар тудырады.

Кернеуді контактысыз электрондық реттеуші тұрақсыз токты істейтін тербелмелі реттегішті генераторлар толығымен ауыстырылған. Түйіспесіз электрондық және микропроцессорлық тұтандыру, сондай-ақ жанармай беруді автоматтық басқару жүйелері пайда болды. Күтілмейтін аккумуляторлық батареялар деп аталатындар жасалатын. ІЖҚ (іштен жанушы қозғалтқыштар) іске қосу жүйесінде редікторлы стартерларды қолданудың болашағы зор деп есептеледі.

Ке»нгі жылдары автомобилдерде электрондық жүйелер және аспаптар кеңінен қолданыла бастады. Кәзіргі кезде практика жүзінде қалаған электржабдық жүйесіне электрондық элементтер қосылған. Бұларға, барлық мүмкін болған релелер, реттегіштер, датчиктер және басқада кіреді. Электроника мен микропроцессорлық техникасының қолданылуы қозғалтқыштар мен трансмиссияны автоматтық басқару жүйесін дамытуға себепші болды.

Автомобилдерде электрондық құрылғыларды енгізу, оларда арнайы элементтік базалардың жасалынуымен байланысқан, себебі автомобилдердің электржабдықтары бұйымдарының жұмыс жағдайы тіптен ерекшелінген. Бұларға, температураның кең ауқымда өзгеретіндігі (-50 0 - + 150 0 С), тербелістер, қоршаған ортанаың агресивтік әсеріне ұшырайтындығы жатады.

Автомобилдердің электржабдықтарын күрделендіре берудің кері жағы тағыда бар, онымен байланысты бұзылулар санының артуына алып келуі мүмкін. Осы күнгі автомобилдердің бұзылуларының 30 % артығы, олардың электр жабдықтарының бұзылуынан туындайды. Сондықтанда, жаңа жүйелер мен тораптарын диагностикаландыру әдістері мен құралдарын өз уақтында жетілдіру мәселесі өте күрделі болып табылады.

1. Электрлік жетістіріп беру жүйесі

Электрлік жетістіріп беру жүйесі, барлық тұтынушыларды электр энергиясымен көректендіріп отыруға арналған. Автомобилдерде электр энергиясының көзі болып, бірөбіріне параллель жалғанған генератор мен аккумулятор батареясы болып табылады.

Жұмыс істеп тұрған қозғалтқышта, генератор электр энергиясының негізгі көзі болып табылады, ол барлық тұтынушыларға және аккумулятор батареясын зарядтауға, электр энергиясын жеткізіп беруді қамтамасыз етеді. Ал жұмыс істемеі тұрған қозғалтқышта, электр энергиясы көзінің функциясы, аккумулятор батареясына өтеді, ол сонымен бірге қозғалтқышты сенімді түрде қосуды қамтамасыз етуі қажет.

Автомобиль генераторлары, өте үлкен ауқымда өзгеретін, айналу жиілігі және сыртқы жүктің шамасы өзгеріп отыратын режимде жұмыс істейді. Айналу жиілігі мен жүктің шамасы өзгерген кезде генератордағы кернеуді автоматтық түрде көрсетілген деңгейде ұстап тұруға, кернеуді реттеуіш арналған.

Мына 1-суретте көрсетілген, структуралық схема мына генератордың және аккумулятор батареясының әртүрлі қатынастарындағы кернеу мен токтың өзара байланысы шындыққа саяды, ол:

 
 

 


 

Сурет 1. Электр жеткізіп беру жүйесінің структуралық схемасы.

 

I r = I б.зт + І т болғанда U r > E б

I r = І т болғанда U r = E б

I r + I б.зс = І т болғанда U r < E б

I б.зс = І т болғанда U r = 0

 

Мұнда U r – генератордың кернеуі;

E б – аккумулятор батареясының ЭҚК;

I r – генератордың тогы;

I б.зт – батареяны зарядтағанда тұтынылатын ток;

І т – тұтынушылар пайдаланатын ток;

I б.зс – батарея зарыдсызбанғанда беретін ток.

 

1.1. Автомобиль генераторлары.

Көп уақыттарға дейн автомобилдерде электр энергиясының негізгі көзі болып тұрақты генераторлар болатын, олар 1960 жылға дейн шығарылған автомобилдерде қолданылды және максималдық қуаттраы, сипаттамалары және қолданылу мерзімі бойынша қойылған талаптарын қамтамыз етіп отырады.

Автомобиль жасау саласында 1960 жылдың бастарында, автомобилдердің пайдалану мерзімінің анағұрлым өскендігі, оларды күтуге және ремонттауға жұмсалатын шығындардың төмендей бастағанын, жол қозғалысы қәуіпсіздігі мен жолаушылардың жайлы жүруі талаптарының асқандығы байқала бастады.

Осыларға байланысты, қолданылатын генераторлардың қуаттарын, қолданылу мерзімін айтарлықтай арттырудың, олардың кейбір көрсеткіштерін жақсартудық және пайдалану шығындарын төмендерудің қажеттігі байқала бастады.

Соныңмен бір уақытта, генераторлардың максималдық айналу жиіліктері мен габариттік өлшемдеріне қойылатын талаптарда анағурлым арта түсті.

Тұрақты токта істейтін генераторлардың конструкциялары мен оны жасау технологияларын жетілдірумен, ондағы щеткалық-коллекторлық торабының оны пайдаланға жұмысының төменгі сенімділікте екендігі және пайдалану мерзімінің аз екндігі, сондай-ақ генераторлардың габариттері мен салмақтарының үлкен екендігін ескере отырып сол жоғарыда көрсетілген талаптарды тұрақты генераторлармен практика жүзеге қанағаттандыру мүмкін емес болып шықты. Ғылыми ізденістер және зерттеулердің көмегінің арқасында автомобиль генераторларын өркендерудің жаңа бағыты анықталды. Ол болып, тұрақсыз токта істейтін генераторлар болып табылды. 4 [ 91 ÷ 92]

Аталған «тұрақсыз токты генератор» шартты түрде аталған болып, ол негізінен генератордың ішкі құрылымының ерекшеліктеріне тиесілі болады, яғни бұл генераторларды сапқа тізілген жартылай өткізгішті түзеткіштер бар, олар тұтынушыларды тұрақты (тізерілген) токпен көректендіреді. Тұрақты токта істейтін генераторлардың якорының орамдарындағы. Тұрақсыз токты түзететін түзетуші шеткелі-коллекторлық түйін болып табылады. Жартылайөткізгіштік техникасының өркендеуі тұрақсыз токта істейтін генераторларда біраз жетілдерілген жартылайөткізгішті вентилдегі (диодтық), түзеткіштерді қолдануға мүмкіндік берді.

Тұрақсыз токта істейтін алғашқы автомобиль генераторлары селеналық түзеткішті және дірілдегішті кернеуді реттегіштермен жасалынған болатын. Селеналық түзеткіштер айтарлықтай тұрыққа ие болатын, сондықтан оларды генераторлардан бөлек, жақсы салқындатушы қамтамасыз ететін жерге орнатуға тура келген.

Селеналық түзеткіштер жылулыққа төзімділігі жеткізіліксіз және оның мүмкін болған максималдық жұмыс температурасы + 800 С жоғарғы емес. Сондықтан селеналық түзеткіштері, кремнилық диодтардан құрастырылған, жылулыққа төзімділігі біраз жоғарғы және әжептәуір кіші тұрыққа ие болатын түзеткіштермен ауыстырылған болып, оларды генераторлардың ішіне орнатуға мүмкін болған. Кернеуді дірілдетумен реттеушілердің орнына, алдымен түйіспелі транзисторлық, содан кейін жеке элементтердегі (дискретный)түйіспесіз және түйіспесіз интегралдық реттеуіштермен ауыстырылды. Интегралдық реттегіштердің тұрқының кішілігі, оларды генератордың ішіне орнатуға мүмкіндік берді. Сол тізіліп орнатылған реттеуіш және түзетуші блоктан тұратынды генераторлық қондырғы деп атайды.

1.1.1. Тұрақсыз токты генераторлардың жұмыс істеу принципі.

Сурет 2-де тұрақсыз токта істейтін тұмсық бейнелі роторлық автомобиль генераторы құрылғысынының жеңілдетілген схемасы көрсетілген. Генератор, мынандй негізгі конструкивтік элементтерге ие:

- электротехникалық болат пластиналардан құрастырылған қозғалмайтын стартор 1;

- статор орамасы 2;

- айналушы тұмсық бейнелі ротор плюстері 9 және олардың арасына орнатылған төлке 15;

- қоздырғыш орамасына 8, оның шығатын басы, біліктен және бір-бірінен екі бөлектелген түйісуші шығыршыққа 13 дәнекерленген;

- жетек жағындағы 3 және түйісуші шығыршық 10 жағындағы алюминий қорытпасынан жасалған қақпаққа оған екі жақты резиналық тығыздаушымен және оның біррет барлық артқару мерзіміне жететін май салынған 5 және 11 подшипниктер орнатылған.

Түйісуші шығыршық жағындағы қақпаққа, екі тікбұрышты мыс-граффиттік шеткамен 12 және түзеткіш блогымен 7, пластмассалық щеткаұстағыш 14 орнатылған. Қалақшалардың 6 көмегімен, генераторды салқындатушы, сорушы желдеткіш түдырады. Генератордың жетегі шкив 4 көмегімен жүзеге асады.

Генератордың жұмыс істеу принципі мынандай. Тұтандыру бекіткішін қосқанда, аккумулятор батареясынан қоздырғыш орамасына кернеу беріледі де, ол қоздырғыш токтың пайда болуын туындатады. Қоздырғыш тогы, ал оның жұмысшы бөлігі тұмсық бейнелі полюстің магниттік өрістік бір жағын ғана таралған, ол қоздырғыш орамасынан өткенде магниттік өріс тудырады. Полюстардан шығасала магниттік ағын, ауа саңлауын қиып өтіп, стартордың тістерінен және оның арқасынан ағып өтіп, ол тағы бір рет ауа саңлауын уиып өтеді де, ол тұмсық бейнелі полюстің магниттік өрістігінің басқа жағынан кіріп, төлке және білік арқалы тұйықталады.

Автомобиль генераторларында үшфазалы көпірлік екіжартылай периодтық схемадағы түзеткіштер көбірек қолданыс тапты. Бұл схемаларда, түзетілген қуат Рd мен генератор қуаты Р, арасында өте қолайлы, теориялық Р = 1,045 · , қатынас бар.

Үшфазалық көпірлік түзеткіштік схемасы түзетілген кернеудің онша үлкен емес салыстырмалы болқулығын (пульсация) қамтамасы етеді, бұл осы күнгі автомобилдерде электрониканың кеңінен қолданылатындығына байланысты, автомобиль генераторларына қойылатын бірден-бір маңызды талап болып табылады.

 

Сурет 2. Тұмсық тәрізді роторлы тұрақсыз тоқты автомобиль генераторы

 

Үшфазалы көпірлік түзеткіштік схемасы мынандай сипатта жұмыс істейді. Генератор стартерының орамасы «жұлдызша» схемасы бойынша жалғанған (сурет 3, а) деп жорамалдайық. Әрбір берілген уақыты моментінде бірінші топтағы диод жұмыс істейді де, осы уақытта оның анодтық шығушысы генератордағы бейтарап нүкте N салыстырғанда ең үлкен оң потенциалға ие болады, ол оның орнынв – екінші топтағы диодтың шығушы катоды, сол N нүктесіне салыстарғанда абсолюттік мәні бойынша ең үлкен теріс потенциалға ие болады. Мұндай түзеткіш схемасы бойынша түзетілген кернеудің толқу жиілігі, генератор фазасының екі еселенген санына тең болады, яғни бір периодта 6 толқуға (сурет 3, б) тең болады. 1 [ 5 ÷ 12]

 

 

а – электрлік схема; б – фазалық және түзетілген кернеудің осцилограммасы

Сурет 3. Үшфазалық көпірлік түзетілу схемасы:

 

1.1.2. Тұрақсыз токты генераторлардың сипаттамала.

Сыртқы сипаттамасы, яғни жиілік n = const тұрақты кезде, токқа Uт (Iт) байланысты генератордың кернеуі, өздігінен қоздырылғанда және тәуелсіз қоздырылғанда, былай анықталынуы мүмкін:

Мұнда Zo – генератордың толық қарсылығы.

Сыртқы жүктеме көбейген кезде статор орамасындағы белсенді және индуктивтік қарсылықтарда кернеудің түсуінің салдарынан, оның якорының магнитсізденуі әсерінен, сондай-ақ түзеткіш тізбегінде кернеудің түтуінің арқасында ауа саңлауында магниттік өріс азаюының салдарынан генератордың кернеуі азаяды, ал қоздыру орамасында өздігінен қоздырушылық болатын кезде кернеудің түсуі артады.

Жылдамдықты реттеуші сипаттамасы Iв (n), (сурет 4), бұл жалпы жуктеме токтың мәні бойынша анықталады. Қоздырма токтың минималдық мәні, генератордың жүктеме токының және максималдық айналу жиілігіне тең болғанда анықталынады. Жылдамдықты реттеуші сипаттамасы, тұрақты кернеуде жүктемені өзгерте отырып, қоздырушы токты өзгеру шегін анықтауға мүмкіндік береді.

 

Сурет 4. Тұрақсыз токты генератордың жылдамдықты реттеуші сипаттамасы

 

Сурет 5. Тұрақсыз токты генератордың токжылдамдықты сипаттамасы

 

Токжылдамдығының сипаттамасы Ir (n), (сурет 5) генераторларды жасау және таңдауда өте маңызды мәнге ие болады.

Осы күнгі автомобиль генераторларының барлығы да максималдық токтың мәнін өздігінен реттеу қасиетіне ие. Бұл, генератордың моторының айналу жиілігінің ұлғаюынан статор орамасындағы тұрақсыз токтың индукцияланған жиілігі де ұлғаятындығына байланысты, генератордың старторының ормасындағы индуктивтік қарсылық, оның фазасындағы орамдарының санына квадратты пропорцияда ұлғаяды. Осының салдарынан, ротордың айналу жиілігінің өсуіне салыстырғанда, генератор шығаратын токтың шамасы баяу өседі.

Электромагниттік түйіспесіз қоздырғышты генераторлар.

Электромагниттік қоздырғышты түйіспейтін генераторларға индукторлық (қоздырғышты) және қысқартылған тұмсықты генераторлар жатады. Жеңілдетілген схемасы сурет 6-да көрсетілген.

Генератор мынандай сипатта жұмыс істейді. Қоздырғыш орама 1, арқылы тұрақты ток ағынөтеді, ол жүйеде, магниттік өріс түдырады да, ротор айналғанда оның бағыры және шамасы өзгермейді.

 

 

Сурет 6. Индукторлық қоздырғышты генератор.

 

Бұл магниттік өріс төлке 2-мен білік 3-арасындағы саңлау арқалы өтіп, ротор 5 пен статор 6 арасында тістері жұлдызша. Түрінде жасалған саңлау арқалы өтіп, одан шығып қақпақ 4 арқылы өтіп тұйықталады. Якордағы магниттік өрістің өзгерісі, ротор айналған кезде, статор мен ротор тістерінің арасында ауа саңлауындағы магниттік өрістің өзгеруінің себебімен туындайды.

1.3. Автомобилдердің борттық тізбегіндегі кернеуді ретттеу

Генератордың типін тәуелсіз электржеткізіп беру жүйесінде реттеуші элемент қажет. Генератор роторының айналу жиілігі ұлғайғанда, ондағы кернеудің деңгейін тұрақты ұстап туру, текқана магниттік өрісті азайту артқалы мүмкін. Қоздыру тоғын тондай-ақ магнит өрісін азайтуға, қоздырғыш ораманы істен шығару арқалы, қоздырғыш тізбегін үзу немесе қоздырғыш орамасына қосымша қарсылықты (резистор) жалғау арқалы жүзеге асыруға болады. [4] [87 ÷ 93]

Ротордың айналу жиілігі көьейгенде генератордық ЭҚК және кернеуі көтеріледі де, оның реттеуші мяні артады. Бұл кезде кернеуді реттегіш, сол жоғарыда көрсетілген әдістің біреуімен, қоздыру тогын азайтадыда, ол генератордың магниттік өрісінің ЭҚК және кернеуінің азаюына алып келеді. Кернеудің төмендеуі, қоздырушы токтың ұлғаюын қажеттігіне алып келеді. Бұл процесстің кезеңмен қайталанып отыруының арқасында генератордың кернеуі реттелуші шамада тербеліп отырады.

Кернеуді автоматтық реттеу жүйесінің функционалдық схемасы сурет 7-де көрсетілген. Оған, реттеуші объект-генератор және сезімтал элементтерден тұратын, реттеуші органнан және тапсырыс беруші элементтен тұратын кернеуді, реттігіш кіреді. Реттеу жүйесінде, кері байланыс сезімтал элемент арқалы жүзеге асады. Қосымша резисторды қосқан кезде, қарамақайшы келетін тәуелдік байқалады – айналу жиілілгі ұлғайған кезде, кернеудің түсу жылдамдығы төмендейді.

Ажыратылған (қосылмаған) резистор кезінде, қоздыру тізбегінің қарсылығы, қоздыру орамасының қарсылығына R ор тең болады, ал резистор қосылып тұрғанда – қоздыру тізбегінің қарсылығы, қосымша резистор мен қоздыру орамасының қарсылықтарының жиынтығына тең болады.

 

 
 

 


Сурет 7. Автомобильдің борттық тізбегіндегі кернеуді автоматтық реттеу жуйесінің функционалдық схемасы.

1.4. Кернеуді реттегіштер

Жоғарыда жазылған реттеудің принциптері мен, сондай-ақ басқада әртүрлі типтегі реттегіштер көмегімен жүзеге асыруға болады. Автомобилдерде электромагниттік, электрондық және аралас кернеуді реттегіштер кеңінен қолданыстапты.

Тұрақсыз токты генераторлармен электржеткізіп беру жүйесіне өткеннен кейін, электрондық және аралас типтегі реттегіштер практика жүзінде негізінен тұрақты токта істейін генераторларға кеңінен қолданылатын электрмагнитті реттегіштерді қолданыстан толығымен ығыстырып шығарады. Бұған себеп болған мынандай жағдайлар:

- тұрақсыз токты генераторлардың қоздырушы тогы, тұрақты токты генераторларынікінен 1,5 – 2,0 есе жоғары. Мұндай кезде кернеуді электрмагниттік реттеушілердің түйіспелері төменгі сенімділікке және онша үлкен емес қолданылу мерзіміне ие;

- тұрақсыз токты генераторларға өткенде шешетін негізгі бір міндеті генераторлық қондырғының қолданылу мерзімін арттыру болып табылады;

- электрондық реттегіштің қолданылу мерзімі 200 – 250 мың км. жүріске ие, ал сондай уақытта электрмагниттік реттегіштің орташа қолданылу мерзімі 120 – 150 мың км. жүрістен аспайды;

- электрондық реттегіштерде жылжушы бөлімдерге, күйіп кететін түйісуші беттерге және серіппеге ие емес, сондықтанда электрмагниттік ретеегіштерге тән, оны пайдалану процессі кезде қайтадан реттелуге шалдықпаған. [1] [14 ÷ 23 бет]

 

 

Сурет 8. Электромагниттік реттегішті генератордың кернеуін реттеудің принципиалдық схемасы.

 

Сурет 8-де электромагниттік реттегішпен кернеуді реттеудің принципиалдық схемасы көрсетілген. Қоздырғыш орамаға 6 тізбектеліп қосымша резистор 2 жалғанған, оның қарсылығының шамасы, айналу жиілігі максималдық мәнге жеткенде, номиналдық кернеуді реттеуді қаматамасыз етеді. Қосымша резисторға параллель етіп түйіспе 3 жалғанған.

Генератор жұмыс істемей тұрғанда, серіппенің 4 жерімен түйіспе тұйықталады да, сонымен қосымша резистор қоздырғыш тізбегінен ажыратылады.

Электромагниттік орама 5, генераторға 1 параллель жалғанады. Айналу жиілігі көбейген кезде, ЭҚК өседі де, генератордың кернеуі реттелінетін шамасынан артып кетеді. Бұл кезде электромагнит орамасындағы ток өседі, тарту күші ұлғаяды да түйіспе ажыратылады. Қоздырғыш тізбегіне резистордың қосымша қарсылығы жалғанады да, бұл генератордағы қоздырғыш токтың, магниттік өрісті, ЭҚК және кернеудің азаюына алып келеді. Кернеудің төмендеуі электромагниттің тарту күшінің әлсіреуіне алып келеді де, серіппе түйіспені қосады. Қосымша резистор ажыратылады да, тағыда кернеу көтеріле береді, қашан түйіспе қайтадан ажыратылғанға дейін.

Кернеуді электромагниттік реттегішінің түйіспелеріне жалын шығару тән құбылыс болып, ол оның қырауына әсер етеді. Бұл әсер ерудің дәрежесі, үзушілік қуатымен сипатталады, оның мәні түйіспедегі кернеудің қоздырғыш тогына көбейтіндісімен анықталады. Өз кезегінде түйіспелердегі кернеу, қоздырғыш тогының қосымша, резисторының қарсылығының мәніне көбейтіндісіне тен:

Ртү = U*Tқоз = Iқоз*RқосIқоз = I2 қоз*Rқос

Түйіспелер сенімді жұмыс істеуі үшін, үзушулук қуатының шамасы 150-200 ВА-ден аспауы қажет.

Осы қарастырылған кернеуді реттегіштерде қосымша резисторлардың қарсылығының шамасын азайтуға болмайды, өйткені ол кернеудің реттелу мүмкіндігін анықтайтып максималдық айналу жиілігін қамтамасыз етеді. Ал қоздырғыш тогын азайтқанда ол генератордың габариті мен салмағының үлкейуіне алып келеді.

Генератор қуатының көтерілуімен қоздырғыш токты жасанды түрде шектеу өте үлкен қиындықтарға соқтыруда, сондықтан не екісатылы реттегіш немесе генератордың орамасы екі параллель тармаққа бөлінеді.

РР380 түййіспелік топ. нормаладық (қалыпты) тұйықталған және қалыпты ажыратылған жұптардан тұрады (9-сурет), сонымен бірге қайыраауыстырушы (перекидывание) түйіспе якорда орналасқан.

 

Сурет 9. Реттеуші-реле РР 380

 

Түйісуші топтың бірінші сатысы-қалыпты тұйықталған түйіспе РК1 – «плюс» және клемма «Ш» аралығына қосылған. Түйісуші топтың екінші сатысы-қалыпты тұйықталған түйіспе РК2 – клемма «Ш» және «минус» аралына қосылған.

Бір орамадан тұратын РК электромагниттік реттеші, температураның орнын толтырушы Rт резисторы арқалы тура генератор кернеуіне жалғанған.

Бірінші сатыда түйіспелерге параллель етіліп қосымша резистор R қос және дроссель L жалғанған. Дроссель токтың өсу жылдамдығын бәсеңдету үшін және оның жұмыс істеуін жеңілдету үшін екінші сатыдағы түйіспелер арқалы жұмыс істейді.

Реттеуші кернеу белгілі моментке жеткенге дейін, реленің якоры өзінің бастапқы орнында тұрады, яғни РК1 қосылған, сондықтан қоздырғыш токтың мәні текқана генератор кереуі мен қоздырғыш орамасы қарсылығы арқалы анықталады. Реттелуші кернеу белгілі мәнге жеткенде, орамада РК пайда болған электрмагниттік күш, серіппенің күшін жеңеді де, түйіспені ажыратады. Енді бұл кезде қоздыру тогы қосымша резистор арқалы өтеді де, оның мәні азаяды, сондықтанда, кернеуде азаяды. Солай етіп, бірінші сатының жұмысы, жай электрмагниттік реттегішке ұқсас. Екі сатылы реттегіштің айырықша өзгешелігі соннан тұрады. Онда РК1 түйіспесіне параллель етіп резистор жалғанған, ал оның қарсылығы бір сатылы реттегіштерден 10-15 есе аз. Қосымша регистордың қарсылығы мен онша көп емес дроссель қарсылықтарының қосындысы сондай шамаға есептелген болып, айналу жиілігі максималдық айналу жиілігінің жартысына тең болғанда, бірінші сатының түйіспелері ажыратылады, яғни кернеуді реттеу тоқтатылады. Бұл кезде қоздырғыш тогы (1,2-1,3) А дейін төмендейді.

Генератордың айналу жиілігі әрі қарай өскенде, кернеу РК2 түйіспелері тұйықталғанға дейін өсе береді. Олар тұйықталғанда, қоздыру орамасы қысқаша тұйықталады (шунтирование). Қоздырғыш ток және кернеу түседі, бұл кезде РК2 түйіспесі тағыда ажыратылады. Бұл процесс өте үлкен жиілікпен қайталанып отырады.

 

Сурет 10. Аралас типтегі кернеу реттегіштің принципиалдық схемасы.

Кернеу реттегішіндегі қоздырғыш токты жәәне оның қолданылу мерзімін ұлғайту үшін түйіспелі-транзисторлық-аралас типтегі реттегіштер жасалынған.

Онда негізгі қоздырғыш тогы күштік транзистор арқалы өтеді да, ал түйісушінің ролін шамасы онша үлкен емес транзисторды басқаратын токты коммутривать етуге саяды. Мұндай реттегіштің принципиалдық схемасы сурет 10-да көрсетілген. Схемада VT1 транзисторы, кілт режимінде жұмыс істейді. Басқарушы орган болып, база тізбегіне жалғанған түйіспелер, сезгіш элемент болып, генератор кернеуіне жалғанған электрмагниттің орамасы есептеледі.

Қашан генератор кернеуі, реттелуші кернеуден аз болғанда, транзистор VT1, ашық, өйткені оның тогының базасы бар. Қоздырғыш тізбегінің қарсылығы, тек ораманың қарсылығымен анықталады, ал ротордың айналу жиілігі ұлғайғанда генератордың кернеуі өседі. Генератордың кернеуі реттеуіш кернеуден жоғары көтерілгенде, онда электрлік магниттің күші серіппенің қарсы күшін жеңіп, түйіспені тұйықтайды. Осының нәтижесінде эмиттер-базаның өтпесі шунтталады, параллель қосылады, транзистер жабылады және қоздырғыш тізбегінің қарсылығы ұлғаяды, өйткені қоздырғыш ток қосымша резистор R қос арқалы өтеді. Қоздырғыш тогының азаюы, магниттік өрістің, кернеудің ЭҚК азаюына алып келеді, ол өз кезегінде электрлік магнит күшінің әлсіреуіне алып келеді де түйіспе ажыратылады.

Түйіспелі-транзисторлық реттегіштің артықшылығы болып, табылады, оның түйіспелері алдынала аз шамадағы токпен жүктемен діктен болып, ол өте жеңіл жағдайда жұмыс істейтін болғандықтан, онша күймейді және желінбейді. Сонымен бірге, қоздырғыш токтың шамасы тек транзистордың сипаттамасымен анықталатындықтын, ол түйіспелердің жұмыс істеу қабілеттілігіне әсер етпейді.

Аралас типтегі реттегіштің кемшілігі болып реттелуші кернеудің тұрақсыздығы, өйткені реттегіштің серіппесінің ескеруінің арқасында, оның қайтару сипаттамасы өзгереді. Сондықтан, бұл, реттегішті пайдаланғанда, электрлік магниттік реттегіштегідей уақытылы тексертіліп тұрылуы керек.

Электрондық кернеу реттегіштерінде (сурет 11) бұл кемшіліктер толығымен жойылған, мұнда қоздырғыш тізбегіне тағыда кілт режимінде жұмыс істейтін транзистор қосылған. Сезгіш элемент функциясын элементтер болып, R2 және R3 резисторлары жатады.

Генератордың кернеуі, реттелінетін кернеуден төмен болғанда, стабилитрон VD3 және транзистор VD2 жабық, ал транзистор VD1 ашық. Қоздырғыш тізбегіндегі қарсылық минималдық деңгейде, ал ротрдың айналу жиілігі өсуімен генератордың кернеуі ұлғаяды.

 

 

Сурет 11. Электрондықсыз (түйіспесіз) типтегі кернеуді реттегіштің принципиалдық схемасы

 

Генератордың кернеуі реттелушіден жоғары болғанда стабилитрон төсіледі де, VT2 ашылады, ол VT1-дің жабылуына алып келеді, өйткені оның базасына оң потенциал беріледі. Қоздыру тізбегіне қосымша резистор қосылады да, генератордың кернеуі түседі. Кернеудің азаюы стабилитронның бекітілуіне алып келеді, онда VT2 транзисторы жабылады да, VT1 транзисторы ашылады. Бұл процесс өте үлкен жиілікпен қайталануының солдарынан генератор кернеуі реттелуші шамаға жақын мәнде тербеледі. [1] [5 ÷ 35].

Әдебиеттер: [1] [3 ÷ 35 бет]; [2] [73 ÷ 78 бет]; [4] [26 ÷ 28; 87 ÷ 92].

Бақылау сұрақтар:

1. Осы күнгі автомобилдерде тұрақсыз токты генераторлардың қандай құрылымдары қолданылады?

2. Бірінші тұрақсыз токты генераторлар қандай түзеткіштер және реттегіштермен шығарылды?

3. Автомобиль генераторларында қандай схемадағы түзеткіштер қолданылады?

4. Пайдаланылу коэффициентімен генератордың қандай көрсеткіші бағаланады?

5. Кернеу мен қосымша резистордың қарсылығының шамасын реттеумен генератордың қандай параметрінің мәні анықталады?

6. Генератордың кернеуінің өсу жылдамдығы неге тәуелді?

7. Генераторды жобалағанда және таңдағанда оның қандай сипаттамасы маңызды мәнге ие?

8. Тұмсық тәрізді тұрақсыз токты генератор қандай негізгі элементтерден тұрады?

9. Осы күнгі автомобиль генераторларында максималдық токты шектеу ненің арқасында жүзеге асады?

10. Генераторлардың кернеуін реттеу процессі қалай жүзеге асады?

11. Кернеуді реттегіштердің қандай типтері болады, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері неде?

 

Date: 2015-10-21; view: 2234; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА...



mydocx.ru - 2015-2024 year. (0.006 sec.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав - Пожаловаться на публикацию