Перыядызацыя гісторыі Беларусі

Ведаць асноуныя факты беларускай гісторыi і ўмець з навуковых, аб’ектыўных пазіцый аналізаваць іх, выхоўваць павагу і любоў да сваёй Айчыны, яе гісторыі і культуры.

Задачы курса:

– ведаць асноўныя тэорыі грамадскага развіцця, асноўные гістарычные факты і падзеі, месца і ролю айчыннай гісторыі ў еўрапейскім цывілізацыйным працэсе;

– умець характарызаваць асноўныя этапы станаўлення і развіцця беларускай дзяржаўнасці, эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця беларускага народа;

– быць здольным аналізаваць супрацьлеглыя працэсы гістарычнага развіцця, асноўныя тэндэнцыі эвалюцыі эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця беларускага народа.

Перыядызацыя гісторыі Беларусі

Вучоныя падзяляюць увесь гістарычны працэс на асобныя храналагічныя перыяды, што і завецца гістарычнай перыядызацыяй. Гэтыя перыяды маюць тыя ці іншыя адметные асаблівасці, якія вызначаюцца у залежнасці ад выбранага крытэрыя перыядызацыі. У сусветнай навуцы найбольш вядомымі з’яўляюцца фармацыйны, цывілізацыйны, эвалюцыйны падыходы да перыядызацыі. Існуюць таксама геалагічная, археалагічная, этнічная і іншыя сістэмы перыядызацыі. У нашам курсе мы карыстаемся самай распаўсюджанай, фармацыйнай перыядызацыяй, якая вызначае асобныя перыяды гісторыі Беларусі і беларускага народа у залежнасці ад вытворчых магчымасцей грамадства і пануючых у ім сацыяльна-эканамічных адносін.

Курс “Гісторыя Беларусі” ахоплівае гісторыю Айчыны ад старажытных часоў да нашых дзён. Чалавечае грамадства на тэрыторыі Беларусі прайшло наступныя перыяды свайго развіцця:

1. Старажытнае грамадства. Яго храналагічныя рамкі – 40 тыс. гадоў да н.э. – V ст. н.э. Гэты перыяд падзяляецца на тры этапы:

– каменны век (40 тыс. гг. да н.э. – 2 тыс. гг. да н.э.);

– бронзавы век (каля 2 тыс. гг. да н.э. – пачатак 1 тысячагоддзя да н.э.);

– жалезны век (пачатак 1 тысячагоддзя да н.э. – V ст. н.э.).

2. Сярэднявечча – канец V – ХV ст. Выдзяляюцца 2 этапы:

– пераход да класавага грамадства і ўзнікненне дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі (канец V – перш. пал. ХІІІ ст.);

– развіццё феадальнай сістэмы (сярэдзіна ХІІІ – ХV ст.).

3. Новы час – ХVІ – пачатак ХХ ст. Падзяляецца на 2 этапы:

– развіцце феадальнай сістэмы і выспяванне яе крызісу (ХVІ – канец ХVІІІ ст.);

– развіццё капіталізму і пачатак прамысловай рэвалюцыі (канец ХVІІІ ст. – 1917 г.).

4. Навейшы час – з 1917 г. – да нашых дзён.

1.3. Крыніцы і гістарыяграфія

Крыніцы па гісторыі Беларусі. Гісторыя Беларусі вывучаецца на падставе даных разнастайных гістарычных крыніц. Гістарычныя крыніцы – пісьмовыя дакументы і рэчавыя прадметы, якія адлюстроўваюць гістарычны працэс і даюць магчымасць вывучаць прошлае чалавечага грамадства. Гістарычная дысцыпліна, якая займаецца вывучэннем гістарычных крыніц (у асноўным пісьмовых), называецца крыніцазнаўствам.

Гістарычныя крыніцы падзяляюцца на 6 асноўных груп: археалагічныя, этнаграфічныя, лінгвістычныя, вусныя, пісьмовыя і кіна-фота-фона. Асабліва важнае значэнне маюць пісьмовыя крыніцы. Сярод іх – заканадаўчыя акты (“Русская Правда” ХІ ст.; дагаворы Русі з грэкамі 907, 911 і 914 гг.; прывілеі, якія выдаваліся вялікімі князямі літоўскімі і каралямі Рэчы Паспалітай, Судзебнік Казіміра 1468 г.; Статуты Вялікага княства Літоўскага 1529, 1566 і 1588 гг.; уніі Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай; законы, маніфесты, палажэнні, указы, рэскрыпты ўрада Расійскай імперыі; акты заканадаўчых і выканаўчых органаў БССР і СССР, Рэспублікі Беларусь і г. д.

Да пісьмовых крыніц адносяцца матэрыялы справаводства. Гэта – “Литовская метрика” – дзяржаўны архіў Вялікага княства Літоўскага; сеймавыя матэрыялы ХVІ – ХVІІІ стст. (напрыклад, “Дзённік Люблінскага сейма 1569 г.”); матэрыялы судовых устаноў ВКЛ (актавыя кнігі); дакументацыя дзяржаўных устаноў, прадпрыемстваў, банкаў, а таксама палітычных партый і грамадска-палітычных арганізацый мінулага і сучаснага.

Спецыфічны тып дакументаў прадстаўляе комплекс эканоміка-геаграфічных, гаспадарчых і статыстычных апісанняў ХVІ – ХХ стст. Сярод іх пісцовыя кнігі, інвентары ваенна-тапаграфічныя апісанні, пазямельныя даследаванні, спісы фабрык і заводаў, перапісы насельніцтва.

Адной з важнейшых гістарычных крыніц з’яўляюцца летапісы. Сярод іх “Аповесць мінулых гадоў” (ХІІ ст.), Лаўрэнцьеўскі, Іпацьеўскі, Радзівілаўскі (Кёнігсбергскі) летапісы і г.д.

Гісторыкамі даказана, што на Беларусі з ранняга сярэднявечча існавала уласная традыцыя летапісання. Галоўным летапісным сводам Полацкага княства быў славуты Полацкі летапіс, якіадлюстровываў падзеі XI – XII вв. менавіта з пункту гледжання Полацкага, а не Кіеўскага, ці Наўгародскага княства. Аб тым, што Полацкі летапіс існаваў, сведчыць славуты расійскі гісторык пятроўскага часу Василь Тацішчаў, які сам трымаў яго у руках і нават зрабіў з яго выпіскі. На жаль, у сярэдзіне XVIII ст. Полацкі рукапіс, які мог бы праліць святло на шмат цьмяных старонак беларускіх земель часу Рагвалода, Рагнеды і Усяслава Чарадзея, дапамагчы нам пераасэнсаваць гісторыю станаўлення беларускай дзяржаўнасці, знік і сення лічыцца страчаным.

Да гістарычных крыніц адносяцца мемуары і дзённікі. Часта яны з’яўляюцца адзіным сведчаннем, якое дае ўяўленне аб той ці іншай падзеі або факце.

У якасці гістарычных крыніц могуць выкарыстоўвацца і літаратурныя творы. Гераічная, часам трагічная гісторыя беларускага народа яскрава адлюстроўваецца ў творах В. Дуніна-Марцінкевіча, Я. Купалы, Я. Коласа і іншых выдатных беларускіх пісьменнікаў і паэтаў. У той жа час творы сучасных пісьменнікаў (У. Караткевіча, У. Арлова, К. Тарасава, В. Чаропкі), якія заўседы карыстаюцца цікавасцю айцынных чыіачоў, не з’яўляюцца гістарычнымі крыніцамі. Яны выконваюць важную ролю папулярызацыі гісторыі, але ўяўляюць сучасны погляд на падзеі мінуўшчыны.

У Новы і Навейшы час беларускай гісторыі важнае значэнне набыў перыядычны друк – яшчэ адзін відгістарычных крыніц. Ён адрозніваецца разнастайнасцю палітычнага спектра і аператыўным распаўсюджаннем інфармацыі аб падзеях і фактах у жыцці Беларусі і за яе межамі.

Асобную і вельмі важную групу гістарычных крыніц складаюць рэчавыя прадметы – прадметы вытворчай гаспадаркі і творы мастацтва. Створаныя людзьмі, яны сведчаць не толькі аб узроўні прафесійнага майстэрства іх аўтараў, але і аб ступені развіцця матэрыяльнай і духоўнай культуры грамадства. Гэтую групу крыніц вывучае такая спецыфічная галіна гісторыі, як археалогія.