А.Вернердің координациялық теориясы. Комплексті қосылыстардың құрылысы

Комплексті қосылыстар деп күрделі иондардан немесе молекулалардан тұратын, қатты күйінде де және еріген күйінде де тұрақта болып келетін жоғары ретті қосылыстарды атайды. 1893 ж Швейцария ғалымы Альфред Вернер комплексті қосылыстардың құрылысы мен қасиеттерін түсіндіретін координациялық теориясын ұсынды.Негізгі қағидалары:1.Комплексті қосылыстағы басты орын комплекс түзушінің үлесіне тиеді. Комплекс түзуші көбінесе оң зарядты металл иондары болады.2.Комплекс түзушінің маңайына теріс зарядталған аниондар немесе электронейтрал молекулалар лигандалар жиналады.3.Комплекс түзушінің маңайына орналасқан лигандалардың жалпы саны комплекс түзушімен координациялық саны болып табылады.4.Комплек түзүшімен лигандалар-комплекс қосылысының ішкі сферасы.5.Ішкі сфераға симай қалған иондар-комплекс қосылыстың сыртқы сферасы.Комплекс түзуші ретінде негізінен ең қабілетті 8 топтың үш қосымша топшалардың элементтері, сонымен бірге лантаноидтар және актиноидтар атомдары болып табылады. Комплекс түзуші металл еместер де болуы мүмкін, мысалф лигандтар ретінде полярлы молекулалар, қышқыл аниондар, гидроксил тобы болуы мүмкін.

Комплексті қосылыстардың диссоциауиясы. Тұрақтылық және тұрақсыздық константасы. Комплексті қосылыстың диссоциациясы екі сатыда өтеді. Бірінші сатыда комплексті қосылыстар сыртқы және ішкі сфераларға диссоциацияланады. Бұл сатыда диссоциация қайтымсыз жүреді, екінші сатыда түзілген комплексті ион аз мөлшерде диссоциацияланады. Мысалы: [Ag(NH3)2]CI↔[Ag(NH3)2]+CI-біріншілік диссоциациясы. [Ag(NH3)2] ↔ Ag+ 2NH3-екіншілік диссоциация. Тепе теңдік жағдайы үщін әрекеттесуші массалар заңын қолданып Кт-сыз=: [Ag][ NH3]2 дәрежесі /: [Ag(NH3)2]=6,8*10-8 дәрежесі және диссоциациялану константасы тұрақсыздық константасы деп аталады. Неғұрлым тұрақсыздық константасының мәні кіші болса, соғұрлым ерітіндідегі иондар консентрациясы азырақ, яғни комплексті ион тұрақты. Мысалы, біртипті қосылыстар үшін: «[Ag(NО2)2] [Ag(NН3)2] [Ag(S2О3)2]3- дәрежесі [Ag(СN)2]

Ктұрақсыз 1,3*10-3 дәре 608*10-8дәре 1*10-13дәрежесі 1*10-21дә

Комплекстің тұрақтылығы [Ag(NО2)2] комплекті ионнан [Ag(СN)2] комплексті ионға дейін артады. Тұрақсыздық константаның шамасына кері шаманы тұрақтылық константасы деп атайды. Кт-лық=1/Кт-сыз=[Ag(NH3)2]/ [Ag][ NH3]2 дәрежесі. Кт-лық неғұрлым үлкен болсы, комплекс соғұрлым тұрақты.

Коп атомдыспирттер.Глицерин.Фенолдар.молекулаларындагы гидроксил тобынын санына байланысты копатомды спирттер,екиатомдык,ушатомдык жане т.с.с. болып болінеді.Екіатомдык спирттерді диолдар не гликолдар,ушатомдык спирттерді триолдар не глицериндер,ал егер гидроксил тобының саны уштен жоғары болса полиолдар деп атайды.Көп атомды спирттер суда жаксы еритін,ал органикалық еріткіштерде нашар еритін заттарға жатады,олардыңқайнау температурасы өте жоғары.Бір гидроксил тобының екінші гидроксил тобына тигізетін 1-эффектіне байланысты біратомдык спирттерге қарағанда,қышқылдық қасиеті жоғары болады.Алу жолдары біратомды спирттерге уксас келеді.Молекулаларында бензол ядросымен тікелей байланысқан гидроксил топтары бар ароматтық көмірсутектерінің туындыларын фенолдар деп атайды.Гидроксил тобының санына байланысты фенолдар бір,екі,көп атомдық болып бөлінеді.Радикалы С6H5 фенил деп аталады.Фенол(С6H5OH)-ерекше иісі бар түссіз кристалды зат.Көбіне ауада оңай тотығатындығына байла.ты фенолдың түсі қызғылттау болып келеді.43градуста балқиды,бөлмелік температурада суда нашар ериді.Улы зат,ол теріге тигенде куйдірумен қатар организмді улайды.

Аминдер.Аминдердің негіздікі қасиеттері.Аминдер-аммиак молекуласындағы сутек атомдары комірсутек радикалдарына алмасудан түзілген органикалық заттар деп қарастыруға болатын қосылыстар.Аминдердің негіздік және де баска химиялық байланыс түзуге жұмсалмаған бір жұп электрондары болуына байланысты.Көбіне аминдер электрофильдік реагенттермен бос электрон жұбы арқылы реакцияға туседі.Алкилгологендермен жане алкисульфон тұздарымен алкилдеу реакцияларына түседі,Бром суымен әрекеттесіп,триброманили түзеді.35.Триолдар,Триолдар деп спирттерге ж»не фенолдарға ұқсас құрамында оттектің орнына кукірт атомы бар қосылыстарды айтады,Олардың жалпы формуласы R-SH.Жай эфирлер мен органикалық пероксидтерге ұқсас қосылыстарды сульфидтер ж»не дисульфидтер деп атайды.Тиолдар алкилгалогенидтерді натрий гиддросульфидімен әрекеттестіру арңылы,Қыздырылған катализатор арқылы спирт пен кукіртсутектін буын өткізгенде,қышқылды ортада алкендерді кукіртсутекпен реакциялау аркылы.

Кетондар.Кетондар дегеніміз карбонил тобы арқылы байланысқан екі коміртек радикалынан тұратын органикалық заттар.Оларды құрамына кіретін радикалдар атына кетон созі қосып атайды,ал халықаралық атау бойынша құрамындағы көміртек атомына сәйкес алканның атына –он жұрнағын жалғау арқылы айтылады.Кетондардың ең қарапайым өкілі-ацетон.Ол –өткір иісті,түссіз сұйыктык,судан жеңіл,бірак суда жаксы ериді,ұшқыш.Көптеген органикалық заттарды жақсы ерітеді.Мысалы.лакты,нитроцеллюлозаны т.б.Кетондарды екіншілік спирттерден алады.Алкендерді тотықтыру арқылы алуға болады....Кетондардағы карбонил топшасы кушті полюстенген топша.Карбонилди қосылыстардың химиялық қасиеттерін қарастырғанда,альдегидтер мен кетондардың реакциялық қабілеттерінің айырмашылықтарына көңіл бөлу керек,Альдегидтер кетондарға қарағанда активтілеу болып келеді

Альдегидтер.Альдегидтердің изомериясы мен номенклатурасы.Нуклеофильді орынбасу реакциялары.Альдегидтердің жалпы формуласы R-CH=O.Альдегидтердің изомериясы радикалдардың құрылысына байланысты.Альдегидтер өздері тотыққанда түзілетін қышқылдардың атымен немесе соңына аль деген жалғау қосып қаныққан көмірсутектердің атымен аталады.Альдегидтер реакциялық қабілеттілігі жоғары.Альдегидтер спирттерди тотықтыру және дегидрлеу,алкиндерді гидратациялау,дигалогеналкандарды гидролиздеу арқылы алады,Ең қарапайым альдегид құмырсқа альдегиді.Альдегидтерге қысқа толқынды српектрлер сәйкес келеді,Альдегидтер кетонға қарағанда активтілеу

Карбон қышқылдары.Карбон қышқылдары дегеніміз құрамында бір не бірнеше карбоксил тобы СООН болатын органикалық қосылыстар.Карбоксил тобының саныны байланысты карбон қышқылдары бір негізді,екі негізді және көп негізді болып жіктеледі.Бұл қышқылдар өз кезегінде қаныққан және қанықпаған болып бөлінеді.Ал молекуласындағы көміртек атомының санына қарай төменгі және жоғары не майлы қышқылдар болып классификацияланады.Көміртек атомдары 3 жеңіл қышқылдар өзіндік өткір иісті түссіз сұйықтық.олар сумен кез келген мөлшерде араласады.Қышқылдыардың қайнау температурасы молекулалык салмағы өскен сайын арта береді.Карбон қышқылдарының қышқылдық қысиеттері айқын байқалады.Оны карбоксил тобындағы атомдарының өз ара әсері деп түсіну керек,карбоксил тобындағы электрондық тығыздығы куштірек атом

Оксиқышқылдар және оксоқышқылдар.Оксиқышөылдар деп қурамында карбоксил топтарынан басқа бір не бірнеше гидроксил топтары бар органикалық карбон қышқылдарын айтады.Оксиқышқылдар аттарын көбінесе, өздеріне сәйкес карбон қышқылдарының окситуындылары ретінде алады. Гидроксил және карбоксил топтарының орналасу орындары грек алфавитінің әріптерімен көрсетіледі. Бір негізді оксиқышқылдардың гомолоктық қатары оксиқұмырсқа немесе көмір қышқылынан басталады. Оксиқышқылдардың арасында ассиметрлік көміртек атомдарының болуына байланысты оптикалық изомерияның өте жиі кездесетіндігі байқалады. Оксиқышқылдар қышқылдардың да спирттердің де қасиеттерін көрсетеді. Бұлар қышқылдар тәрізді тұздар, күрделі эфирлер, амидтер және т.б. өнімдерді береді. ОКСОҚЫШҚЫЛДАР деп құрамында карбоксил тобынан басқа карбонил тобы бар қышқылдарды айтады. Оксоқышқылдар аралас функциялық қосылыс болғандықтан олар бір жағынан карбон қышөылдарының қасиеттерін көрсетіп тұздар, күрделі эфирлер береді, екінші жағынан алдегидтер мен кетондарға тән реакцияларға түседі. Атап айтқанда, олар тотықсызданғанда спирт түзетін альдегид пен кетондар сияқты тотықсызданып гидроксиқықылдарға айналады.

Бес ж.е алты мүшелі гетероциклдер.Бір гетеро атомы бар гетероцик. Электрондық құрылысы, химиялық қасиеті. Бесмүшелі гетероциклдерде гетероатомның, мысалы, азоттың электрон жұбы п байланыстардың 4р электрондарымен, 6р-электронды қабысу жүйесін түзеді, бензолдағыдай.Азот оң мезомерлік эффект көрсетіп, электрондарын қабысу жүйесін түзуге береді. Р электрондар саны Хюккель ережесі бойынша (4n+2) формуласына сәйкес келеді.Сондықтан бесмүшелі гетециклдерге ароматты көмірсутектерінің қасиеттері тән. Алты Р электроны бар үш қос байланыстан, олар алты электронды қабысу жүйесін түзеді. Сондықтан алты мүшелі гетероиклдарға да ароматты көмірсутектердің қасиеттері тән. Ал, гетероатомның арқасында бұлар негіздік қасиет көрсетеді, себебі пирролдан айырмашылығы пиридинде азоттың электрон жұбы қабысуға қатыспайды, бос күйінде болғандықтан, протонды қосып алады, яғни негіздік қасиет көрсетеді.

Екі ж.е оданда коп гетер.бар гетеро атомдар. 1) Гетероатомның арқасында жүретін реакия. Пиррол әлсіз қышқылдық қасиетін көрсетеді, себебі ондағы азот электрондары қабысуға қатысқандықтан, азоттың бос электрондары жоқ, сондықтан ол протонды қосып ала алмайды.2) Ароматты көмірсутектер сиякты орын басу реакиясын береді. (Se) Бұл реакияны бензолға қарағанда жеңіп береді Пиррол біртіндеп тотықсызданады. (Пирролин – пирролдың толық тотықсызданбаған, ал пирролидин толық тотықсызданған өнімдері). Пиррол мен оның тотықсызданған өнімдері көптеген биологиялық – активті заттардың – гемоглобиннің (қанның қызыл пигменті); билирубиннің (өт пигменті) құрамына кіреді.

Алкалоидта р деп негізінен өсімдіктерде жиі, ал жануарлар организмінде өте сирек кездесетін, негізгі қасиеттерге ие азоттық қосылыстар тобын атайды. Олардың күрделі құрылысы, күшті физиологиялық және фармакалогиялық қасиеті бар: көп мөлшерде қолданылса уға, аз мөлшерде қолданылса бағалы дәріге айналады. Алкоид деп осы негізгі қасиеттеріне байланысты аталған, латынша – alkali-сілті oides-ұқсас, аударғанда «сілтіге ұқсас» деген мағынаны береді.Алкалоидтардың көпшілігінің құрамында азот атомы болады, олар оптикалық активтілікке ие. Өсімдіктерде алкалоидтар органикалық қышқыл түрінде кездеседі, мысалы, алма, лимон, шарап, қымыздық қышқылдарының тұздары ретінде.Дара алкалоидтардың атаулар тізімі бір жүйеге қойылмаған. Олардың көпшілігі өз атын құрамында алкалоидтары бар өсімдіктерден алған.Пиридин тобының алкалоидтары: кониин, никотин, норникотин, пиколин, анабазин, анатабин, аммодендрин, миозиин, седамин, генцианин, мимозин, лутидин, пиримидин, конгидрин, коницеин, пельтерин, озопельтерин, лобелин, лобеланин, ареколин, изваин, рицин, риинин, гигрин, куксигигрин және т.б. Пурин тобының алкалоидтары: кофеин, теобромин, теофиллин, ксантин, гуамин, аденин және т.б. Никотин - өте улы алкалоид (адамды қатты уландыратын доза 40 мг.), темекінің дәні мен жапырағында 8 % - ке дейін болады. Оның құрамында қарапайым байланыспен біріккен пиридин мен пирролидиннің ядролары бар. Никотин вегетативті жүйкелер жүйесіне әсер тигізеді; оның қан тамырларын тарылтатын қасиеті бар. Никотин 247 градуста қайнайтын майлы сұйық зат. Ұшпалы, суда ериді. Ауада тотығып қоңырқай түске айналады. Үлы зат болғандықтан, ол инсектицид ретінде ауыл шаруашылығанда зиянды жәндіктерді жоюға қтолданылады. Никотин суда күшті негіз түзіледі.

Пиримидинді ж.е пуринді азотты негіздер. Нуклеин қышқылдарында болатын пиримидинді негіздерге (пиримидин туындыларына) цитозин, урацил және тимин жатады.Пуринді негіздерге (пурин туындаларына) аденин мен гуамин жатады

Рибо- ж.е дизоксирибонулеозиттер. Нуклеин қышқылдарының құрамындағы альдопентозаға 2-дезокси-Д-рибоза немесе Д-рибоза жатады. Осыған сәйкес нуклеин қышқылдары екі негізді топқа бөлінеді: құрамында дезоксирибозаның (ДНҚ) және рибозаның қалдағы бар рибонуклеин қышқылдарына (РНҚ). Тірі организмдердің құрамына нуклеин қышқылдарының екі түрінің де кіруі міндетті. Тек вирустарда ғана нуклеин қышқылдарының бір-ақ түрі болуы мүмкін. ДНҚ көбінесе ядрода, ал РНҚ клеткалардың протоплазмасында болады.

ДНҚ ж.е РНҚ нуклео.құр. Нуклеотидтердің құрамы күрделі, олар ортофосфор қышқылы мен нуклеозидтерден тұрады. Ал нуклеозидтер гетероциклды пиримидин немесе нурин негіздерінен және альдопентоза моно сахаридінен (дезоксирибоза немесе ребоза) құралған. Осы компоненттердің бәрі НҚ гидролиздеу арқылы анықталады. Гидролиз процесіне түзілген заттар арқылы нуклеин қышқылдарының құрылысы анықталады.ДНҚ мен РНҚ макромолекулаларының молекулалық массалары да әр түрлі: РНҚ-ныкі ондаған мыңнан бірнеше миллионға дейін, ал ДНҚ –ныкі ондаған және жүздеген миллион шамасында. Нуклеин қышқылдарындағы нуклеозидтерге гетероиклды негіздер мен альдопентоз төменде көрсетілгендей болып байланысқан.

Липидте р Өсімдіктердің құрамында және жануарлардың организмінде кездесетін майлар және май тәрізді заттарды липидтер деп атайды.Организмде липидтер протоплазмалық май түрінде,немесе іркілген қорлы май түрінде болады.Липидтердің биологиялық маңызы зор,олар тірі организмдегі энергия көзі,1 кг май ыдырағанда 39кДж бөлініп шығады.Липидтер сілтілі ортада жоғары карбон қышқылдарының тұздарына, яғни сабынға дейін гидролизденуіне қарай сабынданатын ж/е сабынданбайтын болып бөлінеді.Сабынданатын липидтер екі-үш бөлікті,үштенде көп бөліктерден тұрады,олар гидролизденгенде екі- үш кластарға жататын қосылыстар түзеді.Сабынданатын липидтерге жоғары молекулалы карбон қышқылдары мен жоғары бір атомды спирттер,үш атомды спирт глицерин немесе екі атомды аминоспирт сфингозин әрекеттесу нәтижесінде түзілген заттар жатадыСабынданатын липидтер жай және күрделі липидтерге бөлінеді.Гидролизденгенде спирт ж/е карбон қышқылдарын түзетін сабынданатын липидтерді жай,гидролизденгенде спирт пен карбон қышқылынан басқа заттар түзілетін болса күрделі липидтер болып саналады.

Сабынданбайтын липидтер.Терпендер,стероидтар. Сабынданбайтын липидтер сілтілі немесе қышқылды ортада гидролизденбейді.Оларға терпендер,стероидтар жатады. Терпендер – құрамында 2,3 немесе бірнеше изопрен қалдығынан тұратын көмірсутектер (2-метилбутадин-1,3) Н2С = С – СН = СН2 СН3 Терпеноидтар – олардың оттекті туындылары (спирттер, кетондар, альдегидтер, карбон қышқылдары). Көптеген терпендердің құрылысы изопренді фрагменттердің бір-бірімен «басы-аяғы» принципі бойынша жалғасқан. Терпеноидтардың құрамындағы көміртек саны әр уақытта 5 еседен құралып отырады: 10,15,20,25 және т.б. Жалпы формуласы: (С5Н8)n. Стероидтар - химия табиғаты жағынан изопринойдтарға жататын органикалық қосылыстар классының стероид микроағзаларында, өсімдіктерде және жануарларда гормондар, немесе тағыда басқа биологиялық реттеуші заттар түрінде кездеседі. Стероидтардың барлық түрі дерлік кристалл заттар, оптикалық активті және органикалық ертінділерде жақсы ериді. Стероидтарды химиялық құрылысына, физиологиялық әсеріне немесе атқаратын қызметіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Стериндер өсімдік, жануарлар лепидтері құрамында болады. Мұндағы ең маңыздысы - хлоестерин стероиды гармондар биосинтезіне қатысады. D витаминдер тобы кальций алмасу процессін реттейді және омыртқалылардың сүйек қаңқасының құрылу процесіне қатысы бар. Өт спирттері мен өрт қышқылдары, омыртқалы ішегіндегі тағам, жем қортуына әсер етеді. Стероид сапониндері мен стероид гликоалкалоидтарының агликондары, лалагүл, сабынкөк алқа тұқымдастарына тән және бұлар гликозидтер түрінде әсер етеді. Стероидтардың медецинада, ветеринарияда, мал шаруашылығында маңызы үлкен болғандықтан, ол кең зерттелуде стероид горомндарды өнеркәсіп жағдайында синтез жолымен алудың химиялық және микробиологиялық әдістері иегерленеді.

Стериндер (стерины) - стероидтар Стериндер стероидты гормондар мен D тобының дәрмендәрілерін (витаминдерін) өндірістік жолмен алуға пайдаланылады. Адам мен жануарлар организмдерінде кездесетін стериндерге холестерин жатады. Бұларды стеролдар деп те атайды

Аминоқышқылдар. Молекуласында амин және карбоксил топтары бар қосылыстар аминқышқылдар деп атайды. Екі функциялық топтың орналасуына байланысты алфа, бетта және гамма аминқышқылдары болады. Бір амин және карбоксил топтары ьар қышқылдарды моноаминмонокарбон қышқылдары, ал молекуласында екі амин бір карбоксил топтары бар қышқылдарды диаминкарбон, бір амин және карбоксил топтары барларды аминдикарбон қышқылдары деп атайды.Аминқышқылдардыңмаңызы өте зор, өйткені солардың қалдықтарынан белок заттары құрылған.Алфа аминқышқылдары белоктардың негізгі мономерлері болып табылады. Аминқышқылдардың бірқатары организмде синтезделеді, ал кейбірі организмге тамақтану арқылы келеді. Ондай аминқышқылдарды алмастырылмайтын аминқышқылдары деп атайды. Химиялық құрамына байланысты аминқышқылдары полярлы (гидрофобты)және полярсыз(гидрофатты) деп жіктеледі. Немесе оларды бейтарп, қышқылдық және негіздік аминқышқылдары деп бөледі. Белоктардың құрамында кездестін аминқышқылдары, алфа аминқышқылдары деп аталады.

Белоктар барлық жан жануарлар организмдерініңелоктардың ең негізгі құрамдым бөлігі, яғни белок жоқ жерде тіршілік жоқ деуге болады. Негізінде белоктар аминқышқылдарынан тұратын жоғарғы молекулалы биологиялық полимер. Белоктардың түрі де, организмде атұаратын ұызметі де өте көп. Белоктар бұлшыө еттердің, қанның, сүттің, өсімдіктердің, жұмыртқаның, жүннің, табиғи жибектердің, шаштың құрамына кіреді. Белоктардың атқаратын қызметінің ең маңыздыларына құрамдық, каталитикалық, тағамдық, тасығыштық, қорғау, реттеу, электр тасығыш функциялары жатады. Бұл функциялардан басқа да белоктардың атқаратын қызметі аз емес.Организмда жүретін метоболизм процестерінің жылдамдығын және бағытын реттеп отыратын биокатализаторлар-ферменттер де гормондар да белоктар. Организм тіршілігіне керекті компоненттерді белгілі мүшелерге тасымалдаушы да, улы қосылыстардың әсерін төмендетуші де, энергия көзі де. Тағамдық зат ретінде де белоктар өте қажетті заттар. Ф.Энгельс айтқандай ‘тіршілік дегеніміз белокты дененің өмір сүру әдісі’, яғни тіршіліктің негізгі нышаны белоктар. Белок молекулаларының қасиеттері Белок малекулаларының касиеттері бірінші реттік құрылымға ғана байланысты деуге болмайды ол полипептидтік тізбектің конформасиясына да байланысты Кеңістіктегі белоктың құрылымын екінші реттік құрылысы деп атайды Осы турлердегі белок молекулаларының тағыда буктеліп шиыршыктанып домалақтанған турін белоктардың үшінші реттік құрылысы деп атайды белоктардың екінші жане үшінші реттілік құрылысы қыздырғанда ауыр металдардың тұздарымен арекеттескенде радиоактиливтің әсерінен және қатты сілкігенде оңай жойылады, яғни денатурацияланады. Бұған мысал ретінде жұмыртұа белогының қыздырғанда қатаюы, жүннің, қауырсынның жануы жатады. Денатурацияланған немесе ыдыраған белок негізінде ұайтадан бастапқы қалпына келмейді. Себебі денатурация процесі жүргенде белок глобуласы жазылып глобулярлық, тұйық түрден фибрилярлық, таяұша тәрізді түрге айналады. Бірінші үшінші реттік құрылысы бар глобулалар ассоцияланып белоктардың төртінші реттік өте күрделі құрылысын түзеді. Төртінші реттік құрылыс сутектік байланыстар және гидрофобтық әрекеттесу арқылы түзіледі. Төртінші реттік құрылысы бар белоктаға гемоглабин жатады

Моносахаридтер гетеофункциялық қосылыстар Олардың молекулаларында бір карбонил және бірнеше гидроксил топтары болғандықтан олар полигидроксикарбонил қосылыстарына полигидрокильалдегидтерге немесе полигидрокикетондарға жатады. Олардың өұрамындағы көміртек тізбектері тармақталмаған. Альдегид тобы бар моносахаридтер альдоздар, ал кетон тобы бар моносахаридтер кетоздар деп аталады. Моносахаридтердің химиялық қасиеттері тотықсыздандыру, тотықтыру. Тотықсыздандыру. Моносахаридтер тотықсызданғанда альдегид пен кетондар гидроксотопқа айналып, көп атомды спирттер түзеді. Оларды альдиттер деп атайды. Бұлар суда жақсы еритін тәтті дәмі бар кристалды заттар,көбіне қант диабетімен ауыратын адамдар көп атомды спирттерді –ксилитпен сорбитті қанттың орнына қолданады. Тотықтыру. Тотығу реакцияларын әртүрлі орталарда жүргізуге болады. Бейтарап немесе қышқылы аз ортада тотығу процесі жүргенде моносахаридтер деструкцияға ұшырамайды. Ттықтырғыш ретінде хром немесе бром сулары қолданылады. Бұл жағдайда тотықтыру қасиет көрсететін хлорлылау немесе бромдылау қышқылдар болып саналады. Тағам арқылы организмге түскен күрделі көмірсулар ферменттердің әсерінен глюкозаға дейін ыдырап, ішектер арқылы қанға өтіп, бүкіл органдармен ткандерға таралып гликоген, майлар, аминқышқылдарының синтезіне қатысады. Глюкозаның 70% кежуығы организмде толығымен тотығып көміртек оксиді мен суға айналады, бүл процестің нәтижесінде энергия суға айналады, бұл процестің нәтижесінде энегия бөлініп шығады. Организмде жүретін алмасу процестерінде глюкозаның атқаратын міндеті зор, себебі ол клеткаларда жүретін көптеген процестерге қажетті энергияны беретін негізгі қордың бірі. Глюкоза қанның қажетті компоненті, адам қанының 100мл-де 80-120мг глюкоза болады. Егерде глюкозаның мөлшері 180мг-нан жоғары болса, көмірсулы алмасу процестері бұзылу нәтижесінде организм қант ауруына шалдығады.Ауырған адамның зәрінде көп мөлшерде глюкоза пайда болады. Глюкозаны кондитер өнеркәсібінде, айна, шырша ойыншықтарын жасауда тотықсыздандырғыш ретінде, мақта маталарға жылтырайтын қасиет беру үшін тоқыма өнеркәсібінде ұолданады.Өнеркәсіпте глюкозаны крахмалдан алады. Фруктозаны қанттың орнына атеросклерозбен ауыратын, май мен холестерин алмасу процестері бұзылған аурулар қолданады. Сонымен қатар фруктозаны ой еңбегімен шұғылданғанда және жасы толған немесе кексе кісілердің де қабылдағандары дұрыс. Көмірсулар ерітінділерінің әсерінен уаұһқыт аралығында жарық толқындарының белгілі бір бағыттағы реттелген тербелісінің жазыұтағы өзгеруін мутаротация деп атацды. Мутароцияның химиялық мәні тепе теңдік мөлшерде моносахаридтердің бір біріне ауысатын ашық және циклды түрлерінің болуында. Таутомерияның бұл түрі цикло оксо таутомерия деп аталады.

Дисахаридтер дегеніміз табиғи заттар,олар жеміс жидектердің, көкөніс құрамында болады және полисахаридтер жарым жартылай гидролизденгенде түзіледі. Оларды синтетикалық жолмен де алуға болады. Табиғи дисахаридтер екі бірдей немесе әртүрлі моносахаридтердің қалдықтарынан тұрады.Дисахаридтерге сахароза, мальтоза, лактоза және целлобиоза жатады. Бұлардың жалпы молекулалық формуласы С12Н22О11. Табиғатта ең кеңінен тараған дисахарид сахароза. Моносахаридтер қалдықтарының байланысу жолына қарай дисахаридтер тотықсыздандыратын және тотықсыздандырмайтын болып екі түрге бөлінеді. Тотықсыздандыратын дисахаридтерге мальтоза, целлобиоза, лактоза жатады.

Полисахаридтер жоғарғы молекулалық көмірсулар. Оларды полигликозидтер деп қарауға болады, өйткені моносахаридтердің әрбір буыны бір бірімен гликозидті байланыстар арқылы қосылған. Гликозидтің табиғатына байланысты полисахаридтер сілтілі ортада өте тұрақты қосылыстар, ал қышқылды ортада олар гидролизденеді.

Date: 2015-09-22; view: 6434; Нарушение авторских прав