Эндокринді бездердің құрылымдық-қызметтік құралуының жалпы принциптері

М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университеті

Білім алушының өзіндік жұмысы

Тақырыбы: Гипоталамус- гипофиз бүйрекүсті бездер жүйесі

Кафедра: Қалыпты физиология

Дисциплина: Физиология-1

Мамандығы: Жалпы медицина

Тобы: 202 «Б»

Курс: ІI

Тексерген: Альмаханова М.Ж.

Орындаған: Жұматай А.О.

Ақтөбе, 2016ж.

Жоспары:

I.Кіріспе

Гипоталамус-гипофиздік жүйе туралы түсінік

Эндокринді бездердің құрылымдық-қызметтік құралуының жалпы принциптері

II.Негізгі бөлім

Гипоталамо-гипофизарлы-бүйрек үсті өзара байланыстардың схемасын салу және оны сипаттау.

Гипофиз гормондарының әсері және топографиялық, морфологиялық сипаттамасы.

Гипоталамус пен гипофиздің стресс реакциясының бірінші фазасындағы гормональды белсенділігі. Перифериялық бездердің және симпатоадреналдық жүйенің белсену механизмі.

Гипоталамо-гипофизарлы-бүйрек үсті жүйесінің стресс реакциясының тұрақталған фазасындағы белсенділігі. Реттелушілік байланыстары.

III.Қорытынды

Ағзадағы эндокринді реттеу

Эндокринді бездің адам үшін маңызы және қызметтік ерекшелігі

IY.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Гипоталамус-гипофиздік жүйе туралы түсінік. Эндокринология ішкі сөлініс бездердің физиологиясы мен патологиясы ғылым ретінде XIX ғасырдың екінші жартысында қалыптасқан. Бұл бағыттағы ғылыми зерттеулердің негізін А. Бертольд салды. Ол еркек жануарлардың жыныс бездерін сылып алып тастағанда негізгі және қосымша жыныс белгілерінің өзгеріп, ал бұл безді қайтадан денесіне орнатқанда, оның жағдайы айтарлықтай жақсаратынын анықтады.
Кейін, әсіресе осы ғасырдың 50-90 жылдары эндокриндік жүйенің физологиясы мен патологиясы бойынша көптеген тәжірибелік және клиникалық мағлұматтар жиналды. Оған қоса гормондардың химиялық табиғаты анықталып, әсер ету тетіктері ашылды.
Кейбір зерттеушілер бұл бездердің организм қызметін реттеудегі орнын шектен тыс көтерген, тіпті оларды жеке автономды реттеуші жүйеге жатқызған. Эндокриндік бездер жүйесін орталық жүйке жүйесінен жоғары құрылым ретінде, ағзалар мен олардың жүйелерінің, соның ішінде орталық жүйке жүйесінің де негізгі реттеушісі ретінде қарастырған.Адам ағзасында көптеген процесстер тек жүйке жүйесінің қызметімен шектеліп қана қоймай,эндокринді жүйемен де қамтамасыз етіліп отырады. Денедегі барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен тетіктер арқылы үнемі кең көлемде мәлімет алмасу гуморалды жолмен жүріп отырады. Қызметтердің гуморалды реттелуінде маңызды ролді ішкі сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқарады. Оладың қызметтерінің өнімі гормондар болып табылады. Эндокриндік бездердің (гректің endon-ішкі, crineo-бөлемін) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без жасушалары қан және лимфа тамырларымен өте жиі торланған, сондықтан без өнімдері тікелей осы тамырларға өтеді. Экзокринді бездердің өзегі бар,әрі ол өзек белгілі бір ағзаға ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады
Шын мәнісінде олай болмай шықты. Негізгі ғылыми мәліметтерге қарағанда, ішкі сөлініс бездерімен олардың әртүрлі гормондарының әсері организмнің қызметін жүйелік гуморальдық реттеу жүйесінің бір ғана бөлімі болып шықты. Бұлреттеужолыныңнегізгісі — жүйкежүйесі.

Гипофиз – сына тәрізді сүйектің түрік ершігінің гипофизарлы ойығында орналасқан ішкі секреция безі. Гипофиз массасы 0,5–0,7 г, өлшемдері 1,3 х 0,6 х 1,0 см, бірақ өлшемдері адам жасы мен жынысына байланысты өзгеруі мүмкін (ер адамдармен салыстырғанда әйел адамдарда үлкендеу). Гипофизді екі бөлікке бөлуге болады: алдыңғы (аденогипофиз) және артқы (нейрогипофиз). Аденогипофиз үш түрлі жасушалардан құралады: хромофилдер тобын құрайтын ацидофильді, базофильді жасушалар және хромофобтар.

Ацидофильды (эозинофильды) жасушалар өсу гормоны (ӨГ; соматотрофтар) мен пролактин (лактотрофтар), базофильды жасушалар — тиреотропты гормон (ТТГ; тиреотрофтар), адренокортикотропты гормон (АКТГ, кортикотрофтар), сонымен қатар гонадотропиндер (гонадотрофтар): фолликулстимулдеуші (ФСГ) және лютеиндеуші (ЛГ) гормонды өндіреді. Хромофобты жасушалар хромофилдер дифференцирленетін жасушалар көзі ретінде қарастырылады.

Нейрогипофизде гипоталамустың супраоптикалық ядроларынан паравентрикулярлы ядроларына баратын гипоталамус-гипофизарлы жолдың талшықтары аяқталады. Нейросекреторлы жасушалардың аксондары аксовазальды синапстармен аяқталады және олар арқылы нейрогипофизге гипоталамус ядроларында өндірілетін вазопрессин (антидиурездік гормон) және окситоцин келіп түседі.

Аденогипофиз эндокринді жүйенің басты реттеушісі болып табылады. Одан бөлінетін гормондар (ЛГ, ФСГ, ТТГ, АКТГ) шеткері эндокринді бездердің қызметін реттейді: қалқанша безі, бүйрек үсті безі, гонадалар. Ал басқа гормондар (ӨГ, пролактин) мүшелер мен нысана-тіндерге тікелей әсер көрсетеді.

Гипоталамус бас миы негізінде орналасқан, алдынан көз жүйкесінің қиылысымен, артынан мамиллярлы денемен, бүйірінен көз жүйкелерімен шектеседі. Гипоталамдық аймақты жоғарыдан бас миының ІІІ қарыншасы шектейді. Ересек адамда гипоталамус массасы шамамен 4 г құрайды. Өткізгіш жолдар гипоталамусты көрші бас миының құрылымдарымен тығыз байланыстырады. Гипофиз бен гипоталамус арасындағы өзара байланыс портальды жүйе арқылы іске асады. Гипофиздің портальды жүйесіне біріншілік капиллярлы тор кіреді, ол арқылы гипоталамустың аркуатты, вентромедиальды және паравентрикулярлы ядроларының аксондарының терминальды бөліктерімен байланысады. Біріншілік капиллярлар шоғыры гипофизарлы аяқша бойымен гипофиздің алдынғы бөлігіне жетіп, портальды көктамырларға келіп жиналады да, екіншілік капиллярлы торға бөлінеді. Екіншілік капиллярлы тордың синусоидтары гипофиздің алдынғы бөлігіне гормондармен байытылған қанды тасымалдайтын әкететін көктамырларға жиналып, жүйелік қанайналымға қосылады. Қазіргі таңда белгілі гипоталамус гормондары сәйкес тропты гормондардың әсерін күшейтетін (рилизинг-гормоны, либериндер) және тежейтін (статиндер) болып жіктеледі, алайда бұл бір либерин (статин)-бір гипофиз гормоны деген ұғымға сай келмейді. Мысалы, тиролиберин ТТГ және пролактин өндірілуін ынталандырады, ал гонадолиберин ЛГ мн ФСГ-ға ортақ рилизинг-гормон болып табылады, соматостатин ГР мен АКТГ секрециясын тежейді.

Эндокринді бездердің құрылымдық-қызметтік құралуының жалпы принциптері

Шығару өзектері болмайды, өнімдерін тікелей қанға не лимфаға бөледі.

2. Өте жақсы тамырланады.

3. Өнімнің қанға түсуін жеңілдететін гемокапиллярлардың түрі болады (фенестрленген немесе синусоидты).

4. Көбінесепаренхималықмүшелерболыптабылады.

5. Көбінесе эпителий тініненқұралып, жасушаларысозындыларнемесефолликулаларқұрайды.

6. Басқадайтіндерден де тұруымүмкін, мысалыжүйкетіні (гипоталамус, эпифиз), бұлшықет (бүйректіңюкстагломерулярлықжасушаларыжәнемиокардтыңэндокриндіккардиомиоциттері), дәнекертін (аталықбездіңжәнебүйректіңинтерстициальдықжасушалары).

7. Эндокриндімүшелерде строма нашардамиды.

8. Биологиялықбелсендізаттарды – гормондардыөндіреді.

9. Гормондар аз мөлшердежәнеалыстанықпалетеді.

10. Тек нысаналы мүшелерге ғана әсер етеді.

Негізгі бөлім