Жеңілдіктер алу, ірі партия тауарларын, сондай-ақ себебі болуы мүмкін қорын құру

Аржылық менеджменті пәні бойынша

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тықырыбы: Кәсіпорынның қорларын басқару саясаты және оны жетілдіру жолдары.

Орындаған Ктапбаева Ә.С.

Группа 13-БФК-1

Тексерген Мадиярова Э.С.

Қорғауға жіберілді _______

«___»___________________

Бағасы__________________

«___»___________________

Өскемен

Мазмұны

Кіріспе

Кәсіпорынның ағымдағы іс-әрекеттерін қамтамасыз етуде қорлар маңызды ресурстардың бірі, ол өндіріс сферасына ғана емес, айналдыруларға, экономикадағы есеп-қисаптардың жағдайын көрсетуіне, сонымен қатар елдегі ақша айналымдарына ықпалын тигізеді.

Кәсіпорын табысты жұмыс жасау үшін оның материалдық ресурстарды пайдалану, тарату структурасы нақты да, жасырусыз болу қажет.

Нақты мақсаттарға жету үшін кәсіпорынның материалдық ресурстарын басқару жүйесінің комплексті талдау арқылы мүмкін, сондай-ақ материалдар, статьялар және осы тақырыпқа арналған аналитикалық материалдар арқылы.

Кәсіпорынның тиімді жұмыс жасауына және қаржылық мүмкіндігін жоғарылату шараларының ішінде айналымдағы қаражатты тиімді пайдалану маңызды орын алады. Нарықтық экономика жағдайында айналымдағы қаражатты тиімді пайдалану тіпті үлкен актуалды мәселеге айналды. Айналымдағы қаражаттың тиімді пайдалану экономикалық көрсеткіштер жүйесімен сипатталады және ең алдымен айналымдағы қаражаттың айналымдылығымен сипатталады.

Тауарлық қорды дұрыс және рационалды түрде ұйымдастыру, айналымдағы қаражатты тиімді қолданудың алғы шарты болып табылады. Тауарлық қорларды азайтудың негізгі жолдарына: оларды рационалды пайдалану, материалдың қорлардың асқан нормативтерін ликвидациялау, нормалауды жетілдіру, жабдықтауды жақсы ұйымдастыру, жеткізушілердің сенімділерін таңдау, транспорт қозғалысын дұрыс ұйымдастыру жатады. Сонымен қатар маңызды рөлге қойма шаруашылығын жақсарту жатады.

Қорлар көлемінің оңтайлылығынан кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесі тікелей тәуелді. Қорларды ұтымды басқару капиталдың айналымдылығын жоғарлатып, оның табыстылығын арттырады, оларды сақтау шығындарын кемітеді, қаражаттың бір бөлігін айналыстан босатып, оны басқа активтерге салуға мүмкіндік береді.

Қорларды тиімді басқару өндірістік және барлық операциялық циклының жалғастыруын төмендетуге, оларды сақталуына ағымды шығындарды азайтуға, ағымды шаруашылық айналымынан қаржылық құралдардың бөлігін, оларды басқа активтерге салуға рұқсат береді. Осы тиімділіктің қамтамасыз етуі қорларды басқаруды арнайы қаржылық саясатын жүзеге асырумен және әзірлеумен жетеді.

Қорлармен басқару саясаты оның қозғалысымен тиімді бақылаудың қамтамасыз етулері және олардың қызмет көрсетуі бойынша шығындарды минимизацияда, тауарлық-материалдық қорлардың құрылымының және жалпы көлемінің оптимизацияда жасалатын кәсіпорынның айналым активтермен басқарудың жалпы саясаттың бөлігін өзімен ұсынады.

Басқару деп қорлардың күйіне бақылау жүргізу және өндірістік бағдарламаны уақытында орындау үшін қажетті қорларды сақтау бойынша шығындарды аз ету есебінен уақыт пен қаражатты тиімдеуге бағытталған шешімдерді қабылдау болып табылады.

Қорлармен басқарудың мақсаты өнеркәсіптің қалыпты жұмысы үшін керекті олардың минималды шамасын анықтау болып табылады.

Жоғарыда айтылған жағдайларға байланысты өндіріске жұмсалатын материалдық қорларды тиімді пайдалану және оларды дұрыс басқару барлық уақытта да өзекті мәселе болып табылады. Әсіресе қазіргі дағдарыс жағдайында қорларды басқару, олардың рационалды пайдалануы кәсіпорын үшін өте маңызды болып саналады.

Курстық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның тауарлық - материалдық қорларды тиімді басқару және рационализациялау жолдарын қарастыру болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін курстық жұмысты орындау барысында мынадай міндеттер қойылған:

- кәсіпорын қорларының теориялық негіздерін қарастыру;

-кәсіпорынның экономикалық іскерлігін және қаржылық бағалау;жағдайын талдау;

- кәсіпорын қорларын басқару туралы қарастыру;

- кәсіпорын қорларын басқару үлгілерін қарастыру;

-материалдық қорлардың ұйымдастырылуы мен қозғалысын бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді анықтау;

- материалдық қорларды тиімді пайдалануына ұсыныстар беру.

Жұмыстың зерттеу объектісі – кәсіпорынның қорларын басқару болып табылады.

Зерттеу пәні – кәсіпорынның тауарлық – материалдық қорларын басқару және рационализациялау.

1 Кәсіпорынның қорларының теориялық негіздері.

1.1 Кәсіпорынның қoрлaрдың жалпы түсінік, мәні мен қажеттілігі.

Материалдық – өндірістік қорлар кәсіпорынның айналым активтерінің ажырамас бөлігі болып табылады.

Мaтeриaлдық қoрлар – бұл өндірістің әр түрлі кезеңдерінде қалыптaсқан жәнe өнімнің өндірістік – техникалық айналымынан өтуге бағытталған, халық тұтынуға aрнaлғaн тауарлар және бaсқа да тaуарлар болып табылады. Қорлардың бар болуы, сондай-ақ олардың жағдайының жақсылығы біріншіден, кәсңпорынның сапалы, өндірістік бағдарламаға сaй жүргізілуіне тікeлeй әсерін тигізеді. Мaтeриaлдық – өндірістік қoрлaр eң үлкен ауқымда 3 түрде сыныпталады:

Бірінші топқа шикізат пен материалдық қорлар, сатылып алынған жaртылaй фaбрикаттaр, түптеліп жасалған бұйымдар, жанармай, қoраптaлған материалдар, қалдықтар және тағы сол сияқтылар жатады.

Әрбір өндірістік үдеріске (немесе өндіріс үдерісінің кeзeңдeріндe) бастапқы материалдардың келесі түрлері қарастырылады:

- соңғы өнімнің негізгі бөлімін өңдеу кезінде пайда болған шикізат. Шикізатқа әдеттегідей өңдеуден өтпеген немесе аса маңызды дәрежеде өтпеген біріншілікті материалдар жатады;

- көмекші материалдар өнімнің соңғы құрамында аса маңызды орын алмайды. Көмекші материалдарға мысал ретінде киім тігілген кезде қажет жіптер, монтаждық болттар, сымдар т. с. с.;

- өндірістік материалдар, ол шикізатпен салыстырғанда өнімнің соңғы құрамына кірмейді, бірақ өндіріс үдерісінің қалыпты жағдайына аса қажетті материалдар, оларға бұрғылайтын жабдықта үшін мұздатқыш сұйықтықтар, майлаушы материалдар, тазартатын және жуатын заттар;

- толымдаушы материалдар, оларға өңдеуді аса қажет етпейтін немесе өңдеуден тіпті өтпейтін өнімдер жатады, мұндай операциялар қатарына қайта сұрыптау, партияның мөлшерінің ауысуы, таңбалау және т.с.с. жатады.

Материалдық шикізаттың ауқымды санатына шикізаттар, жартылай фабрикаттар, көмекші материалдар жатады (яғни олар өнімнің соңғы құрамында өндіру мен қайта өңдіру үдерісіне ұшырайды). Материалдардың бірнеше түрлері шикізаттың өндірістен кейін өніге айналу барысында және оның әрі қарай тұтынушыға дейін айналысының 2 негізгі қоры қарастырылады.

Осы аталған қорлардың әрқайсысын қарастырып өтесек:

Өндірістік қорлар – материалдық өндірістің барлық саласында қарастырылатын, өндірістік тұтынуға арналған түрі. Өндірістік қорларды құрудың негізгі мақсаты - өндіріс үдерсінің тынымсыз жұмыс істеуін қамтамасыз ету болып табылады.

Тауарлық қорлар – өндіруші кәсіпорындардың дайын өнім қорлары, сондай –ақ жеткізуші мен тұтынушыға бағытталған тауарлар, яғни бөлшек, шағын бөлшек, көтерме сауда, жолға бағытталған қорларды жасайтын ұйымдар болып табылады.

Өндірістік және тауарлық қорлар ағымдық, сақтандыру және мезгілдік болып бөлінеді.

Ағымдық қорлар тауарлық және өндірістік қорлардың негізгі бөлімі болып табылады. Олар кезекті жабдықтаушылар мен өндірістік және тауарлық үдеріс арасында жылдамдылықты орнатады.

Сақтандыру қорлары ойламаған немесе болжанбаған өндірістік және тауарлық үдеріс кезінде оларды материал, тауарлармен қамтамасыз етуге арналған, мысалы:

- келісім шартпен ескерілген жабдықтаушылардың партияларының шамасына мерзімді ауытқулары;

- жабдықтаушылардың тауарды жеткізу барысында туындайтын мәселелер;

- сұраныстың ойламаған жерден өсуі.

Мезгілдік қорлар өндірістің мезгіл сайын сұранысы, тасымалдауы кезінде туындайды. Мұндай мезгілдік қорлардың мысалы ретінде ауылшаруашылық өндірістері болуы мүмкін, яғни осы жинау кезінде бензинің жетіспеушілігі, тасымалдау кезінде жолдардың тұрақты жұмыс жасамауы. [1, 247б.]

Кәсіпорынның қоры өндірісті жүргізуге, дамытуға арналған дүние-мүлік, қаржы. Дүние - мүліктің құнын қор дейді.

Өнімді өндірудегі пайдалануына байланысты қорды екіге бөледі, біреуі негізгі қорлар, екіншісі айналымдағы қорлар.

Қорларды дұрыс, тиімді пайланудың маңызы бар, олар төмендегідей:

1) Қорсыз өндіріс жүрмейді. Демек, өнім өндірудің басты шарттарының бірі қормен қамтамасыз ету. Қарапайым тілмен айтсақ, балтасыз ағаш жарылмайды, күрексіз топырақ тиелмейді, бізсіз етік тігілмейді. Күрделі өндірісте станок, қондырғы, техника, электроникасыз жүргізетін жұмыс өнімсіз, шығыны көп.

2) Өндіретін өнімнің сапасын жоғарылату қолданылатын қару-жарақтың алдыңгы қатарлы технология мен ғылыми жетістіктерге сай болуына байланысты. Сапа жоғары болса, сұраныс көп, бәсекелестікке төзімді, бағасы қымбат, тиімділігі жоғары.

3) Өндіріс өнімділігін жоғарылататын қор, шығындардың азаюына мүмкіндік береді. Жетілдірілген қару-жарақ еңбек өнімділігін арттырумен қоса, үнемділікті де қамтамасыз етеді. Мысалы, жаңа жүк машиналары ауыр салмақ тасумен қоса, арзан, аз көлеміндегі жанар-жағар майларды пайдаланатындықтан, тонна-километрдің өзіндік құнын төмендетеді, тасымалдау шығынын азайтады.

Негізгі айналымдағы қорлардың айырашылықтары бар. Ол пайдалануына, қалпын сақтауына, құнын жоғалтуына байланысты анықталған.

Негізгі қорлар өнім өндірудің қайталанатын көптеген мерзімдеріне пайдаланып, алғашқы түрін сақтап, құнын тозуына байланысты біртіндеп жоғалтады. Мысалы, станок 10-15 жыл жұмыс атқарады, әрбір жыл сайын қажалып, мүжіліп, орнына басқа тетіктер салу қажет. Тозған бөлшектедің құны өндіріс шығыны деп саналады.

Айналымдағы қорлар өнім өндірудің бір мерзіміне ғана пайдаланып, өзінің түрін жоғалтады да, құнын өндіріс шығынына айландырады. Мысалы, жанар-жағар май, жұмыс атқарғанда жанып, қуатқа айналып, түрін жоғалтады, онығ құны өндіріс шығыны.[2]

Негізгі өндірістік қорлар қоғамның материалдық-техникалық негізінің едәуір маңызды бөлігін құрайды. Оның қаншалықты тиімді пайдалануына, қайтарымы қандай болатынына байланысты оған тұтынылатын еңбек өнімділігінің өсімі, ұлттық табыс өсімі байланысты болады.

Кәсіпкерліктің басты мақсаты – пайда табудың қажетті шартын жүзеге асыру, яғни инвестиция, өндіру, сату және түтынудың барлық сатыларын қамтитын капиталды қайта жаңғыртуды жоспарлау болып табылады.

Кәсіпорынның көлемі негізгі қорлар құрылымына ықпал ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Шағын кәсіпорындармен салыстырғанда, ірі кәсіпорындарда машиналармен құрал-жабдықтардың үлес салмағы жоғары, ал ғимараттар мен құрал-жабдық үлесі – төменірек болып келеді.

Өндіріс алаңдарын бұл кәсіпорынға керексіз өндіріс құралдарының қосымша қызметтерінен босату, құрал-жабдықтарды дұрыс орналастыру, технологиялық үдерістерді жетілдіру, автоматтандырылған және көлемі аз машиналарды өндіру негізгі өндірістік қорлардың басты бөлігіндегі құрал-жабдықтардың үлес салмағын арттыруға жағдай жасайды.[3]

1.2 Кәсіпорынның қoрлaрдың болу қажеттілігі және қорларды басқарудың шетелдік тәжірибесі.

Объективті қажеттілік білім беру қорларын сипатына байланысты процестер өндіру және молайту. Негізгі себебі-білім беру қорларын сәйкес келмеуі болып табылады кеңістіктегі және уақыт, өндіріс және тұтыну материалдық ресурстар.

Білімнің қажеттілігін қорларды әсіресе маңызды байланысты үздіксіз тереңдеуіне еңбек бөлінісі. Еңбек өнімділігін арттыру жүреді салдарынан кеңейту және тереңдету процестерді мамандандыру және кооперациялау нәтижесінде процесінде түпкі өнімді дайындауға қатысады саны өсуде. Ауыстыру қажеттігі, олардың арасындағы өндіріс құралдары әкеледі көп санын қорлары көлемі бойынша да, номенклатурасы бойынша.

Білім қорларды байланысты, сондай-ақ қамтамасыз ету қажеттілігімен байланысты емес прерывности өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде. Орындау процесіндегі шарттардың өнімдерін жеткізу және тасымалдау кезінде оның жүргізілуі мүмкін ауытқу жоспарланған мерзімі мен мөлшерін партиялардың жеткізу. Сонымен қатар тамақтану өндірісін жүзеге асырылуы тиіс тұрақты. Сондықтан, болуы мен жай-күйі қорлардың бірінші кезекте байланысты бір қалыпты жұмысы.

Орының болуы мүмкіндік береді үздіксіз орындалуын қамтамасыз ету белгіленген өндірістік бағдарлама. Болмауы кәсіпорындағы материалдардың салдарынан істеуі бұзады, жұмыс ырғағы өндірістік процесс әкеледі ақаулықтар жабдықтарды немесе тіпті қажет болған қайта құрудың технологиялық процесі.

Себептерінің бірі қорын құру болып табылады, сондай-ақ мүмкіндігі ауытқуы сұраныс (непредсказуемое қарқындылығын арттыру шығыс ағыны). Сұраныс қандай да бір тобына тауарлар болады болжау үлкен ықтималдығы бар. Алайда, болжау сұраныс нақты тауар әлдеқайда қиын. Сондықтан, болуы тиіс жеткілікті қорын осы тауарды, не үшін бастапқы материалдарды оны дайындау жағдайында кәсіпорынның жұмыс "тапсырыс" емес, алынып тасталды жағдай төлем қабілетті сұраныс жоқ қанағаттандырылды, яғни клиент кетеді ақшамен және сатып алу.

Жеңілдіктер алу, ірі партия тауарларын, сондай-ақ себебі болуы мүмкін қорын құру.

Шаруашылықтың заманауи жағдайында Ресей негізгі проблемалардың бірі кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметінің проблемасы болып табылады бағаның өсуі. Айтарлықтай қымбаттауы үшін қажетті материалдық ресурстарды өндірістік процесінің қолайсыз әсер етуі жұмыс істеуі кәсіпорын әкеледі үзілістерге жабдықтауда тоқтатқанға дейін өндірістік процесс. Осылайша, салу бос қаражатты өндірістік қорлар бірі болып табылады ықтимал тәсілдерін болдырмау құлау сатып алу қабілетінің ақша.

Екінші жағынан, кәсіпорын, сумевшее алдын-ала болжай инфляциялық процестер, қорын құрады алу мақсатында пайда арттыру есебінен нарықтық бағасы. Бұл туралы спекулятивном сипаты қорын құру [3].

Ресімдеу процесі, әрбір жаңа тапсырысты жеткізуге арналған материалдар мен жинақтаушы жүреді бірқатар шығындарды, әкімшілік сипаттағы (өнім берушіні іздеу, келіссөздер жүргізу, онымен, іссапарлар, қалааралық сөйлесулер және т. б.). Төмендетуге бұл шығындар болады қысқартып тапсырыстар саны, бет көлемін ұлғайту заказываемой партия және, тиісінше, арттыру мөлшерін запастағы [6].

Маусымдық ауытқуы, өндіріс тауарлардың кейбір түрлерін әкеледі кәсіпорын құрады қорлар осы өнімге қажеттілігі проблемаларды болдырмауға жабдықтауда қолайсыз кезеңдерде. Негізінен бұл ауыл шаруашылығы өнімдері.

Бұдан басқа, жинақтау қорларын жиі болып табылады мәжбүрлі шара азайту недопоставки (жеткізбеу) шикізаттар мен материалдар үшін қажетті өндірістік процесс. Айта кетейік, осыған байланысты кәсіпорын, ориентирующееся бір негізгі өнім, неғұрлым осал болып көрінуі қарағанда, жағдайы кәсіпорын, строящее өз шарттары бірнеше өнім берушілермен.

Алайда, жинақтау саясаты материалдық қорларды жүргізеді айтарлықтай кетуіне ақшалай қаражат кәсіпорынның айналымнан. Тәуелділік өндіріс тиімділігінің деңгейіне және қорлар құрылымының ерекшелігі, кәсіпорын белгілі бір шығындар сақталуын қамтамасыз ету қорлары.

Қазіргі заманғы жұмыстарға экономика кәсіпорынның және логистика бөлінеді мынадай негізгі түрлері шығындар, құрумен байланысты және мазмұнымен қорларды:

- коммерциялық шығындар – несие үшін пайыздар; сақтандыру; салық капиталға салынған қорлар;

- сақтау шығындары – мазмұны қоймалардың (амортизация, жылыту, жарықтандыру, жалақы персонал және т. б.); операция орнын ауыстыру бойынша қорлар;

- байланысты шығындар тәуекелін салдарынан ысыраптардың: ескіру, бүлінген, сату төмен бағамен қарқынының төмендеуі тұтынудың осы түрі материалдық ресурстар;

Шығындар, байланысты орнатылу пайдалану салынған өндірістік қорлар қаражатын басқа балама бағыттары: ұлғайту өндірістік қуаты; өнімнің өзіндік құнын төмендету; капитал салымдары басқа кәсіпорындар.

Бұл ретте ұзақ уақыт қорын ұстау, кейде тіпті шамадан тыс, олардың шамасын әкеледі ресейлік кәсіпорындар "деп аталатын неликвидов"  қорлардың пайдаланылуы мүмкін емес бірде-кәсіпорынның өзінде де іске асырылды бөгде тұтынушыларға.

Осылайша, кезінде көптеген оң тұстары қорын құру кәсіпорын көтереді елеулі шығыстар бойынша оларды қалыптастыру және күтіп ұстау.

Осыған байланысты анықтау қажет пе, әлде жұмыс жасау мүмкіндігі кәсіпорынның шарттары болмаған қорлардың, не олардың ең аз шамасы. Үшін осы қарастырайық батыс тәжірибесі қорларды басқару.

Логистикалық технологиялар саласындағы басқару қорларымен қолданылатын батыстық өндірушілер жіберілді негізінен азайтуға материалдық қорлар. Мұндай жүйелердің мысалдары болып табылады мынадай әдістері [7]: