Кімет пен бизнес арасындағы қатынастарды анықтаудың тарихи және теориялық-сараптамалық жолдары

1. Стратегиялық зерттеудегі жаңа жетістіктер «мемлекеттік басқару секторларының» бәсекелік формасы ретінде маңыздылығын түсіндірді.

Жеке кәсіпорындардың «бизнес-үкімет» қатынасын басқару қабілеттілігі – табысқа бағдарланған стратегия. Стратегияны қарастырудағы жетістіктер бәсекелік фактор ретіндегі «мемлекеттік басқару секторының» маңыздылығын түсінуге әкелді.

Осы қорытындының маңыздылығы келесі жағдайларды анықтау барысында айқындалады:

1. Кейбір кәсіпорындар мен нарық секторлары үшін мелекеттік институттар айтарлықтай көлемдегі өткізу нарығын білдіреді. Мемлекет және тапсырыс берушімен қатынас жасау, оның қажеттіліктерін ескеру, қызмет ету тәртібі (формальды процедуралар) мен шешім қабылдау процесінің сипатты белгілері – өзге кәсіпорындардан бәсекелік басымдық болып табылады.

2. Кейбір секторлар үшін өкілеттіктерді, басқару құралдарын ұсыну, қоғамдық институттардың лицензиялар мен куәліктерді беуі өндіріс шығындарына, нарықтың өзгермелі жағдайдарына иелімелі бейімделуге шешуші ықпал етеді.

3. Қоғамдық инситуттар өздерінің қызметтерін жүзеге асыру барысында жүгінетін процедуралар (жалпы қауіпсіздікті қолдау, заңдарды ұстану, соттық әкімшілік), инфрақұрылым деңгейі (өндірістік және әлеуметтік) мен коммуналды қызмет көрсету тиімділігінің дәрежесі (көлік, телекоммуникация, газ, энерге­тика) – осының барлығы экономикалық жүйеге ықпал ететін пункттер. Ықпал сектордан секторға және компаниядан компанияға өтіп, өзгеріске ұшырайды.

Төмендегі мәселелермен байланысты интерұлттандыру процесінен туындайтын перспектива:

1. Жеке кәсіпорындардың бәсекеқабілеттілігі жекелеген кәсіпорын ішіндегі факторлардан, сонымен қатар белгілі сектор қрылымынан, оның бас офисінің орналасуынан тәуелді болады.

2. Өндірістік және коммерциялық, қаржылық мәселелер бойынша инвестицияларға ықпал ететін шешімдер бойынша түрлі елдер арасындағы келіспеушіліктерді шешу.

«Тәуекелді талдау» моделі макроэкономикалық индикаторларға (ЖҰӨ динамикасы, экономикалық жүйе құрылымы, бағалық сектор сипаттамасы), әлеуметтік және саяси индикаторларға (саяси тұрақтылық, түрлі индикаторларға деген сезімталдық, әлеуметтік және экономикалық жандал) және «жеке кәсіпорынға бағытталу саясатына» негізделген.

«Қатынастар динамикасын талдау» моделі іскерлік жүйе (жеке кәсіпорындар жүйесі) мен институционалды жүйесі (мемлекеттік институттар жүйесі) арасындағы қатынастарға ерекше назар аударады.

2. Экономикалық және институционалды жүйелер арасындағы қатынастар мәселесі бойынша экономикалық саясатқа қатысты мемлекеттік институттардың құрылымдық және функционалдық сипаттамаларын талдау маңызды ақпарат береді:

- жалпы экономикаға қатысты нақты және күтілетін сектор салмағы;

- сектордың даму болашағы;

- сектор құрылымы.

Жеке кәсіпорындар мен үкімет өзара қатынастар сипатын бәсекелік стратегияны талқылауға енгізудің түрлі деңгейде жүзеге асатынын ескеру керек:

- экономикалық жүйенің жалпы деңгейінде;

- түрлі экономикалық секторлар деңгейінде;

- компания деңгейінде.

Үш деңгейдің әрқайсысы үшін талдау түрлі мақсаттарды көздейді:

- стратегиялық конфронтация үшін жеке кәсіпорындар мен қоғамдық институттар арасындағы өзара қатынастардың шекті сәттерін таңдау;

- жүйелі концептуалды қағидаларын өңдеу;

- адамдарда, менеджерлерде осындай өзара қатынастарды жақсарту қабілеттіктері мен ептіліктерін дамыту.

Аталған мақсаттар стратегиялық талдау, стратегиялық жүзеге асыру сияқты аталмыш процестерді анықтайды.

Бірақ өзара қатынастар пәні мемлекеттік институттардың қызмет етуін зерттеу тұрғысынан да сыйымды. Өткен ед оның негіздері болып табылғандар:

- жалпы пайдаланылатын тауарлар мен әмбебап тауарлардың өндірісін іскерлік әдістермен басқару. Бұл – кәсіподақтарды дифференциациялау;

- дамуды қолдау саясаты (мысалы, жаңа кәсіпорындардың құрылуын қолдау бойынша әрекеттер). Бұл – экономика дамуының макро бағыты.

Мемлекеттік сектордың қаржылық және функционалды дағдарысы жеке кәсіпорындардың мемлекет қызметтерін атқаруға салымын қайта бағалауын қамтитын зерттеудің жаңа аумағын ашты.

Бұл перспектива тұжырымдамалар арасындағы айырмашылықтарға әкеледі:

- мемлекет қызметі процестердің белгілі жиыны арқылы қажеттіліктерді қанағаттандырудан тұрады;

- қоғамдық қызметтерді өндіру.