Ауытқуға қарсы мемлекеттік реттеу

Циклдік ауытқулар себептері әр түрлі көзқарастар мен реттеу проблемаларын туғызады. Тұтастай алғанда реттеудің:неокейнсиандік және неоконсервативтік екі бағыты бар.

Неокейнсиандық бағыт - жиынтық сұраныс бағдарлану болып саналады, мақсаты – тұтастай түрде шаруашылық реттеу (макроэкономика), реттеуде басымдықтар – салық – бюджет және несие – ақша саясаты, мемлекеттің рөлін бағалауды – ынталандыру.

Неоконсерватизмнің белгілері – ұсынысқа бағдарлану, мақсаты – жекелеген фирмалардың қызметі үшін ынта туғызушы (микроэкономика), реттеуде басымдықтар –несие –ақша және салық - бюджет саясаты, мемлекеттің рөлін бағалауды шектеу.

Қандай да бір бағыттың жақтастары, бастапқы айқындама мен бағдарламаға қатысты, циклдік ауытқулар тігісін жатқызу (сглаживания) проблемаларын әртүрліше шешеді, осы мақсаттар үшін пайдалануға болатын мемлекеттің басқару иелігіндегі құралдарымен түрліше операцияларды жүзеге асырады. Мысалы,кейнсиандық рецепте жақтастары бюджет саясатына (басты түрде бұл – мемлекет шығындарының көбеюімен немесе азаюымен байланысты) және салық саясатына, экономиканың жағдайына байланысты салық ставкасымен айлалы әрекет (манипуляция) жасауға көп көңіл аударады.

Неоконсервативтік рецепте ақша және несие проблемаларына үлкен көңіл бөледі. Сондықтан, соңғы жылдары неоконсервативтік саясат, ақша массасы көлемі мен оны реттеуді басты мәселе етіп қоятын, монетария теориясына арқа сүйейді.

Осы тұжырымдама арасындағы түбегейлі айырмашылыққа қарамастан, өзара ортақ түсінік қалыптасқан. Біріншіден, мемлекет циклдік ауытқулар тігісін жатқызу жағдайында; екіншіден, мемлекет экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу және оны ұстап тұру мақсаттарын жүзеге асыруы тиіс; үшіншіден, циклдік ауытқулар жоюға бағытталған мемлекеттің рөлін салыстырады. Құлдырау сатысындағы мемлекеттің бүкіл шаралары іскер белсенділікті ынталандыруға, салық саясатындағы ставканы төмендетуге, жаңа инвестиция-ларға салық жеңілдіктерін беруге, жедел амортизация саясатын жүргізуге бағытталған болуға тиісті.

Бұл кезеңдегі несие – ақша саясаты салық – бюджет саясатының несие басқыншылығын (экспансия) жүргізуін болжайтын мақсаттарды көздейді. Оның мақсаты қосымша несиелер көмегімен экономикалық өмірді жандандыру болып саналады. Осы мезгілде “арзан ақшалар” саясаты жүзеге асырылады және мұндай саясат берілген несие (несиелер) үшін пайыз ставкасын төмендетуді білдіреді.

Экономикалық конъюнктураны жақсарту кезінде мемлекет, салық – бюджет және несие – ақша саласындағы қайшылықты шараларды, яғни салық ставкасының көтерілуін, мемлекеттік шығындардың қысқаруын, амортизациялық аударымдарды шектеу мен ұстамдылық саясатын жүргізеді.

Несие – ақша саясаты несие бойынша пайыздық ставка, банктердің несие ресурстарының және инвестициялардың қысқару элементтеріне ие болады.

Тұтастай алғанда,циклдік ауытқулар ретке келтіру, мемлекеттік саясат, экономикалық құлдырау кезіндегі бүкіл шаруашылық процестерінің белсенділігін арттыруға бағытталған қайшы әрекет ету саясаты ретінде көрінеді. Бұны ХХ ғасырдың 80 – ші жылдарының соңындағы КСРО – нің экономикалық дамуынан байқауға болады.

Бұрынғы КСРО - ды экономикалық дағдарыс ерекшеліктері, басқарудың әміршілдік - әкімшілдік формасынан және өндірісті ұйымдастырудың жоспарлы әдістерінің қателіктерінен көрінді.

КСРО- дағы өсу қарқынының баяулауы 70 –ші жылдардың екінші жартысының өзінде байқалған болатын, өйткені, индустриялы алдыңғы қатарлы елдер 1973жылдың өзінде ресурс көздерін сақтай білетін, жоғарғы тасқынды технологияларды қалыптастыру бағытына бет алғанда, біздің елдің басшылығы көп материалдар мен көп қуат көздері жұмсалатын және жерасты байлықтарын өндіруші өнеркәсіпті жедел дамыту саясатын ұстануын жалғастыра берді. КСРО –дағы экономикалық дамудың баяулауына, сол кезеңдегі нарықтық қатынастардың басып тасталуы мен мемлекеттік меншіктің үстемдік етуі шешуші рөл атқарды. Дегенмен, ұлттық экономиканың “опырылып құлауы”, “әлсіретіп барып емдеу терапия” стратегиясын таңдау нәтижесінде, 1991 жылдан кейін басталды.

КСРО экономикасы 80 – ші жылдардың басында тоқырауға ұшырағаннан кейін елдің экономикалық жүйесін терең реформалау қажеттілігі, айқын мәлім болды. Тіпті шарушылық тетігіне терең реформаторлық өзгерістердің болмаған кезінде де, 90- шы жылдардың бірінші жартысында салыстырмалы түрдегі өндірістің аса терең құлдырауын күтуге болатын еді.

Өкінішке қарай, Ресей, оның ішінде Қазақстанның экономикалық даму сценарийі басқалай жолмен кетті. Бұрынғы Одақтас Республикалардағы 1995 жылғы экономикалық құлдырауды 1929 -1933 жылдарда болған Америкадағы “Ұлы тоқыраумен” салыстырып қарағанда, одан да жоғары болып шықты және ол шамамен алғанда 1995 жылға дейін жалғасты. Тек 2000 жылы ғана экономиканың дамуында кейбір өзгерістер мен жандану пайда болды.

Түйін

Экономикалық цикл - макро шаруашылықтың бөлінбейтін сапасы. Бірқатар себептермен, әсіресе жиынтық сұраныспен және жиынтық ұсыныспен келісілген (обусловлено) экономикалық ауытқулар, циклдің негізгі сапалары болып саналады.Циклдің негізгі назар аударатын проблемаларын - капитал жұмсаудың көлеміндегі, сапасын және құрылымын өзгерістермен байланысты неғұрлым терең экономикалық ауытқулармен түсіндіретін мультипликатор – акселератор тетіктерге талдау жасау.

Экономикалық циклдің әр түрлі теориялаының болуы циклдерді талдауды жетілдіруді және әр түрлі үлгілерді туғызады.

Циклдің басты сатылары (фаза) - дағдарыс,тоқырау, жандану және өркендеу. Бұл сатыларда (фаза) инвестициялар күшті ауытқуларды басынан өткерді, соның ішінде айрықша ауытқу – тұтыну болып саналады.

Мемлекеттік экономикалық саясат циклдің барысына әсерін тигізеді және оны модификациялайды. Циклдердің тиімді реттегіштерін сәтті қолдану кезінде онша терең ауытқулар болмайды, ұлттық өнім шығындары қысқарады, ал цикл сатыларының (фаза) ауысуы көбірек болжап білетіндей жағдайға айналды.

Date: 2016-02-19; view: 421; Нарушение авторских прав