Дағдарыс және Апат

Дағдырыс [кризис] - мәселенің аса асқынып, ушығып, басқа мәселелерді кері ысырып, алдыңғы орынға шығатындай деңгейге көтерілу дәрежесі. Ал оның жағымсыз (ұнамсыз) салдарының орнын толтыру оңайға түспейді. Мысалы, саяси, экономикалық, экологиялық және т.б. дағдарыстар.

"Дағдарыс" ұғымы қандай да болмасын құбылыстың деградацияға ұшырап өмір сүруі мен қызмет етуі мүмкін емес болатын ерекше күйін сипаттайды. Соңымен, "дағдарыс" ұғымы құбылыстың ішкі ерекшеліктерін бейнелейді: оның табиғи қызмет етуге және эволюцияға қабілетсіздігі, онда өзінің сапаларын, қасиеттерін сақтау мен өсіруге және өзінің негізгі мәнді сипаттамаларын сақтай отырып дамудың мейлінше жоғары сатысына көтерілу мүмкіндіктерінің болмауы. Әрине, дағдарыстың келтіріліп отырған түсіндірмесі тым жалпы бірақ шынайы өмірде кез келген құбылыс белгілі бір кезенде өзінің қайта құрылуы мен қирауы, жоғалуына бастайтын дағдарыстық сатыға өтеді. Сондықтан дағдарыстан шығу жолы құбылыстың сапалы жаңаруында жатыр.

Апат - (гр. katastrophe - өзгеріс, төңкеріс)

1. кенеттен болған ауыртпалық; арты қайғыға соқтыратын жағдайлар - қирау, бүліну, жойылу, біреудің немесе бірнәрсенің қаза болуы; аса ірі әскери жеңіліс;^[1]

2. жеке және қоғамдық өмірде күрт өзгеріске әкелетін күйзеліс;

3. жүйенің қирауына немесе оның жұмыс тәртібінің елеулі бұзылуына әкелетін секірмелі құрылымдық-функционалдық өзгерістер.

Апат. - Бізде, Қазақстанда жанартау атқылауы мен цунамиден басқа барлық дерлік табиғи апаттар бар десек болады. Қалғанының бәрі: құрғақшылық, су тасуы, қатты аяз, аптап ыстығы, желдер, шаңды борандар, сел, лай жылжымалар бар. Жоңғар Алатауында сел жүріп, жылжымалар болады.

Экологиялық дағдарыстан экология апатты ажырата білу керек: дағдарыс адамның белсенді әрекетінен болатын қайтымды күй, апат – қайтымсыз құбылыс, адам мәжбүрлі түрде енжар, зардап шегуші тарап (мысалы, ұзаққа созылған қуаңшылық, малдың жаппай қырылуы).

Азіргі заманның әлемдік экологиялық проблемалары бойынша Қазақстандық және халықаралық конвенциялар мен келісімшарттар, олардың экологиялық мәселелерді шешудегі мәні

Ғаламдық экологиялық проблемалар
Әлемді тұтас қамтитын табиғи-антропогенді, немесе антропогендік әсерден ірі көлемде табиғи процестерді өзгертетін проблемалар әлемдік экологиялық проблемалар деп аталады. Оған төменгілер жатады: климаттық өзгерістер, озон қабатының жұқаруы, қышқыл жаңбырлар, шөлдену, биологиялық әртүрліліктің азаюы, радиактивтік ластану, әлеуметтік-экологиялық проблемалар.
Климаттық өзгерістер (парникті эффект) атмосферада әр түрлі газтәрізді заттардың мөлшерінің ұлғаюы, әсіресе газтәрізді қоспалардың, инфрасәулелердің шағылуы және Жер бетінен кетірілуі жағдайларын (жылылық таралу) нашарлатты. Жылулық сәулелердің ғарыш кеңістігіне кері кетуіне әсер етеді. Олар өте алмай жиналады да ауаның температурасын артуына (парниктік эффект) әкеледі.
Мәліметтер бойынша соңғы жүз жылдықта Жер бетінде температура 0,3-0,6 градусқа жылынды. Ауа райының әрі қарай жылуы терістіктегі мұздықтарды ерітіп Әлем Мұхитының деңгейін көтереді. Оның әсерінен Мұхит жағалауындағы ойпаң жерлерді су басып, көптеген елді мекендерге зиян келтіреді. Сонымен қатар жазғы жауын-шашын 15-20 пайыз кеміп, шөлдену процесі ұлғаяды.
Мұндай қауіптер 1990 жылы климаттық өзгерістер бойынша баяндамада Халықаралық Пленумда айтылған. Оны 125 мемлекеттің 170 беделді мамандары дайындаған. Мамандардың болжамы бойынша 2035 жылға дейін климаттың әлемдік жылуы орта есеппен 2,5 градусқа көтеріледі, ал мұхиттың деңгейінің көтерілуі 29 см, 2100 жылы - 65 см болады. Климаттық өзгерістердің қатерлі салдарын азайту үшін шығарылатын көмірқышқыл газының, азот оксидтер, хлорфтор көміртектердің көлемін 60 пайызға төмендету, метанды - 20 пайызға төмендету ұсынылады.
Егерде адамзат бұрын суықпен күрессе, енді жылумен күресуді бастады. 1990 жылы парникті газдардың шығарылған қосындысы әр мемлекет бойынша төмендегі көрсеткіштерге жеткен: АҚШ - 35, Ресей - 17, Жапон - 8, Алмания - 7, Великобритания 4 пайыз. Евроодақ жалпы - 24 пайыз. 1992 жылы климаттың өзгеруі туралы Конвенция қабылданған. 1997жылы осы Конвенция шешуін жақтаушылар Конференциясында дамыған елдер үшін 2008-2012 жж, парникті газдардың шығару көлемі анықталған. Бұл мемлекеттер 1990 жылмен салыстырғанда шығарылатын газдар көлемін 5 пайыз төмендетуге міндеттелді. Батыс Еуропа елдері