Биосфера. Биосфера тҮсінігі. Биосфера ҚҰрылысы. Биогеоценоз

Біздің планетамызда өмір сүруге қолайлы орта онша көп емес. Ауаның, судың және топырақтың жұқа қабатында ғана тіршілік бар. Тірі организмдер орналасқан ауаның (атмосфера), судың (гидросфера) және жердің (литосфера) қабаттары биосфера (bios-өмір, тіршілік, shpaqia-дөңгелек, шар) деп аталады. Тірі организмдер өмір сүретін өзара байланыс, қарым-қатынас жасайтын табиғи ортаны – атмосфера мен гидросфераның төменгі қабаттарын, литосфераның жоғарғы қабатын биосфера деп атауды 1875 жылы ғалым Э.Зюсс ұсынған болатын. Биосфера грекше «биос» - тіршілік, «сфера» - шар дегенді білдіреді. Ғалымдар биосфераның ауадағы шекарасы жер бетінен есептегенде 15 км биіктікке дейін, суда- 12 км тереңдікке дейін, жер қыртысында – 5км тереңдікке дейін болсын деген шешімге келді. Осы күнгі биосфера туралы түсінік белгілі орыс ғалымы, академик В.И.Вернадскийдің 1924 жылы Францияның Сорбонн университеттерінде оқыған лекцияларында оқыған болатын. Биосфераны тірі организмдер өмір сүретін орта деп қарасақ, ондағы адамдарды, олардың іс-әрекетін жалпы Планеталық әсері бар күш деп санауы керек. Адамдардың табиғатқа жасайтын ықпалы мен әсері соншалық екенін айта келіп, 1945 жылы В.И.Вернадский алдағы уақытта оларды геологиялық дәрежедегі алып күштер қатарындағы санауды ұсынды. Бірнеше миллион жылдар бойы жаратылыс заңдарына сәйкес өсіп жетілген биосфера біртіндеп Ноосфераға (hoos – гректің сана деген сөзі) айналып бара жатқанын, келешекте әлем жаратылыс заңдарымен қатар адамдардың ақылына, санасына бағынатынын айтқан.

Ғалымның пайымдауыншы Ноосфераға – биосфераның жоғарғы сатысы болып саналады. Қоғам мүшелері мен табиғат арақатынасында адамдардың іс- әрекеті, ақыл- ойы шешуші күшке айналады. Жаратылыс заңдарын біліп, түсініп, техника мен жұмыс әдістерін жетілдіре отырып адамдар өздерінің ықпалы мен әсерін одан әрі күшейте түседі, жер бетіне (кейінірек бүкіл әлемге) көптеген өзгерістер енгізеді, табиғат процесстерінің жүруіне ықпал жасайды. Тірі организмдер өмір сүретін әлемдегі жалғыз орын биосфераның хал- жағдайы, олардың өзара қарым-қатынастары, өздері тұратын ортамен байланыстары, адамдардың іс- әрекеттерінен биосфераға келетін пайда мен зиян, оны қорғау үшін алдын ала қолданылатын шаралар экология ғылымы зерттейтін тақырыпқа жатады. Жеке ғылым саласы ретінде ол табиғаттағы физикалық және биологиялық құбылыстар мен өзгерістерді тексеріп, жаратылыс тану және қоғамдық ғылымдарды, ғылыми негіздермен кунделікті тәжірибелерді байланыстырып, теорияны іске асыру жолдарын іздестіріп, табиғаттың әлеуметтік және экономикалық жақтарын зерттеп, қоғам мен табиғат арақатынасын ғылым талаптары негізінде құру проблемаларымен айналысады.