Карст және беткі ағыс

Карсты аймақтардағы өзендердің гидрологиялық режимі жыныстардың карстқа ұшырау

дәрежесіне және суды «жұтып» алатын қуыстардын баржоқтығына байланысты. Өзен суы

жолшыбай кездескен карст шұңқырына «құлап» түседі де әрі қарай жер астындағы қуыстарды

бойлап ағады. Оның орнында құрғақ аңғар қалады. Бара келеағын жер бетіне шығып, қайтадан

өзенге құяды. Осындай өзендер Қырымда, Кавказда, Оралда, Өпе қыратында т. б. өлкелерде

кездеседі. Мысалы, Қырымдағы Суықсу өзенін кенеттен жер жалмайды да одан әрі малта, қырлы

кесектермен жабылған құр арнасын көресіз. 10 км шамада өзен жер астымен ағады да одан соң

Қарасу деген атаумен жер бетіне шығады. Осындай мол су көздері алғашында Францияның

Воклюз жотасынан зерттелген, сондықтан ондай өзендерді в о к л ю з деп атайды.

Қарст көлдері де бір кездерде құрып кетеді. Олардың түбіндегі карст жарықтары мен попорларға

саздай жабысып, бітеп тұрады. Егер оларды су жырып кетсе көлді ағызып, «жұтып» қояды.

Мұндай жағдай көбінесе жерасты суларыныц деңгейі төмен түскенде байкалады.

- Жерасты суларының маңызы.

Жерасты суларының табиғи құбылыстарда, өмірде, шаруашылық ісінде маңызы зор. Елді

мекендерді, өндіріс орындарын, егінжайды қамтамасыз ететін тұщы су қорының үштен бір бөлігі

жерасты суларының үлесі. Қазақстанның ірі қалалары — Алматы, Жамбыл, ІІІымкент, Жезқазған,

Қостанай, Ақтөбе, Семей, Талдықорған, Қөкшетау, Рудный, көптеген ірі өндіріс орындары

жерасты суын пайдаланады. 40 мың артезиан скважиналары мен шегенді құдықтардан 100 млн.

гектар жайылым суландырылады.

Әр кұрылыстың жобасы жасалғанда жердің гидрогеологиялық жағдайы мұқият зерттелуі керек.

Қеніштерді, шақтыларды су басып кетпеуі үшін онымен күресу жолдары да қарастырылады.

Мұнай, газ кендерін ашу, пайдалану жолында жер асты су жүйесінің химиялық құрамын,

динамикасын зерттеудің маңызы зор.

Қурорт-санаторийлердің дамуы термалды және минералды суларға байланысты. Термалды сулар

мекенжайларға жылу береді, парниктерді жылытуға пайдаланылады. Егер термалды судың

температурасы 100— 150°С-ке жетсе, оларды геотермалды электр стансаларының қуат көзі

түрінде пайдаланады.

№8 Сабақ