Аты Формуласы Қаттылығы

Тальк Mg3(OH)2[Si4 O 10] 1

Гипс CaSO4*2H2O 2

Кальцит CaCO3 3

Флюорит CaF2 4

Апатит Ca5(F, Cl) (PO4)3 5

Ортоклаз K [Al Si3O8] 6

Кварц SiO2 7

Топаз Al2 (F, OH)2 [SiO4] 8

Корунд Al2O3 9

Алмаз C 10

Минералдардың қатталығы:

А) жұмсақ минералдар тырнақпен өте сызылат (тальк, гипс, графит)

Б) Қаттылығы орташа (ангитрит, кальцит) шыныға сызық түсіре алмайды, ал тырнақпен

сызылмайды

В) Қатты минералдар (кварц, дала шпаты) шыныға сызық қалтырады, кварцта сызық қалтыра

алмайды.

Г) Өте қатты минералдар (топаз, корунд, алмас) кварц бетіне сызық қалтырады.

Өзге қасиеттерәне магниттілік, радиактивтілік және исі, дәмін де атап кетуге болады.

Магниттілігін анықтау үшін минералды компастың бүйірінен 2-5 мм қашықтықтағы тіліне

апару керек.

Радиоактивті минералдар әдетте радиоактивті құлау өнімдерінің араластырушы минералдың

кристаллдық торына әсер етуінің нәтижесінде пайда болатын сары-қоңыр ореолмен

қоршалады. Мұндай ореол әсіресе далалық шпаттарда анық көрінеді.

Жер қыртысын құрайтын негізгі денелер тау жыныстары болып саналады.

Тау жыныстары дегеніміз табиғи жағдайда, әр түрлі геологиялық процестер нәтижесінде жер

қыртысында құралған бір тектес минералдық агрегаттардың парагенетикалық (бірге жаратылу)

тұрақты ассоциациясы (бірге кездесуі).

Бір минералдан пайда болған таужыныстар мономинералды. 25 13.8 reдеп аталады, ал екі немесе одан да

көп минералдардан пайда болса полиминералды деп аталады.

Жыныстың құрылысын оның құрылымы (структурасы) мен түзілімі (текстурасы)

анықтайды.

Құрылымы деп тау жынысының кристалдану құрамында минералдық түйіршіктердің абсолюттік

және салыстырмалы мөлшерін, олардың піншін, ішкі құрылысының өзгешілігін айтады.

Түзілім ұғымына тау жынысы бөлшектерінің кеңістікті өзара толтыру, онда орналасу жайын

көрсететін ұйғарым кіреді.

Тау жыныстарының түзілуіне әкеліп соғатын геологиялық әрекеттерді петрогенездік процестер

деп атайды:

Магмалық жыныстардың түзілуі жер қойнаунан жоғары көтерілген, құрамы силикаттық

балқымалардың, табиғи жағдайда суынып, кристаллдық денелер түрінде қатаят.

№4 Сабақ

Тақырып: Жер қыртысының даму тарихы.

Геохронологиялық (стратиграфиялық) шкала

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

Тау жыныстарының жасын анықтау әдістері

Жердің жасын және оның даму тарихында болып өткен геологиялық ірі оқиғалардың болғаг уақытын анықтау үшін салыстырмалы және абсолюттік жыл есептеу(геохронология) әдістерін пайдаланады. Көп жағдайда жасырақ, ескірек және бір мезгілде немесе жасы бірдей деген ұғымдар жиі қолданылады.

Стратиграфиялық әдіс - шөгінді тау жыныстарын құрйтын қабаттардың өзара орналасу тәртібін зерттеуге негізделген. Шөгінді қабат неғұрлым төмен орналасса, оның жасы соғұрлым ескі, ал жоғарғы қабатты құрайтын тау жыныстары төменгі қабаттармен салыстырғанда жасырақ деп саналады.

Минералогия- петрографиялық әдіс бір – біріне жақын орналасқан тау жыныстарының минералдық құрамының ұқсастығын зерттеуге негізделген. Бұл әдіс әсіресе кембрийге дейін түзілген жыныстарды зерттеуге кеңінен қолданылады.

Биостратиграфиялық- палеонтологиялық әдіс - тау жыныстарының салыстырмалы жасын анықтаудағы ең негізгі әдіс болып табылады. Бұл әдіс ерте кезеңде өмір сүрген жәндіктер мен өсімдіктер дүниесінің сақталған қазба – қалдықтарын зерттеуге негізделген.

Стратиграфиялық шкала - белгілі бір уақыт аралығында рет- ретімен қабатталып жиналған шөгінді жыныстар жиынтығын, ал оған сәйкес келетін геохронологиялық шкала уақыт мезгілін көрсетеді.

Эонотемалар - бірнеше эраларды қамтитын ең ірі стратиграфиялық топтардан тұрады.

Қазіргі кезде жердің тарихы екі эонотемаға ажыратылады:

1. Фанерозойлық (грекше «фанерос» - айқын, «зоэ» - өмір)- палеозой, мезазой және кайназой топтарын біріктіреді.

2. Криптозойлық (грекше «криптос» - жасырын, құпия, «зоэ» - өмір)- протерозой, және архей топтарын біріктіреді.

Абсолюттік геохронология – жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының жасын, сонымен бірге жердің тарихындағы геологиялық ірі оқиғалардың болған уақыты және ұзақтығы оның құрамында кездесетін радиоактивтік элементтердің ыдырау заттарын зерттеу арқылы анықталады.

№5 Сабақ