Тақырып: Геологиялық үрдістердің жалпы сипаттамасы. Үгілу. Желдің геологиялық әрекеті

1. Геологиялық үрдістер туралы жалпы мәліметтер.

Әлемінде болып жатқан барлық құбылыстар мен процесстер өзара тығыз байланыста. Жердің

беткейіне ғарыштан күн радиация, метеориттік заттар түрінде тиеді.

Жердің қабықтарында да тығыз байланысы бар. Мысалы, ауа массалары қозғалу нәтижесінде

гидросфера қабатында су қозғалады (толқындар пайда болуы), құрлықта тау жыныстар бұзылысқа

ұшырайды.

Үстінгі мантияның отты сұйық күйдегі заты жер қыртысына еніп элемнттердің алмасуына әсер

тигізеді.

Жердің әр қабығы басқа қабықтардың сүруіне және тіршілікетуіне әсеретеді. Биосфера

атмосфераға оттегі шығарады, гидросфера су буын.

Атмосфера органикалық әлемін және жердің гидросферасын Күннің қатты сәулелерінен

қорғайды, жер беткейінен су буын ұстап оны атмосфера тұнбаларды ретінде жерге қайта

қайтарады.

Органикалық әлемінің қалыптасуына ауа және су қыбықтары көмек етеді.

Жердің геосфераларының өзара тығыз байланыста болуымен келесі процесстерді көрінеді:

тау жыныстардың бұзылуымен және шөгінділер пайда болуымен, жер қойнауынан магманың

атқылауы және Жердің беткейінде жиналған материалдың терңдікке түсуі.

Осы процесстер соңында Жердің түрін өзгертеді және жер қыртысында жаңа қабаттар

пайда болуына негізделеді.

Жер қыртыстың дамуына және қалыптасуына әсер тигізетін табиғи процесстерді геологиялық

деп атайды.

Осы процесстерге үгілу, өзен, теңіз, көлдердің әрекеті, жерсілкінісі, вулканизм және т.б. жатады.

Геологиялық процесстер эндогенді (ішкі) және экзогенді (сыртқы) процесстерге бөлінеді.

Экзогенді геологиялық процесстер жер қыртыстың Жердың сыртқы геосфераларымен байланыста

болады. Экзогенді процесстер құрлықтың жыныстарына әсер етіп оларды бұзады. Бұзұда жел, су,

мұз және басқа факторлар әсер тигізеді. Жыл сайын бұзушылықтың нәтижесінде құрлық 0,09 мм.

төмен түседі, немесе 9 см. мыңжылдықта.

Эндогенді геологиялық процесстерге жер қыртыстың қозғалуы, тектоника, жерсілкінісі,

магматизм, вулканизм және метаморфизм жатады.

Метаморфизм бұрын пайда болған тау жыныстарға жоғары қысым, температура, активті заттар

арқылы оларды өзгеріске ұшыратады (қайта кристаллданады, қатаяды) және жаңадан пайда

болған метаморфты жыныстарға айналады.

Эндогенді және экзогенді процесстер диалектикалық материализмдің негізгі

заңдылықтардың көрінілуінің мысалы (үлгісі) – қарамақарсылыстардың күресі, біріншілер жер

беткейінде бедерде көтерілістерді құрайды, ал екіншілер оларға қара қарсы бұзады. Жер беткейі

тегістеле боса (сөнсе) экзогенді процесстер сөнеді.

Геологиялық процесстердің әсерінің жылдамдығы мен масштабы уақыт пен кеңістікете периодты

өзгеріп тұрады.

2. Тау жыныстарын үгілуі.