Атқылау фазалары және жанартаулардың түрлері

Атқылау кезінде бірішні газдар жығады тек содан кейін лава төгіледі. Лава деп магманың жердің

беткеіне шығуын айтамыз. Газ бен ерітіндінің келесі порциялар атқылаудың әрекетің ұзартады,

оның ұзақтылығы бірнеше сағаттан бірнеше айларға дейін соқылады. Осындай атқылаудың

циклдері қайталанып тұрады. Әр циклде үш фазалар анықталады: бірінші фаза – жерсілкіну және

оның нәтижесінде жанартау газдары мен кесектері атқылайды (выбросы), екінші фаза – лаваның

атқылауы, үшінші фаза – постжанартаулы. Әр цикл аралардың уақыты жылдармен және

жүзжылдықтармен есептеледі.

Атқылауына қарай жанартаулар үш категорияға бөлінеді: лавалы, аралас және газды-жарылыс

(гозово-взрывная).

Лавалы категорияға ауданды (площадной), жарықшақтық (трещиноватый) және гавайды

жанартау түрлері жатады.

Ауданды жанартау түрі Жердің дамуының ерте кезеңдеріне сипатты. Базальтты лавалар құюлып

тараған кезде жүздеген метр ауданында жабындылар түрде жапқан. Осындай жабындылар премді-

триасты уақытына сипатты көбінесе Сібір тұғырларында қалыптасқан.

Жарықшақтық жанартау түрі Исландия және Гавайдық аралдарындағы кәзіргі жанартауларды

біріктіреді. Жарықшақтық жанартаулардаң көп лавалар ағады.

Гавайды жанартау түрі атқылау сипатына қарай ол жарықшақтық түрге жақын.

Айырмашылығы тек атқылауында, атқылау орталық каналдардың шығады.

Аралас категория – осы категорияға жататын жанратаулар толық атқылау циклдігімен

сипатталады. Аралас категория жанартауларына стромболиандық, вулькандық және этно-

везувиандық түрлері жатады.

Стромболиандық түрі Липардық аралындағы Стромболи жанартау атауымен аталған. Магмалық

ошағы жер беткейіне жақын орналасқан нәтижесінде атқылау жиі болады.

Вулькандық түрі Липардық аралындағы Вулькано жанартау атауымен аталған. Магмалық ошағы

жер беткейіне жақын орналасқанымен және конустардың биіктігімен сипатталады. Атықылаулар

стромболиандық жанартауына қарағанда сирек анықталайды.

Этно-везувиандық түрі италиядығы Этна және Визувий жанартаулар атауларымен аталған.

Атқылаулар жерсілкінісінен басталады. Жарылыс күші жоғары болады, және газдар атқылауымен

бірге жүреді, кейде конустың үстінгі бөліктерің сындырады немесе бүйірлік жақтарында жанама

конустарды құрайды.

Газды-жарылыс категория – осы жанартаулар категориясы бірінші фазасымен сипатталынады.

Осы категорияға палейлық, катмайлық, бандайсандық, кракатаулық жанартаулардың түрлері

жатады. (сипаттандар)