Еники иҗатында сугыш темасы

План.

1. Ә.Еники — рухи әдәбиятның аксакалы.

2. Сугыш — һәр кеше өчен фаҗига.

3. Бала — яшәешнең дәвамы. 2. Аналарны саклыйк.

4. Җирдә мәхәббәт булганда, дошманны җиңәрбез.

5. Кирәкми безгә сугыш!

Татар әдәбиятында сугыш темасын чагылдырган әсәрләр күп. Сугыш елларындагы ачлык, ялангачлык, сугыш кырларында ятып калган корбаннар, фашистлар тоткынлыгында хурлыклы һәм мәсхәрәле үлемен көткән әсирләр язмышы татар язучыларын тетрәндерми калмый, уйланырга мәҗбүр итә. Сугыш темасы чагылган әсәрләрнең күбесе авыл халкы тормышын сурәтләүгә багышланган. Ул елларда кешеләр генә түгел, табигать тә зур югалтуларга дучар булган: урманнар янган, кырлар, таулар теткәләнеп беткән.

Сугыш афәтен кеше күңеленә тирән үтеп керерлек итеп сурәтләгән язучылардан Ә. Еникине китерергә була. Аның гаҗәеп бай рухи дөньясы укучыларны сокландырмый калмыйдыр. Ә. Еники үзенең «Җиз кыңгырау», «Бер генә сәгатькә», «Мәк чәчәге», «Ялгыз каз», «Кем җырлады» кебек әсәрләрендә сугыш фаҗигасенең гади авыл кешесенә, табигатькә нинди авыр яра салуы турында яза.

«Бер генә сәгатькә» әсәрендә гади авыл халкы тормышы сурәтләнә. Сугышка киткән авыл егетенең өйгә кайтып керүе — гуган иле, туган халкы өчен көрәшүче улларын сагынучы анага зур шатлык. Ләкин ана йөрәге аның бик кыска вакытка — бары тик бер генә сәгатькә кайтуын аңына сыйдыра алмый. Станция ягыннан поезд тавышы ишетелгән саен тәрәзәдән карап улларын көтеп торган ана кинәт кайтып төшкән төпчеген яраткан ризыгы белән сыйлый алмавына да, мунча кертергә өлгермәвенә до борчыла.

Сугыш — һәркем өчен дә зур фаҗига. Шушы кыска гына вакыт эчендә өзелеп сөйгән, айлар буе сагынып көткән сөйгән ярын күрми калу егет өчен дә, кыз өчен дә бик авыр. Шушы әсәрдә язучы якын кешеләрнең аерылуын, аларның сугыштагыларны көтеп, билгесезлек эчендә яшәүләрен тасвирлый. Чынлап та, сугышка киткән кешенең тормышы әллә бүген өзелә, әллә иртәгә? Әмма берсе дә якыннарының үлемен теләми, барысының да исән-имин туган иленә әйләнеп кайтуын көтә.

Турыдан-туры сугыш вакыйгалары күрсәтелмәсә дә, сугыш чорының ачы хәсрәтен тасвирлаган тагын бер әсәрне — «Бала» хикәясен алыйк. Нечкә хисләр белән сугарылган бу хикәядә таң калырлык вакыйга да юк. Сугышка баручы Зариф көтелмәгән хәлгә юлыга: урман янында әнисеннән аерылып калган бер баланы күрә ул. Шушы мизгелдән башлап, Зарифның эчке дөньясы ачыла. Нишләргә соң? Иптәшләр белән сугышка китәргәме, әллә башта баланы әнисенә илтеп тапшырыргамы? Өйдә калган үз баласын уйлагач, Зариф кызчыкны тимер юл станциясенә алып килә, әнисенә тапшыра. Зарифның күңеле тынычлана, йөрәге татлы мизгелләр кичерә. Хәзер ул тыныч күңел белән сугышка барачак, чөнки ул ярдәмчесез калган балага, чарасыз анага бер-берләрен табарга булышты. Автор Зариф образын шундый югары ноктага күтәреп бирә алган икән, димәк, ул үзен борчыган бер проблеманы чишүгә юл ачкан. Әсәрдә хәтта исеме дә күрсәтелмәгән баланың укучы күңеленә тәэсир итәрлек сыйфатларын күрсәтә алу бер яңалык булып кабына. Монда бер Зариф турында гына сөйләнсә дә, бу — типик образ. Чөнки совет сугышчысының үзен-үзе аямыйча көрәшүе, туган илен, халкын яратуы, илдә барган каты бәрелешләр чоры булуга карамастан, үзенең кешелеклелеген саклап калып, әнә шушы нәни балага кадәр ярдәм кулы сузарлык миһербанлылыгы да китерде бу җиңүне.

«Ана һәм кыз» хикәясендә исә Рәхиләнең эчке табигате бирелә. Сугыш чорының рәхимсезлеге гади бер гаиләдә тасвирлана. Ана авырый, ул сугыштагы улын көтә. Кызына киңәшләрен бирә, гомеренең соңгы көннәрен үткәрүен аңлый. Дөнья белән саубуллашканчы, улын күрәсе килә аның, күңеле белән баласының кайтасына ышана. Ләкин... Тормыш һәм сугыш үз рәхимсезлекләрен исбатлый торалар. Бу дәһшәтле дулкын ана йортының да ишеген кага. Кояшлы көндә Рәхилә энесенең батырларча һәлак булуы турында куркыныч хәбәр ала. Аның йөрәге шашып тибә, күңеле каядыр ашкына, күзләрдән яшь ага... Ничек әйтер ул авыру әнисенә бу хәбәрне, кайдан көч табар? Авыру ана түзә алырмы? Юк, Рәхилә моны анага әйтми. Бакчадагы чәчәкләр дә, күктәге кояш та аңа сабыр булырга куша. Ә ана йөрәге көтә, өметләнә. Рәхилә гөлләрдән, кояштан үзенә рухи сыену урыны эзли.

Автор ни әйтергә тели соң? Бу ана образы аша ул бөтен илдәге аналарны күрсәтә. Алар бит бик күп. Аларның да уллары, ирләре сугыш кырында ятып калган, тик аналар көчле булганнар. Ашарга ашлары, кияргә киемнәре булмаса да яшәгәннәр. Ил белән күргән кайгыны ил белән күтәргәннәр, бер-берсен юатканнар.

«Кем җырлады» әсәрендә исә Ә. Еники сугышның яшьләр язмышын челпәрәмә китерүе хакында сөйли. Сугыштан кайтучы поезд вагонында яраланган егетнең гомере өзелергә тора. Әлбәттә, яраткан кызының тавышын ишетү егетне татлы хыялларга чумарга мәҗбүр итә. Туган өен, газиз әнкәсен, сөйгән яры — Таһирәсен исенә төшерә. Тик бу хисләр — бер мизгел генә. Автор шушы әсәрендә яшьләр арасындагы мәхәббәтнең никадәр көчле икәнен күрсәтә. Ләкин сугыш фаҗигасе аннан да көчлерәк һәм ул котылгысыз.

Ә. Еники сугышны тормышның, яшәешнең төрле якларын тасвирлап сурәтли. Сугыш кешеләрдә генә түгел, табигатьтә дә тирән эзен калдыра. Җир-ана сыкрый, авыр сулый, аның киек-җанварлары яшәрлек урманнар, йөзәрлек сулар тимер-томыр калдыклары белән, мәетләр белән тулган, снаряд, бомба шартлауларыннан теткәләнеп беткән. Янгын төтененнән кояш та күренми хәтта. Менә бит ничаклы бәхетсезлек килә бөтен кешелеккә, табигатькә сугыш белән. Кирәкми, кирәкми безгә сугыш!