Тақырып. Мектепке дейінгі арнайы педагогиканың мақсаты, мазмұны

Жоспар:

1. Мектепке дейінгі арнайы білім беру жүйесі

2. Арнайы мектептер жүйесі

Мемлекеттік мектепке дейінгі арнайы білім беру жүйесі совет одағында XX ғасырдың 20-30 жылдары құрыла бастаған. Біздің елімізде алғашқы арнайы балабақшалар өткен ғасырдың 60-шы жылдарында ашылды.

70 жылдарда мектепке дейінгі арнайы білім беру мекемелердің кеңейген жүйесі құрылды. Оларға:

- бөбекжай

- балабақша

- мектепке дейінгі балалар үйлері

- сонымен бірге жалпы балабақшадағы арнайы топтар.

Сол кезде арнайы білім беру мекемелерінің ғалымдарымен машықтандыру, мектепке дейінгі жастағы балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудің негізгі әдіс – тәсілдерін табу жолдары, коррекциялық оқыту әдістері қабылданған. Оның бәрін қазіргі жүйеде қолданылады.

Мектепке дейінгі арнайы мекемелердің қағидалары.

- арнайы мекемелерді дамуындағы жетекші кемістігіне қарай іріктеп жинақтау. Соған сәйкес келесі мектепке дейінгі ұйымдардың типтері бар:

1. естуінде ауытуы бар (естімейтін және нашар еститін балалар)

2. көруінде ауытқуы бар (көрмейтін және нашар көретін амблиопиясы бар балалар)

3. сөйлеу тілінде кемістіктері (сөйлеу тілінің жалпы дамымау,
тұтықпасы бар балалар)

4. зиятында ауытқуы бар (ақыл-ойы кемтар)

5. тірек-кимыл қозғалысында ауытқуы бар балаларға арналған

- арнайы балабақшаларда жалпы балабақшаларымен салыстырғанда топтардағы бала саны аз (15 балаға дейін)

- мектепке дейінгі арнайы мекемелер штатына қосымша олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог, медициналық қызметкерлердің енгізу

- дефектологтар мен тәрбиешілердің сабақтарын қайта бөлу, тіл дамыту сабақтарын математикалық ұғымдарды қалыптастыру сабақтарын тәрбиешілер емес, дефектологтардың жүргізуі

- сабақтарының арнайы түрлерін ұйымдастыру (есту қабілетінің қабылдауын дамытуға, көру қабілетін дамытуға, кеңістікте бағдарлау сабақтары)

- мекемелер қызметінің тегін болуы.

Арнайы мекемелердің барлық жұмысы бір мақсатқа бағытталған отбасына дамуында ауытқуы бар баланы тәрбиелеуге көмектесу, оның потенциялды мүмкіндіктерін дамыту.

Баланы бөбекжайға тек 2 жастан, бала-бақшаға 3 жастан ғана беруге болатын. Ерте жастағы балалар тек денсаулық сақтау ұйымының зейінінде ғана балатын және ешқашан психологиялық - педагогикалық көмек ала-алмайтын.

Мамандырылған мектепке дейінгі мекемелер жүйесінің құрылуы жалпы мектепке дейінгі білім беру жүйесінің ұйымдастыруына жағымды үлкен үлес қосты, бірақ арнайы мүмкіндіктерді қажет ететін балалардың топтарына бұл онша қолайлы болған жоқ еді, және олар бөлінбеген еді.

Кейін «Білім туралы» біраз заңдар қабылданғаннан кейін осындай білім беру мекемелерінде біраз өзгерістер болды және олар балаларға қолайлы еді, онда балалар мен олардың отбасы қажет психологиялық – педагогикалық және медициналық-әлеуметтік көмек ала алады. Ең бастысы бұл - мектепке дейінгі білім беру мекемелері.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған отбасы үшін балабақша бұл ең біріншіден баласының толық дамуына жағымды жағдай ұйымдастырылған қолайлы мекеме.

Кемтар балалардың көбі толықтырушы түрдегі балабақшалар мен аралас түрдегі балабақшалардың арнайы топтарында тәрбиеленеді. Осы мектепке дейінгі мекемелерде тәрбие мен білім беру дамуында ауытқуы бар балалардың категориясына қарай әзірленген ол арнайы түзетушілік –дамытушылық бағдарлама бойынша жүзеге асады.

Топтарды толықтыру баланың жасы мен кемістік түріне байланысты:

- күрделі сөйлеу бұзылыстары бар - 6 және 10 адам.

- 3 жастан жоғары фонетикалық-фонематикалық жетіспеушілігі бар балалар 12 адамға дейін.

- естімейтіндер - 6 балаға дейін

- нашар естімейтіндер 6-8 балаға дейін

- көрмейтіндер - 6 балаға дейін

- нашар көретіндер, амблиопиясы бар 6-10 балаға дейін

- тірек-қимыл аплараты бұзылған 6-8 балаға дейін

- зияты бұзылған 6-10 адамға дейін

- психикалық дамуы тежелген балалар 6-10 адамға дейін

- 3 жастан жоғары терең ақыл-ойы кем балалар 8 адамға дейін

- туберкулездік интоксикациясы бар 10-15 адамға дейін

- көп ауыратын, созылмалы аурулары бар 10-15 адамға дейін

- күрделі кемістіктері бар балалар 5 адамға дейін

- дамуында өзге ауытқулары бар 10-15 адамға дейін.

Арнайы мектепке дейінгі мекемелердің күн тәртібіне қатыса алмайтын балалар үшін қысқа мерзімдік көмек көрсету шаралары ұйымдастырылады. Онда бала өз дамуына қажетті психологиялық-педагогикалық көмек ала-алады, ата-анасына баланы тәрбиелеу мен оқыту мәселесі бойынша кеңес беріледі.

Отандық білім беру аймағындағы өзгерістер мен елдердегі өзгерістердің салдарынан өзгеріп отырады. Дамыған мемлекеттерде арнайы мүмкіндіктері шектеулі балаларды қалыпты дамыған балалармен біріктірудің (интеграцияның) әртүрлі модельдері қолдануда. Интеграция идеясын таратушы мамандардың ойы бойынша, қазіргі жағдайда оларды қамтамасыз ету үшін мынадай жағдайлар қолайлы:

а) жалпы үлгідегі балабақшаларда мүмкіндіктері шектеулі балаларды
арнайы топтар мен бірге жалпы топтарда біріктіріп арнайы қолдау
көрсету;

б) баланы дамытушы орталықтарды белсенді ашу, онда барлық мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиеленушілермен түзетушілік жұмыс жүргізіледі.

Әр бала үшін мектепке білім алуға дайындық кезеңіне кешу дағдарыс болып саналатыны белгілі. Арнайы білім алуда ерекше қажеттіліктерді талап ететін балалар үшін мұндай қызмет түріне бейімделу тіпті қиын болып табылады. Сондықтанда «бастауыш мектеп балабақша» білім беру мекемесі дамуында ауытқуы бар балалардың білім мен тәрбие алуы үшін ең қолайлы мекеме болып табылады.

Сонымен қатар, мүмкіндігі шектеулі балалар психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік көмек талап ететін болатындықтан арнайы білім беру мекемелері, мектеп-интернаттар мен арнайы мектептердегі мектепке дейінгі белімдер, (топтардың) ашылылады.

Арнайы мектепке дейінгі білім берудің мазмұның мемлекеттік стандарт пен арнайы балабақшалар бағдарламары қамтиды. Бұл жерде арнайы балабақшалар бағдарламаларына жаңа өзгерітер енгізу мәселесі өз өзектіліген білдіреді.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды арнайы білім беру мекемелеріне жіберу психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия арқылы жүзеге асады. Ата-аналары өз беттерімен ПМПК-ға бара апады. Бірақ көбіне олар емдік-алдын-алу мекемелер берген бағыты мен кеңесі бойынша барады.

Комиссия баланың психологиялық және дене дамуының жағдайы туралы қорытынды мен келешек кандай мекемеде білім алатыны туралы нұсқамалар береді.

Арнайы мектептер жүйесі

Мүмкіндіктері шектеулі мектеп жасындағы балалар арнайы білім беру стандарттарына сәйкес білім беру ұйымдарында білім алады.

Кемтар балалар үшін арнайы білім беру мекемелерінің жүйесі XX ғасырдың басынан қалыптасып, дамыған. Қазіргі уақытта мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін негізгі сегіз түрлі арнайы мектеп қызмет етуде. Арнайы білім беру ұйымдарының үлгілері мен тізбесіне және қажетті орын саны бекітілген ҚР Білім және ғылым министрілігнің № 787 бұйрығында көрсетілгендей:

1.Көрмейтін балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым сыныпта - 8 бала. Бұл арнайы мектепке көрмейтін 0,04-0,08 көз өткірлігі бар балалар қабылданады.

Осы мектептің 1-сыныбына балалар 6-7, кейде 8-9 жастан қабылданады. Жалпы оқу жылы-12 жыл, онда балалар толық білім алып шығады.

2.Нашар көретін балаларға арналған арнайы (түзету), білім беру ұйым,
сыныпта - 12 бала. Арнайы мектепке көз өткірлігі 0,05-0,04 дейінгі нашар
көретін балалар қабылданады. Осы мектепте көзі қилы мен көруінде амблиопиясы бар балаларда оқи алады.

Бірінші сыныпқа 6-7 жастан қабылдайды. Жалпы оқу мерзімі -12 жыл, оқушылар толық білім алып шығады.

3.Естімейтін балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру үйым,
сыныпта - 8 бала. Бүл арнайы мектепте білім беру процесі жалпы білім
берудің 3 саты бойынша жүреді:

Бірінші сатысы - бастауыш жалпы білім беру (5-6 жыл) Екінші сатысы - негізгі жалпы білім беру (5-6 жыл) Үшінші сатысы - толық орта білім алуы (2 жыл)

Толық мектепке деңгейінгі даярлық алмаған балалар үшін дайындық сынып ұйымдастырылады 1-сыныпқа балалар 7 жастан қабылданады.

Барлық оқыту қызметі ауызша және жазбаша сөйлеуін дамыту, қалыптастыру негізінде іске асады. Осы мақсатқа байланысты есту қабылдауын дамыту мен ауызша сөйлеуцнің дыбыстану жағын қалыптастыру үшін топтық және жеке сабақтар жүргізіліп отырады. Ал күрделі кемістіктері бар балалар үшін арнайы сынып ашылады, 5 баладан аспауы тиіс.

4. Нашар еститіндер мен кейін естімей қалған балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым, екі бөлімнен тұрады:

Бірінші бөлімдегі - нашар есту салдарынан сөйлеуінің жеңіл жетіспеушілігі бар балалар оқиды, сыныпта - 10 бала;

Екінші бөлімінде - нашар есту салдарынан сөйлеуінің ауыр жетіспеушіліктер бар балалар оқиды, сыныпта 8 баладан аспауы тиіс. Мұнда да білімнің 3 сатысын меңгеруге мүмкіндік бар, олар:

- Бірінші саты - бастауыш жалпы білім (1 бөліміндегі 4-5 жыл, 2 бөлімінде 5-6-7 жыл);

- Екінші саты - негізгі жалпы білім (6 жыл);

- Үшінші саты - орташа (толық) жалпы білім (2 жыл)

Бірінші сыныпқа - 7 жастан қабылданады, дайындық кезеңінен өтпеген балаларға дайындық сыныптары ұйымдастырылады.

Бұл мектепте есту және көру арқылы естіп қабылдауын дамытуға арналған топтық және жеке сабақтар жүргізіледі.

5.Сөйлеу тілінде ауыр кемістігі бар балаларға арналған екі бөлімнен
тұратын арнайы (түзету) білім беру ұйымы:

Бірінші бөлімінде алалия, ринолия, дизартриясы бар балалар оқиды, сыныпта - 12 бала., екінші бөлімінде ауыр түрдегі тұтықпасы бар балалар білім алады, сыныпта 10 баладан аспауы тиіс.

Егер сөйлеуіндегі тіл кемістіктері түзетілген жағдайда баланы ата-анасының келісімі және ПМПК қорытындысымен жалпы мектепке ауыстыруға болады.

Бұл мектепке балалар бірінші сыныпқа 7-9 жастан, дайындық сыныпқа 6-7 жастан қабылданады. 10-11 жыл ішінде оқушылар негізгі жалпы білім алып шыға алады. Логопедиялық және түзетушілік педагогикалық көмек барлық сабақтарда және сабақтан тыс уақытта көрсетіледі. Бұл арнайы мектепте арнайы сөйлеу күн тәртібі ұйымдастырылған.

6. Тірек қимыл-қозғалысында ауытқуы бар балаларға арналған арнайы
(түзету) білім беру ұйым, сыныпта - 10 бала. Бұл арнайы мектепте аталмыш
балалар білімнің 3 саты бойынша оқиды.

1 саты - бастауыш жалпы білім алуы (4-5 жыл)

2 саты - негізгі жалпы білім алуы (6 жыл)

3 саты -орта жалпы білім алуы (4-2 жыл)

Бірінші сыныпқа 7-9 жастан қабылдайды. Бұл мекемеде арнайы қимыл-қозғалыс күн тәртібі бекітілген.

7. Білім беру баланың танымдық, сөйлеу және қимыл аймағын игере отырып жүргізіледі.

8. Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым, сыныпта- 12 бала. Білім беру жүйесі екі сатыны қамтиды:

1 саты – бастауыш жалпы білім алуы (3-5 жыл)

2 саты – негізгі жалпы білім алуы (5 жыл)

9.Зиятында ауытқуы бар балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым, сыныпта- 12 бала.

Бұл мектептегі бағдарламаның мазмұны өзгеше болғандықтан, балалар цензді білім алмайды, оқытудың негізгі бағыты оқушыларды әлеуметтік бейімдеу мен мамандырылған-еңбекке даярлау. Бұл мектептерді бұрыннан көмекші мектеп деп атайды. Көмекші мектептегі оқу еңбек пәні бойынша емтиханмен аяқталады, нәтижелері бойынша оқушылар куәлік алады.

Ерекше жағдайларда оқушылар денсаулығына байланысты емтиханнан босатыла алады.

Бұл мектепке бірінші сыныпқа бала 7-8 жасында қабылданады.

Дайындык сыныптарында 6-8 бала, қалған сыныптарда - 12 оқушығғ дейін оқиды. Бұл мектепке оқу жылы 8-11 жылға дейін созылуы мүмкін.

Көмекші мектепте зиятында терең ауытқушылығы бар балалар үшін арнайы сыныптар ашылуы мүмкін.

Осы мектептен балаларды тек ПМПК қорытындысымен және ата-анасының келісімімен ғана шығара алады.

10. Эмоциялық-ерік-жігері бұзылғандарға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым, сыныпта - 10 бала;

11. Кемістік құрылымы күрделі балаларға арналған арнайы (түзету) білім беру ұйым, сыныпта – 6 бала.

Арнайы мектеп білім мен тәрбие беру міндеттерінен өзге психологиялық, және медициналық, әлеуметтік көмек көрсетеді.

Әр арнайы мектепте еңбек пен маман алдындағы кәсіби даярлыққа ерекше көңіл бөледі.

ҚР "Білім беру" Заңы мен нормативті-құқықтық құжаттарға сәйкес барлық арнайы білім беру мекемелері білім беру стандарттар бойынша оқытуы тиіс.

Бұл мекемелердің барлығы білім беру стандартына сәйкес, балалардың ерекшеліктерін ескере отырып өздігінен оқу жоспары мен оқу бағдарламар негізінде оқу процесін ұйымдастырады.

Соңғы жылдары мүмкіндігі шектеулі балалардың басқа категорияларына да арналған мекемелер құрылуда, мысалы ерте жастағы балалар мен аутизм жағдайындағы бар балалар үшін.

Кез-келген білім беру ұйымы өз тәрбиеленушісінің өміріне жауапты.

Арнайы білім беру мекемелердін барлығының (сегізінші түрден басқалары) түлектері негізгі орта білім алуына болады. Түлектеріне мемлекеттік үлгідегі құжат беріледі.

Арнайы мектепке баланы тек ата-анасының келісімімен және ПМПК қорытындысымен ғана қабылдайды.

Барлық арнайы мектептерге күрделі кемістіктері бар балалар үшін арнайы сыныптар, топтар ашылуы мүмкін.

Арнайы мектеп оқушысын жалпы мектепке ата-анасының келісімімен және ПМПК қорытындысы бойынша басқа білім беру ұйымдарына ауыстыруға болады.

Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған арнайы балалар үйі мен кемістігіне қарай мектеп интернаттар құрылған. Егер де бала мұндай мекемелерде білім ала алмаса, онда үй жағдайында білім алуы ұйымдастырылуы тиіс. Интернаттық ұйымдар -белгілі бір категориядағы азаматтарға тұратын орын беріп, білім алу құқығына мемлекеттік кепілдікті қамтамасыз ететін орта білім беру жүйесінің мекемелері.

Бала оқу кезеңінде кітаптар мен мектеп кітапхана қорымен тегін қолдануға толық құқылы. Мектептің педагогтары мен психологтары ата-анасымен балаларға кеңес береді. Арнайы мектептер оқушыларын аралық және қорытынды аттестаттау өткізу үшін барлық жағдайларды қамтамасыз етуге тиіс. Жалпы орта білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылаудан, аралық және қорытынды мемлекеттік аттестаттаудан өткізу ережесі бойынша бала кезінен мүгедек, I және II топтағы мүгедек балалар барлық пәндерден үлгеретін жағдайда босатылады.

Егер бала үйде білім алса, онда бұл оқытуды қаржыландыру мемлекет тарапынан ұйымдастыралады.