ХІХ ғ. орта шеніндегі халықаралық қатынастар эволюциясының ерекшеліктерін атаңыз

ХІХғ 70-жж қарай Еуропаның бейнесі біршама өзгерді. Италия мен Герм-ның бірігуі аяқталды, дуалистік Австрия-Венгрия мемл.құрылды. Бірақ, бастысы, нег.мемл-тер күштерінің арасалмағы өзгерді. Еур-лық саясатта Ұлыбрит., Франция, Австрия-Венгрия ж/е Ресей рөлдерінің төмендеуі, Герм. мен Италияның беделі мен ықпалының өсуі ХІХғ соңғы отыз жылд.қалыптасқан х/қ жағдайдың нег.белгілері б/ды.

1871ж Лондон конвенциясы. Ресейдің дербес құқықтарына үлкен соққы болған 1856ж Париж трактатының шектеушілік қарар-ның заңсыздығы бұғаз-ға қатысты шешім-дің бірқатарын қайта қарастыру қажеттігіне әкелді. 1870ж қазанында Анг., Фр, Австрия-Венгрия, Иатлия ж/е Түркиядағы орыс дип-лық өкілдік-не циркуляр жіберіледі. Бұл құжатта Ресейдің Қара тең.дербестік құқықтарын шектеуші келісімшарт қарар-ның ендігі жерде сақталмайтындығы айтылады. 1871ж қаңтарда шетелдік әскери кемелер үшін бұғаз-дың жабықтық қағидасын бекітуші ж/е Қара теңіздегі орыс әскери кемелерін шектейтін, 1856ж Париж трактатының шешімдерін жоққа шығарған Лондон конв-на қол қойылды. Ресейдің Қара т. дербестік құқықтары қалпына келтірілді. 1871ж Лондон конв. Париж келісімінің Рес-ң Қара тең.дербестігін шектейтін ХІ, ХІІ, ХІV баптарын, с.қ. Париж трактатына қосымша тіркелген жеке орыс-түрік конв-н алып тастады. Рес. мен Түркияға өздерінің қаратеңіздік әскери кемелерін шектеусіз көлемде ұстауға рұқсат етілді. Бұл Қара тең. Ресейдің дербестік құқығын қалпына келтіру үшін х/қ жағдайды тиімді пайдалана белген орыс дип-ның үлкен жетістігі б-ды.

Үш императорлар одағының құрылуы. 1871ж франк-прусс соғысы аяқталғаннан кейін қол қойылған Франкфурт бейбіт кел-шарты Фр-ның жеңілісін ж/е Еур-да Герм-ның алға шығуын білдірді. Герм. Эльзас, Шығыс Лотарингия ж/е 5 млрд франк контрибуция алды. Фр-ның жеңілуі сол кезеңдегі х/қ жағдайдағы үлкен өзгеріс-ге әкелді. Герман импер-ның пайда болуы, Фр-ның әлсіреуі ж/е бірігуін аяқтаған Итал-ның белсенуі Еур-дағы жағдайға өзіндік өзгерістер енгізді. Канцлер Бисмарк Фр-ны өзіне одақтастар таба алмайтындай етуге ж/е оның мүмкін болатын одақтастарын өз жағына тарту арқ. оқшаулануда ұстауға тырысты. 1866ж Пруссиядан жеңіліс тапқан Авст-Венгрия Фр-ның одақтасы ж/е реванш саясаты жолында болуы керек еді. Алайда 1871ж билікке Гер-мен тығыс қарым-қатынастағы қодаушы неміс либерал-ның үкіметі келеді. Бұл Герм-ның Авс-Венгриямен жақындасуына ықпалдастық етеді.1871ж тамызда І Вильгельммен ж/е канцлер О.Бисмаркпен кездесу б/ды. Бисмарк Авс-Венгриямен ж/е Ресеймен достық қатынас-ды, «Үш император» одағын құруды қолдады. Ол бұл комбинация арқ.мүмкін болатын Авс-Венгрия-Франция-Ресей коалициясының алдын алуға үміттенді. 1872ж қыркүйекте Берлинде үш император кездесуі б-ды, әрі осы кездесу барысында министрлер ар-да да тиімді келіссөздер жүргізілді. Герм. Фр. мен Ресей арас-ғы мүмкін болатын одақты болдырмау саясатын жүргізді. Осман имп-мен күресін, Орта Азияға жылжуын жалғастыра отырып, Рес. Герм-мен жақсы ж/е Авс-Венгриямен бейтарап қатынастарын сақтауды жөн көрді. ХІХғ 70-жж х/қ жағдай Рес, Герм ж/е Авс-Венгрия мүдде-нің жақындасуына әкелді. 1873ж 24 сәуірде Ресей мен Герм ар-да әскери конвенцияға қол қойылды. ІІ Александр, І Вильгелм ж/е Франц-Иосиф имп-дың бірқатар кездесу-нің, ең бастысы – канцлерлер О.Бисмарк, А.Горчаков ж/е Д.Андраши арас-ғы келіссөз-дің нәт-де 1873ж күзінде «Үш император одағы» деген атау алған келісімге қол жеткізілді.

1875-78 жж Шығыс дағдарысы. ХІХғ 70ж қарай осман имп-ның иелігіндегі славян-дың біршама бөлігі – болгарлар, македондықтар, Босния мен Герцоговинаның сербтері түрік езгісінде қалуын жалғастырды ж/е осы халық-дың ұлттық азат болуының шешімі басты мәселе б-ды. Осы кезде Балқандағы оқиға-дың белсенді қатысушылары Түркия, Ресей, Англия ж/е Авс-Венгрия б-ды. 1869ж Суэц каналының ашылуы Жерорта тең.апаратын сауда жолдары үшін, Түркияның Англ. Мен Фр арас-ғы азиялық ж/е африкалық иеліктері үшін еур-қ державалар арас-ғы күресті күшейтті. ХІХғ 70жж орт. Балқандағы ұлт-азаттық қозғалыс жаңа күшпен көтерілді. Ол түрік-дің экон-лық ж/е саяси езгісінің күшеюімен ж/е оған бағынышты халық-дың әлеум-экон.дамуымен б-ты б/ды. 1875ж Герцоговинадағы шілде көтерілісі, осы жылы тамыз Босниядағы түрік-ге қарсы наразылықтар Балқан халықт-ның мықты азаттық қозғалыс-ның бастауы б-ды. Шығыс дағдарысы баст.

Сан-Стефан бейбіт келісімшарты ж/е Берлин конгресі. Балқанда да, азиялық әскери іс-қимыл театрында да толық жеңіліске ұшыраған түрік үкіметі Ресейден келісім сұрауға мәжбүр б/ды. 1878ж орыс-түрік соғысын аяқтаушы Сан-Стефан бейбіт кел-шартына қол қойылды. Бұл келісімшарт б/ша, Сербия, Черногория ж/е Румынияға жаңа террит-лар қосылған толық тәуелсіздік беріледі. Румыния Солт.Добруджаны иеленді; Дунайдан Эгейге тең. Дейінгі ж/е Қара тең. Охрид көліне дейінгі Болгария номиналды түрде Түркияға тәуелді, бірақ князін сайлау құқығы бар автономиялық князьдікке айналды; Босния мен Герцоговина автономия алды; Ресейге 1856ж алынған Бессарабияның бір бөлігі, с.қ. Ардаган, Карс, Батум, Баязет өтті, Түркия Рес-ге әскери шығын-дың өтемі ретінде 310млн сом төлуге міндеттенді; ол Арменияда реформалар жүргізуге келісті. Келісімшартта бекітілген орыс-түрік соғысының маңызды саяси қорытындысы түрік билігінен Болгарияның азат етілуі б-ды; Болгария, Босния ж/е Герцоговина автономияға ие б/ды; Сербия, Черногория ж/е Румыния тәуелсіздік-н алды.

Келісімшарт бірден батыс держава-ның, әсіресе оның қайта қаралуын талап еткен Ұлыбр. мен Болгарияның қарсылығына ұшырады. Анг., ең алдымен, Ресей Болгария арқ.өзінің Балқандағы ықпалын күшейтеді ж/е Жерорта теңізіне шығу мүмкіндігін алады деп сақтанды. Берлин конгресінің ашылу қарсаңында Анг мен Түркия Анг-ға Кипр аралын беруші, с.қ. Кіші Азияда түрік үкіметінің жүргізетін реформаларына бақылау жасауды бекіткен Кипр конв-на қол қояды. 1878ж 21.07. өз жұмысын бастаған Берлин конгресінде ол Ресей мен Болгария үшін тиімсіз көп жақты кел-шартпен ауыстырылды. Дип-қ оқшаулануда қалған орыс үкіметі ұтылыс-ға барды. Берлин трактаты орнады. Берлин конгр-нің шешімдері Балқан түбегі халық-ның ұлт-азаттық күресіне соққы берді. Берл.трактаты – Б.Е. ұлы державалары дип-ның көптеген мәселе-мен, оның ішінде көп жылдар бойына Балқан Еур-ң «оқ-дәрі қоймасы» д.атаумен танымалдыққа ие болған айлалы қабысуы. Қалай болғанмен, Берлин трактатының тікелей ж/е жанама салдары болған: 1885ж серб-болгар соғ., 1908-9жж Босния дағд., 1912-13жж Балқан соғ., Сараево өлімі ж/е т.б. Дегенмен 1875-78жж Шығыс дағд-ның нәтижелері үлкен маңызға ие болғанын мойындамасқа болм. 1877-78жж орыс-түрік соғысы Балқан түб. Түрік езгісінің жойылуына әкелді. Сонд.оның нәтиже-нің маңызы өте зор.

Үштік Одақ. Герм. 1879ж Авс-Венгриямен одақ құрып, Фр-ны оқшаулау мақсатында белсенді түрде Италия сияқты одақтас іздестірді. Келіссөздер нәт-де 1882ж 20 мамырда Венада Герм, Австро-Венгрия ж/е Итал.ар-да Үштік одақ д.атауға ие болған одақтық шарт қабылданды. Шарт 5 ж. жасалды, әр 5 жыл өткен сайын мерзімі ұзартылып, 1915ж дейін өмір сүрді. 1-бапқа сәйкес, шартқа қатысушылар бір-біріне «бейбітшілік пен достықты» уәде етті, олардың біреуіне қарсы бағытталған ешбір одақтар мен міндеттеме-ге қатыспауға, «жалпы сипаттағы саяси ж/е экон.мәселелер б/ша бір-бірімен кеңесуге ж/е бір-біріне өз мүдделері шеңберінде өзара қолдау көрсетуге» міндеттенді. Фр. Италияға н/е Гер-ға шабуыл жасаған жағдайда олар бір-бірін қолдауға міндеттенді, ал Авс-Венгрия тек бейтараптыққа уәде берді. А-В мен Герм. шартқа қол қойғаннан кейін Итал-ның талабымен оның айрықша мәлемдемесін есепке алды. Оның мәні мынадай б-ды: егер оның серіктестеріне шабуыл жасаған держава-дың біреуі Анг. болса, онда Италия 3-бапта қарастырылған әскери көмекті өзінің одақтас-на көрсетпейді. Осылайша, Герм. 1-болып әскери одақтарды құра бастады. 1879ж канцлер бисмарк Авс-Венгриямен Рес-ге қарсы бағытталған одақтас шартқа қол қойды. 1882ж бұл одаққа Фр-мен қатынасы шиеленіскен Италия қосылды. Сөйтіп, І джс дайындауда үлкен маңыздылыққа ие б-н Үштік Одақ пайда болды.

Жерорта теңіздік Антанта. Отарлық мәселе-дегі ағылшын-француз қайшылықтары Анг-ның ТШ-ғы Рес. ұстаным-ның нығаюына жол бермеуге ұмтылыстары Анг-ның Үштік Одақ держава-мен жақындасуына алып келді. 1886ж, бір жағынан, Анг. ж/е 2-жағынан, Авс-Венгрия мен Италия ар-да келіссөздер басталды. «Керемет оқшаулану» саясатын ұстанатын Ұлыбрит.үкіметі өзін қандай да бір формалды одақпен байланыстырғысы келді ж/е қандай да бір нақты міндеттемелер бергісі келмеді. 1887ж Анг мен Италия арас-ғы келісім екі тарапты да Жерорта, Адриатика, Эгей ж/е Қара тең. статус-квоны сақтауға міндеттеді. Оны сақтау мүмкін болмаған жағдайда олардың арасында ерекше келісім қабылдау қарастырылды. Кейінірек үш державаның Түркияғы қатысты ұстанымдарын айқындаған ағылшын-австрия келісімі қабылданды. Державалар Шығыста статус-квоны сақтауға ж/е Түркияда Рес. ықпалының басым болуына жол бермеуге міндеттенді.