Геологиялық барлау өндірісі өнімінің статистикасы

Кез келген өнеркәсіптік кәсіпорын әрекетінің мақсаты өнім өндірісі (жұмыстарды орындау) болып табылады, оның көлемі бірқатар факторларға, соның ішінде өндірістің техникалық қамтамасыз етілуіне, жұмыс кадрларымен қамтамасыз етілуіне, қолданылатын шикізат пен материалдардың саны мен сапасына тәуелді. Өнімнің көлеміне кәсіпорын жұмысының маңызды жалпылаушы көрсеткіштері байланысты: пайда және рентабельділік. Өнімнің көрсеткіштері қазіргі кәсіпорнның статистикалық көрсеткіштері жүйесінде негізгі орындардың бірін алады. Дайындық дәрежесіне қарай кәсіпорын өнімі болуы мүмкін: дайын бұйымдар, өндірістік қызметтер (өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстар), жартылайфабрикаттар, аяқталмаған өндіріс.

Өнеркәсіптік өнімді есепке алу әдістері натуралды және құндық болып табылады.

Тақырып 7.2: Кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық әрекетін талдау.

Қаржылық талдаудың басты мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті және айқынбейнесін көрсететін, негізгі параметрлерді алу:

• пайда және шығын;
• активтер мен пассивтер құрылымы;
• дебиторлармен және несие берушілермен есептесу.

Осылайша, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау оның даму тенденцияларын бақылауға, өндірістік-шаруашылық әрекетке кешенді баға беруге мүмкіндік береді және басқару шешімдерін қабылдау мен өндірістік әрекеттің арасындағы байланыстырушы буын қызметін атқарады.

Талдау нәтижелерін пайдалану.

Кәсіпорындағы шаруашылық әрекетті талдау әртүрлі болуы мүмкін, ал оның нәтижелері түрлі мүдделі тұлғалар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Әдетте шаруашылық әрекетте қаржылық есеп пен басқарушылық (бухгалтерлік) есепті ажыратады.

Қаржылық есеп фирманың ішінде қолданылатын да, сыртқы мүдделі тұлғаларға хабарланатын да есептің ақпаратқа негізделеді.

Басқарушылық (бухгалтерлік) есеп өлшенетін, өңделетін және ішкі пайдалануға берілетін бүкіл есептік ақпаратты қамтиды.

Осылайша, есептің мұндай бөлінуі тиісінше талдаудың сыртқы және ішкі шаруашылық болып бөлінуін тудырады.

Сыртқы қаржылық талдауды мүделлі тұлғалар жүргізуі мүмкін. Оның негізі баспа беттерінде жарияланатын немесе бухгалтерлік баланс түрінде мүдделі тұлғаларға тапсырылатын, кәсіпорынның ресми қаржылық есебі болып табылады.

Сыртқы талдау абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерді талдаудан тұрады – пайда, рентабельділік, өтімділік, төлем қабілеттілігі, заемды капиталды пайдланудың тиімділігі, фирманың қаржылық жағдайын жалпы талдау. Бірақ қаржылық және бухгалтерлік есепте көрсетілген, ақпараттың толымсыздығы мен шектеулігіне орай, толық талдау жасау мүмкін емес.

Сыртқы қаржылық талдау, ерекше (тікелей) қаржылық қызығушылық танытатын, мүдделі тұлғалардың сыртық шеңбері үшін ғана қызықты: инвесторлар, несие берушілер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, іскерлік серіктестер. Бұл субъектілер фирманың қаржылық есептілігінің негізінде компанияның пайдалылығы мен өтімділігі қандай, болашақтағы қаржылық перспективалары қандай, оған қаржы салудың қажеттілігі бар ма екендігі, пайыз төлеу мен қарыздарды өтеу үшін ақшасы бар ма екендігі туралы қорытындылар жасайды. Осылайша бұл ақпарат мемлекеттік органдарға, салық органдарына, инвестициялық институттарға (ЕБРР және т.б.), тауар және қор биржаларына, сақтандыру ұйымдарына пайдалы болуы мүмкін.

Ішкі қаржылық талдау кәсіпорынның мүддесі үшін жүргізіледі; оның негізінде кәсіпорынның іс-әрекетін бақылау жүзеге асырылады, соның ішінде өндірістің даму жолдары анықталады. Ішкі талдаудың мақсаттары салынған капиталдың тиімділігін, меншікті шығындарды, пайданы анықтау, негізгі және айналым құралдарын пайдалану, яғни шаруашылық әрекеттің барлық тұрғылары болып табылады. Ішкі талдау, ең алдымен, кәсіпорын үшін толық жауапкершілік артылатын, кәсіпорынның басшылығы (меншік иелері, басқарушы қызметкерлер құрамы) үшін қажет. Ішкі қаржылық талдаудың аясында екі басты қаржылық көрсеткіш ерекше зерттеледі:

• Пайдалылық – кәсіпорынның инвестициялық капиталды тарту үшін жеткілікті пайда алу қабілеті.
• Өтімділік – белгіленген мерзімдерде қарыздарды өтеу үшін жеткілікті төлем құралдарының болуы.

§3. Талдауларды жүргізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

Қаржылық талдау әдістері.

Фирманың қаржылық жағдайы өзара байланысқа түсетін, көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ықпалынан қалыптасады; қаржылық талдау мұндай өзара қатынастар мен өзгерістерді анықтауға бағытталған. Осыған байланысты қаржылық талдаудың келесідей әдістері бар: көлденең, тік, трендті, қаржылық коэффициенттер әдісі, салыстырмалы, факторлық.

Көлденең (уақыт ішіндегі) талдау ағымдағы және алдыңғы кезеңдердегі қаржылық есептердің сәйкестігіне, яғни қозғалыстағы негізгі экономикалық көрсеткіштерді қарастыруға негізделген. Жеке-дара көрсеткіш «өлім», ол тек алдыңғы немесе келесі ұқсас көрсеткішпен салыстырғанда ғана «жанданады».

Тік (құрылымдық) талдау қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құрылымын және жеке құраушылардың қорытынды көрсеткіштерге ықпалын анықтайды, осының нәтижесінде іс-әрекеттің қандай түрі пайдалы, қайсысы пайдасыз және назарды неге шоғырландыру керектігі айқындала түседі.

Трендті талдау (даму тенденцияларын талдау) есептік кезеңнің қандай да бір экономикалық көрсеткішінің мәнін бірқатар алдыңғы кезеңдермен салыстыруға негізделген, осының нәтижесінде тренд – көрсеткіштер динамикасының негізгі тенденциясы анықталады. Мұнда негізінен салыстырмалы шамалар – индекстер қолданылады.

Қаржылық коэффициенттер әдісі екі абсолютті шамалар арасындағы қатынасты орнатуға және басқ кезеңдегі кәсіпорынның ұқсас көрсеткішімен салыстыратын (немесе басқа кәсіпорынмен салыстыруда), салыстырмалы шаманы есептеуге негізделген.

Факторлық талдау қорытынды көрсеткіштің қалыптасуына (ішкі және сыртқы) факторлардың жеке құраушыларының ықпалын зерттейді.