Бидғаттың Исламнан шығарып жіберетін және шығарып жібермейтін түрлері бар

Бидғат түрлерінің ішінде ең қауіптісі – сенімдегі бидғат, себебі сенімдегі бидғаттың ішінде Исламнан шығарып жіберетіндей сенімдер бар. Шейх Ибраһим әр-Руһайли хафиз Ибн Ахмад әл-Хакамиге сүйеніп, былай дейді: «Діндегі бидғат екі түрлі болады: діннен шығаратын және діннен шығармайтын. Діннен шығаратын бидғаттың шекарасы туралы айтар болсақ, оған мынадайлар жатады: ол туралы көптеген жолдармен жеткен әрі дін ережелерінен белгілі болған бірауызды келісім (ижма’) бар амалды жоққа шығару. Мысалы, қандай да бір міндетті жоққа шығару немесе міндетті емес нәрсені міндетті ету. Тыйым салынған нәрсені рұқсат ету немесе рұқсат етілген нәрсені тыйым салу. Аллаһқа қатысты Аллаһ, Оның Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және Құран теріске шығаратын сенімге ие болу, ол сенім мейлі бекіту болсын, мейлі жоққа шығару болсын – бәрібір. Өйткені осыда Құран мен Елшінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) елшілігін өтірік деп жариялау бар. Оған мысал ретінде Аллаһтың сипаттарын жоққа шығаратын, Құранды жаратылыс деп есептейтін және Аллаһтың кез келген сипатын жаратылған деп санайтын жәһмилердің сенімін келтіруге болады». Қараңыз: «Мәуқиф әһл әс-Сунна уәл-жәма’а мин әһлил-әһуа уәл-бида’» 1/105.

Діннен шығаратын сенімдегі бидғатқа мысал ретінде шейхул-Ислам Ибн Тәймияның шектен шыққан жәһмилердің сенімі туралы айтқан сөздерін келтіруге болады: «Сәләфтар мен имамдардан Аллаһтың сипаттарын жоққа шығаратын анық жәһмилерді күпірлікте айыптау туралы хабарлар жеткен. Олардың «Аллаһ сөйлеспейді, көрмейді, Оның жаратылыстардан айырмашылығы жоқ, білімі жоқ, құдіреті жоқ, күші жоқ, Ол естімейді, өмір сүрмейді» деген сыңайлы сөздері бар. Олар «Құран жаратылған, тозақтықтар Аллаһты көрмейтіні сияқты жәннаттықтар да Аллаһты көрмейді» деген және т.б. осыған ұқсас сөздер айтады». Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтауа” 3/358.

Исламнан шығармайтын, бірақ адасушылыққа салатын бидғаттарға келер болсақ, олар хафиз Ибн Ахмад әл-Хәками айтқандай, - бұрыс түсінік (тауил) пен әуес-қалаулардың (һәуа) салдары болып табылатын, бірақ Құранның немесе Аллаһ Өз пайғамбарына түсіргеннің ішінен еш нәрсені жоққа шығаруға алып бармайтын нәрселер. Қараңыз: “Мә’ариж әл-қабул” 2/617.

Муслим жеткізген хадисте (2/592): «Әрбір бидғат – бұл адасушылық», - деп айтылғандай, кез келген бидғат – адасушылық болғанымен, олар күнә мен күпірлік дәрежесі бойынша өзара ерекшеленеді. Имам әш-Шәтыби былай деп айтатын: “Бидғаттар айыптау мен тыйым салу тұрғысынан бірдей емес екендігі түсінікті болды, әрі олардың ішінде айыпты болып табылатындары да бар, сол сияқты тыйым салынған болып табылатындары да бар. Дегенмен, қалай болғанда да олар адасушылық деп аталады”. Қараңыз: “әл-И’тисам” 1/362.