Канбан әдісі, қамтамасыз ететін жедел реттеу санының өндірілген өнімнің әрбір сатысында ағынды өндіріс

Quot;Джаст ин тайм" (Just-in-time) – "дәл уақытында" – жалпы ұйымдастыру тәсілі, оның көмегімен, нәтижесінде ескеретін бөлшектер сұраныстың нақты басқару айтарлықтай қысқарады қорлар және, осылайша, ұзақтығы өндірістік цикл.

ОПТ – (Optimized Production Technologies) – оңтайландырылған өндірістік технологиялар.

ЖЖД (Distribution Requirements Planing) – басқару жүйесі жоспарлау және өнімді тарату.

Арастырайық логистикалық әдісі "Канбан" ұйымдастыру тәсіл "дәл уақытында".

Тұжырымдамасы өндірісті басқару қағидаты негізінде канбан қолданылады және өте ұзақ уақыт бойы.

Атап айтатын болсақ, кәсіпорындардағы амортизациялық аударымдардың үлесінің төмендігі негізгі өндірістік қорлардың тозуының жоғарылауына, өнімнің амортизация сыйымдылығының төмен үлесіне, негізгі өндірістік қорлардың шығу коэффициентінің аз болуына әкеледі.

Зерттеулер көрсетіп отырғандай, еліміз экономикасының өнеркәсіптік өндірісінде ұдайы өндірістің қарапайым типі қалыптасқан. Осыған орай өңдеуші өнеркәсіптегі негізгі қорлардың үлес салмағының төмен болу, негізгі өндірістік қорлардың пассивті бөлігінің үлес салмағының басым болу, жаңа негізгі қорларды сатып алуға бағытталған инвестициялар үлесінің азаю, негізгі қорлардың тозуының өсу, шығу коэффициентінің жаңару коэффициентінен алшақтау деректері байқалып отыр.

Сонымен қорларды басқару теориясында алға қойған мақсаттарды шешу үшін тұтынушыны максималды түрде материалдармен қамтамасыз ету үшін 2 негізгі жүйе қалыптасқан: 1) Бекітілген тапсырыс мөлшері бойынша қорларды басқару жүйесі; 2) Тапсырыстардың арасындағы бекітілген уақыт интервалы бойынша қорларды басқару жүйесі.

Кәсіпорындағы негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағыттары ретінде инвестицияның үлесін негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігін, материалды емес активтерді, адам капиталын ұлғайтуға бағытталған негізгі өндірістік қорларды жаңарту тұжырымдамасын әзірлеу мен енгізуді; амортизациялық саясатты өзгерту есебінен өнімнің өзіндік құнының құрылымындағы амортизацияның үлесін жоғарылатуды; негізгі өндірістік қорларды экстенсивті пайдаланудан интенсивті пайдалануға көшуді жатқызуға болады. Мұның өзі қор қайтарымы, қормен қарулану және еңбек өнімділігі көрсеткіштері арасындағы арақатынасты жақсартуға мүмкіндік береді

Пайдаланған әдебиеттер

1) Есенгельдин Б.С., Ақбаев Е.Т. «Қаржылық менеджмент», оқу құралы: Алматы, 2011.

2) Кайкен Ж.Б., Сұлтанов Ө.С., Қалдыбаев М.М.
«Кәсіпорын экономикасы»: оқу құралы / СГУ им. Шакарима.- Семей, 2010. – 74 б.

3) Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева Б.Т. «Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы: Алматы, 2008. – 152 б.

4) Мадиярова Э., Сүйеубаева А. «Қаржылық менеджмент», 2009. -225 б.

5) Басовский Л.Е., «Финансовый менеджмент», 2009

6) Бочаров В.В., Леонтьев В.Е. «Корпоративые финансы»: Питер, 2004. – 591 б..

7) Кадерова Н.Н. «Корпоративтік қаржы», Алматы, 2008. – 376 б.

8) Сергеев И.В. «Экономика педпиятия»:Учеб – М, 2003 ж. – 545 б.

9) Ермекбаева Б.Ж., Купешова Б.К. «Корпоративные финансы»: Алматы, 2012.

10) Романовский М.В. «Финансы предприятий».СПб.: Изд.дом «Бизнес-пресса», 2000. – 528 с.

11) Бочаров В.В. «Корпоративные финансы»: Питер, 2001. – 571с.

12) Ченг Ф. Ли, Джозеф И. Финнерти. Финансы корпорации: теория, методы и практика, 2000 – 686 с.

13) Ковалев В.В., Ковалев Вит.В. «Финансы организаций (предприятий)» – М.: ТК Велби, Проспект, 2006 - 352 с.

14) Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом»– М.: Финансы и статистика, 1995. – 381 б.

15) «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ – ЕЛБАСЫ Н.Ә. НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ

16) Аникин А.В. Юность науки. М.: Политиздат, 1979

17) Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы

18) Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп» Оқу құралы- Алматы: Экономика, 2005 жыл-242бет.

19) Бейсенова М. Кәсіпорын экономикасы. - /М.Бейсенова, А.Садықбеков, Алматы, Ғылым, 2002. – 230 б.

20) Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. – Алматы, ТОО “Издательство LEM”, 2007. – 375 б.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІНІҢ ТАПСЫРМАЛАРЫ

Кәсіпорынның ағымдағы жылдың бірінші алты айында несиеге сату көлемі келесідей болды:

Кесте 1 – Кәсіпорынның несиеге сату көлемі, мың теңге

Осы жарты жылдықта сатып алушылардың төлем тәртібі өзгерген жоқ. Төлем келесі тәртіппен жасалған: ағымдағы ай ішінде клиенттердің 25 % төлем жасап отырды, ағымдағы айдан кейінгі бірінші айда клиенттердің 45% төлем жасап отырды, ағымдағы айдан кейінгі екінші айда клиенттердің 25% төлем жасап отырды, ағымдағы айдан кейінгі үшінші айда клиенттердің 10% төлем жасап отырды.

1) Жылдық сату көлемі келесідей анықталады: жарты жылдықтағы сату көлемін 1,8 коэффициентке көбейту керек.

а) Күнмен есептелген дебиторлық берешектің айналымын анықтау керек, жылдық DSO (жыл ішінде клиенттердің төлем тәртібі өзгермейді). Жылдық DSO анықтау үшін жылдық дебитордық берешекті бірінші және екінші тоқсандардың дебиторлық берешегінің орташа көлемі деп санау керек.

b) Бір күндегі тауар айналымын анықтау керек, жылдық ADS.

c) Бір тоқсанда 90 күн бар дейік. Бір күндегі тауар айналымы және күндік дебиторлық берешек айналымын анықта (I және II тоқсандағы):

Кесте 2 – Дебиторлық берешектің айналымын есептеу

2) Бірінші жарты жылдықтағы ADS және DSO анықтаңыз. 0 – 30, 31 – 60 және 31 – 90 мерзімдерін пайдалана отырып, 31 наурыз және 30 маусымдағы пайда болу мерзімі бойынша дебиторлық берешектің классификациясын құрастыру керек:

Кесте 3 – Дебиторлық берешекті пайда болу мерзіміне байланысты топтастыру

3) Анықталған мәліметтер бойынша төленбеген қалдықтар ведомосын құрастыру керек:

Кесте 4 – Төленбеген қалдықтар ведомосі

4) Ауыспалы шығындардың мөлшері сату көлемінің 65 %-на тең деп саналады. Дебиторлық берешекті қаржыландыру 15 %-ға алынған несие арқылы өткізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша шығындар жылдық сату көлемінің 2 %-на тең деп саналады. Дебиторлық қарызға инвестицияланған капитал құны – 10 %.

Кәсіпорынның несиелік менеджері несие шартын «брутто 45»-тен «2/10, брутто 35»-ға өзгерту жағдайларын қарастырды. Сонда жылдық сату көлемі __Х 11__% -ға өседі деп болжанады, ал күмәнді қарыздар бойынша шығындар өткізу мөлшерінің ұлғаюының 1 %-на дейін азаяды (бұрынғы сату көлеміне шығындардың мөлшері өзгермейді). Осы жағдайда клиенттердің _Х 12_ % 10 күн ішінде төлем жасап отырады, клиенттердің _Х 13_ % 35 күн ішінде төлем жасап отырады, ал қалған _Х 14_% 60 күн ішінде төлем жасап отырады деп күтіледі.

Несие саясаты өзгеруі нәтижесіндегі дебиторлық қарыз (∆ І) көлемі өсімін және салықтық кіріске (∆ Р) дейінгі өсімді анықтау керек.

Алдымен бұл формуланың құрамдас бөлігіне анықтама беріп, оларды төмендегідей белгілейміз:

So – өткізудің ағымдағы жалпы мөлшері (өткізудің жалпы түскен түсімі);

Sn – несие саясаты өзгергеннен кейінгі өткізудің болжанатын мөлшері;

(Sn – So) – өткізудің жалпы мөлшерінің өсімі;

V - өткізудің жалпы көлемінен пайыз ретіндегі ауыспалы шығыны;

(1 – V) – ауыспалы шығындар мен өткізу құны арасындағы айырмашылық ретінде есептелетін жалпы маржа (%-бен);

k – дебиторлық қарызға салынған инвестицияның құны;

DSOo – несие саясаты өзгергенге дейінгі дебиторлық қарыздың күндердегі айналымы;

DSOn – несие саясаты өзгергеннен кейінгі дебиторлық қарыздың күндердегі айналымы;

Во - өткізудің жалпы мөлшеріндегі пайыз ретіндегі өткізудің ағымдық мөлшеріндегі сенімсіз қарыздардың орташа мөлшері;

Вn - өткізудің жалпы мөлшеріндегі пайыз ретіндегі өткізудің жаңа мөлшеріндегі сенімсіз қарыздардың орташа мөлшері;

Ро – несие саясаты өзгергенге дейінгі өткізудің жалпы мөлшеріндегі жеңілдікпен өткізу мөлшерінің үлесі (%-бен);

Рn - несие саясаты өзгергеннен кейінгі өткізудің жалпы мөлшеріндегі жеңілдікпен өткізу мөлшерінің үлесі (%-бен);

Do – сауда жеңілдігінің ағымдық пайызы (несие саясаты өзгергенге дейінгі);

Dn – сауда жеңілдігінің болжаулы пайызы (несие саясаты өзгергеннен кейінгі);

Енді біз несие саясаты өзгеруі нәтижесіндегі дебиторлық қарыз (∆ І) көлемі өсімін және салықтық кіріске (∆ Р) дейінгі өсімді анықтай аламыз.

Егер өткізу мөлшерінің ұлғаюы бұрыңғы клиенттердің сатып алуының ұлғаюы немесе жаңа сатып алушыларды тартуы есебінен ұлғаюы күтілсе, формула төмендегідей болады:

D I = [(DSOn – DSOo) (So/360)] + V [ DSOn (Sn – So)/ 360 ] (1)

Өткізу мөлшері төмендеуі күтілген жағдайда формула келесі:

∆ І = [(DSОn - DSOo) (Sn/360)] + V [DSOо (Sn - So)/360] (2)

Жаңа несие саясатының дебиторлық қарыз өзгерісіне әсерін анықтаған соң, оның салыққа дейінгі кіріске әсерін анықтауға болады:

∆ Р = (Sn - So) (1 - V) – k ∆ І – (Bn*Sn – Bo*So) – (Dn*Sn*Pn – Do*So*Po) (3)

Осылайша, несие саясатындағы өзгеріс әсері өткізу мөлшері ұлғаюына немесе төмендеуіне байланысты (1) немесе (2) формулалардың көмегімен талданады.

Егер барлық клиенттер келісім-шартты бұзбай төлем жасап отырса және жеңілдіктерді қоладанатын клиенттердің мөлшері 3 %-ға өссе, ал сату көлемінің мөлшері 4 %-ға төмендесе, дебиторлық қарыз (∆ І) көлемі өсімі және салықтық кіріске (∆ Р) дейінгі өсімі қалай өзгереді? Кәсіпорынға несие саясатын өзгерту керек пе? Қорытындылар жасау.

5) Кәсіпорынның ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығына ақша қаражаттар бюджетін құрастыру керек, егер болжанған сату көлемі (Х1 - Х6) деп алынады, ал несие шарты «брутто 45».

Кәсіпорынның шығындарына келесілер жатады:

a) Шикізат пен материалдарға шығындар сәйкес айдың сату көлемінің __Х15__ % -на тең. Шикізат пен материалдар келесі айдың айлық қажеттілігіне сәйкес сатып алынады, ал жабдықтаушыларға төлемдер 30 күн ішінде жасалады. Шілде айында болжанған сату көлемінің өсімі 5%-ға тең.

b) Еңбек ақы шығындары сәйкес айдың сату көлемінің __Х 16__ % -на тең. Қызметкерлерге еңбек ақы ағымдағы айдан кейінгі келесі айдың 5-і күні беріледі.

c) Банктік несиелер бойынша пайыздарды төлеу үшін шығындары __Х 17__ мың теңге, олар әрбір тоқсанның аяғында төленеді.

d) Салықтар және бюджетке төленетін басқадай төлемдер бойынша шығындар сәйкес айдың сату көлемінің __Х 18__ % -на тең, олар әрбір айдың аяғында төленеді.

e) Басқадай (үстеме) шығындар сәйкес айдың сату көлемінің __Х 19__ % -на тең, олар әрбір айдың аяғында төленеді.

Кәсіпорынның ақша қаражаттарының шотындағы мақсатты қалдығы __Х 20__ мың теңге, ал 1 қаңтарға шоттағы нақты қалдық __Х 21__ мың теңге болды. Сыртқы қаржыландырудағы қажеттілік қандай болады? Кәсіпорынның уақытша бос ақша қаражаттарының мөлшері қандай болады?

Кәсіпорынның ағымдағы шығындарын анықтап 5-ші кестені толтыру керек.

Кесте 5 – Кәсіпорынның бірінші жартыжылдықтағы ағымдағы шығындары, теңге

Ақша қаражаттар бюджетін анықтап 6-шы кестені толтыру керек.

Кесте 6 – Ақша қаражаттарының бюджеті, теңге