АЕК (Materials Requirements Planing) – жоспарлау қажеттілігін материалдар – жоспарлау жүйесі өндірістік ресурстар

Quot;Канбан" әдісі, қамтамасыз ететін жедел реттеу санының өндірілген өнімнің әрбір сатысында ағынды өндіріс.

Quot;Джаст ин тайм" (Just-in-time) – "дәл уақытында" – жалпы ұйымдастыру тәсілі, оның көмегімен, нәтижесінде ескеретін бөлшектер сұраныстың нақты басқару айтарлықтай қысқарады қорлар және, осылайша, ұзақтығы өндірістік цикл.

ОПТ – (Optimized Production Technologies) – оңтайландырылған өндірістік технологиялар.

ЖЖД (Distribution Requirements Planing) – басқару жүйесі жоспарлау және өнімді тарату.

Арастырайық логистикалық әдісі "Канбан" ұйымдастыру тәсіл "дәл уақытында".

Тұжырымдамасы өндірісті басқару қағидаты негізінде канбан қолданылады және өте ұзақ уақыт бойы.

Оның принциптері әзірленді Жапония 50-жылдары автомобиль зауыттарда фирмасы "Тойота". Басынан 80-жылдардың бұл тұжырымдама қолданыс тапты. Ол төмендегі белгілермен сипатталады [6].

Ндірістік процесс бөлінеді бірқатар кіші типті жеткізу " – " алу. Әрбір осындай кіші жүреді материалдардың орнын ауыстыру.

Негізінде әрбір белгілі бір кіші жүйесін жеткізу " – " алу құрылады дербес учаскесі (самоуправляющийся учаскесі). Реттеу процесі ағынының материалдар, осуществлявшийся бұрын орталықтандырылып, ауыстырылады орталықтандырылмаған басқару орындарына тікелей материалдар қозғалысының. Құжат айналымы құрады, қайта ұйымдастырады алып қашты сол деңгейде, және қозғалысы. Осылайша, қажеттілік болмаса орталықтандырылған деректерді өңдеу.

Басқармасы тасымалдауға тауар-бабы). Бұл принцип ауыстырады бұрын қолданылған басқару жүйесін жөнелту пунктінен немесе орталықтандырылған ағынын басқару. Әрбір учаскесі алатын материалдар өндіру барысында, керек кезінде туындаған қажеттілігін жүгінуге учаскесіне жеткізуді жүзеге асыратын осы түріне материалдары.

Бұл жағдайда тасымалдау үшін пайдаланылады стандартталған контейнерлер, әрбір оның ішінде бар арнайы карточка, немесе канбан (жап. "канбан" карточка, тақта). Түсіру кезінде контейнердің ішіндегісіне пунктінде оның карточкасы қалады көрсетілген қызмет етеді одан әрі беру үшін ақпаратты пайдалану туралы материалдың осы түрінің. Пайдаланылған карточка жиналады-тармағында материалдар шығыны; содан кейін поставляющий осы түріне материалдарын учаскесі ағымдағы бақылауды жүзеге асырады, оларды пайдалану. Әрбір жеке карточка немесе олардың жиынтығын көрсетеді жоспарлы тапсырма немесе жабдықтау үшін нақты учаскенің.

Түсіргеннен кейін мазмұнның қандай да бір контейнердің ол жабдықталады-тармағында түсіру арнайы көлік карточкамен орнына алынған өндірістік карточка. Көлік карточкасы салынады-тармағында түсіру үшін сол мақсаттар мен производственная карточкасы жөнелту пунктінде. Карточкаларда толық сипаттамасы материалдың қажетті қайта тапсырыс немесе өндіріс. Осылайша, өндірістік учаскелерде, сонымен қатар орталықтандырылмаған реттеу материалдарының ағынын жүзеге асырылады және орталықсыздандырылған жинау процесі ақпарат.

Реттеу жалпы санының материалдарды айналымдағы қоса алғанда, жартылай фабрикаттар, жүзеге асырылады жанама түрде белгілеу арқылы жоғарғы шекараларын санын материалдарды, өйткені әрбір учаске үшін беріледі алдын ала белгіленген карточкалар саны әрбір түрі материалдар.

2 Кәсіпорынның қорларын басқару саясаты.

2.1 Кәсіпорын қорларын басқару жүйесі.

Қорларды басқару – күрделі шаралар кешені, онда қаржылық менеджменттің міндеттері өндірістік менеджменті мен маркетингтің міндеттерімен тығыз байланыста болады.

Қорларды басқару саясаты айналымдағы активтерді басқарудың жалпы саясатының бір бөлігі болып табылады, тауарлы-материалдық қор құрылымы мен көлемін оңтайландыруға және оларға қызмет ету бойынша шығынды азайтуға, олардың қозғалысын бақылауды қамтамасыз етуге бағытталған. Тауарлы-материалдық қорларды басқарудың негізгі кезеңдері:

- Алдағы уақыттағы тауарлы-материалдық құндылықтар қорын талдау нәтижесінде тауарлы-материалдық қорлардың өндірісін қамтамасыз ету және оларды өткізу деңгейі анықталады, олардың қолданылушылардың тиімділігі бағаланады.

- Қорлады құру мақсатын анықтау. Кәсіпорын қорлары әр түрлі мақсатта құрылады - ағымдағы өткізілім қызметін қамтамасыз ету.

- Ағымдағы қорлар мөлшерін оңтайландыру.

Кез-келген кәсіпорындағы қорлар келесідей топтастырылады:

- шикізат пен материалдар;

- аяқталмаған өндіріс;

- дайын өнім.

Олар кез-келген өндірістік қызметтің қажетті бөлшегі болып табылады. Бұл активтердің көлемі, дебиторлық берешек деңгейі сияқты, көбінесе өткізу (сату) көлеміне байланысты болады.

Өндірістік циклге келетін болсақ, қорлар ең алғашқы кезеңде құрылады, ал дебиторлық берешек – соңғы кезеңде құрылады. Мұндай айырмашылық болуының өзі негізгі себебі қор деңгейіне байланысты дұрыс қабылданған шешімді қабылданғанға дейін алдағы уақыттағы өткізілім көлемін дұрыс болжау қажет. Қор деңгейіне байланыст дұрыс қабылданған шешімдер өндіріс және өткізілім көлемінің азаюына әкеледі немесе қорларды сақтау бойынша артық шығынға әкеледі, активтің бұл түрін басқару маңызды және өте қиын тапсырма болып табылады.

Қорларды басқару саласындағы қаржы басқарушының басты міндеті – айналымдағы актвтердің осы санатына инвестицияларды азайтудың тиімді әдістерін пайдалану.

Қорларды басқару мақсаты: кәсіпорынның жемісті жұмысы үшін жеткілікті, қорды сақтау бойынша шығынның барынша аз болатын қор мөлшерін табу.

Басқару үрдісінің бірінші кезеңі: қорларды жеткізу және сақтау бойынша барлық шығынды сәйкестендіру. Қорларға байланысты негізгі шығындар үш топқа бөлінген:

- қорды сақтаумен байланысты;

- тапсырысты рәсімдеумен байланысты;

- шикізат пен материалдарды тиеу, жіберу, машинамен қамтамасыз ету және қабылдауға байланысты, сонымен қатар қордың жетіспеушілігіне байланысты шығындар.

Сақтау бойынша шығындар қордың орта мөлшеріне тура пропорционалды өседі. Қор көлемі толықтыру жиілігіне байланысты. [4]

Босалқы қорларды басқару процесінде қабылданатын негізгі шешімдер.

Материалды-өндірістік қорларды басқару барысында олардың мақсатты мөлшерін анықтау қажет ал ол сату көлеміне ағымдағы қорларды қаржыландыруға (оларды сақтау бойынша шығындар), жаңа тауарларды өндіру жылдамдығына жаңа тапсырыстарды алуда мүмкін кідірушіліктерге жəне т.б. тəуелді. Осыған қоса қорлардың тозу жəне бұзығу қажеттілігін ескеру қажет. Қорлар неғұрлым маңызды болса, соғұрлым олар сақтау жəне сақтандыру құны көп болады. Сақтау қоймаларымен персонал саны, сонымен қатар құралдарды иммобилизациялау (жанама шығындар) деңгейі де көбірек болады. Екінші жағынан, қорлардың көбеюі шикізат пен басқа да материалдардың тапшылығынан туындаған, тауарлардың қоймаларда қалмауы мен өндірістің кідіруі мен болатын сатулардың қысқару тəуекелділігін азайтады.

Компаниялар өндірістік-материалдық қорлар үшін ішкі фирмалық нормативтерді бекітуіне болады. Компанияның іскерлік белсенділігіне қорлар көлемінің ықпалын олардың айналым көрсеткіштерімен бағалайды. Сонымен қатар, қорлардың орташа қалдығын – бір күндік олардың айналымына бөлумен анықталатын күндегі айналым уақыты мен де есептейді. Кəсіпорынның экономикалық қызметі айналым қаражаттарға қажеттілікті дұрыс анықтауға тəуелді. Айналым қаражаттармен оңтайлы қамтамасыз етілу шығындардың азаюына, қаржылық нəтижелердің жақсаруына əкеліп соғады. Айналым қаражаттарының көтереңкісі - айналым қаражаттардың босалқы қорға босқа тартуына əкеліп соғады. Айналым қаражаттардың төмендетілуі - өнімді өндіру жəне өткізу процесіне іркіліс əкелуі мүмкін. Сондықтан айналым қаражаттары жоспарлау деңгейі бойынша нормаланатын жəне нормаланбайтын қаражаттарға бөлінеді. Нормаланатын қаражаттар болып кəсіпорынның меншік айналым қаражаттары табылады (өндірістік айналым қорлар жəне қойиадағы тауарлар). Нормаланбайтын қаражаттар - тиелімделген тауарлар, ақша каражаттары жəне есеп айырысудағы қаражаттар. Айналым қаражаттардың нормасы дегеніміз - қалыпты жəне ырғақтылықты жұмыспен қамтамасыз ету үшін, кəсіпорынға қажетті маңызды тауарлы - материалдай құндылықтардың босалқы қорларының көлемі. Нормаланбайтын қаражаттарда корпорацияның қажеттілігі есептеу жолымен анықталады жəне оларды басқару қысқа мерзімді несиелеу арқылы жүзеге асырылады. Корпорацияда кассадағы ақша каражаттарында қажеттілігі анықталады.[8]

Фирманың қаржылық басқаруында айналым қаражаттарынан аккумуляцияланған капитал қарастырылады: біріншіден, компанияның үздіксіз қызмет атқаруы үшін қажетті капитал ретінде; екіншіден, айналымнан шығарылған қаражат ретінде (оларды инвестициялауға болмайды, яғни олардан пайда алу мүмкін емес); үшіншіден, қосымша шығындарды жабуға арналғанкөздер ретінде (қорларды сақтау); Бұл жағдайда кез-келген компанияның басты мақсаты болып, компанияның үздіксіз капиталын құру және сақтау табылады.

Қордың минимумнан азаюы кәсіпорынның физикалық тоқтап қалу тәуекелдігін арттырады немесе жоспарланбаған шығындардың жұмсалуына әкеледі, яғни қорларды толтыруға

арналған қосымша шығындар. Ал қорлардың ұлғаюы оларды сақтауға арналған және өзгермелі шығындардың өсуіне алып келеді.

Меншікті айналым капиталы қысқа мерзімді міндеттемелер алынып тасталған айналым активтеріне тең.

Айналым капиталын басқару қаржылық активтердің көздері туралы шешімдерді қабылдауды талап етеді. Айналым капитал циклі дегеніміз ол ағымдағы активтердің ақша қаражаттары мен міндеттемелер бойынша ақшалай төлемдерге айналатын уақыт мерзімі.

Көптеген фирмалар үшін активтердің циклі пассивтердің цикілінен көп болады, сондықтан фирмаларға қысқа мерзімді банктік несиелер немесе т.б. займдар қажет.

Қаржылық менеджер айналым капиталының көлемін ғана емес, сонымен қатар оның құрылымын да басқарады.

Дебиторлық берешек, тауарлық-материалдық құндылықтар қорлары, есеп айырысу шотындағы ақшалар және айналым капиталының басқа да элементтері өндіріс әсерлігіне әртүрлі әсер етеді. Сондықтан да менеджерлердің осы айналым капиталы элементеріне қатынасы әртүрлі.

Қорларды басқарудың негізгі моделі қорлардың қозғалысын жеңілдетеді және жүзеге асырады. Қорларға қоймалардағы шикізат,матириалдар, дайын өнім т.б. жатады. Ол келесідей алғышарттарға негізделген:

- өнімге деген сұраныс тұрақты, яғни қорлардың деңгейі белгілі-бір темппен өзгеріп отырады.

- әкелу уақытты тұрақты және алдын-ала анықталған

- қорлардың болмауын тудырмау керек

- жаңа тапсырыс әр циклде 1 рет жасалынады

- тапсырыс көлемі тұрақты

2.2 Кәсіпорын қорларын басқару модельдері

Қорды басқарудың екі негізгі жүйесі келесі:

- тапсырыстың тіркелген мөлшерінің жүйесі;

- тіркелген тапсырыс аралық кезеңдерінің жүйесі.

Тұтыну және жеткізудің идеалды жағдайлары сақталса, яғни қор тез арада толықтырылып отырса, онда екі жүйе де бірдей болады. Егер тауарлы-материалдық қорға сұраныс пен тапсырысты орындау мерзімінде белгісіздік болса, онда резервтік (сақтау) қор құру қажет.

Резервтік (сақтау) қор – сұраныс шамадан тыс артқан жағдайда және өндірісті жеткізу кезеңі жиі жағдайда материалдармен қамтамасыз ету үшін қажет қор. Резервтік қордың көлемі төмендегі факторларға байланысты:

- тауарлы-материалдық құндылықтарға сұраныспен байланысты белгісіздік дәрежесі;

- тапсырысты орындау мерзіміне байланысты белгісіздік дәрежесі;

- қордың жеткіліксіздігінен болған шығын;

- қосымша қорды ұстауға кететін шығын.

Қордың қажетті көлемі қордың жетпей қалу мүмкіндігі мен осы жағдайы болдырмау үшін ұсталатын резервтік қор шығыны мүмкіндікті арасындағы тепе-теңдікпен анықталады.

Резервтік қор құрған және өндірісте, сатуда белгісіздік болған жағдайда қорды басқару жүйелерінде айтарлықтай айырмашылықтар болады.

Тауарлық-материалдық қорлардың ағымды қорлары көлемінің оптимизациясы үшін үлгілердің қатары пайдаланылады. Олардың арасында «Тапсырыстың экономикалық мөлшерінің үлгісі» ең тартуын алды. Ол өндірістік қорлардың және дайын өнімнің қорлар көлемінің оптимизациясы үшін пайдалануы мүмкін.

Тұтынушыны материалдық ресурстармен үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында, яғни қойылған талаптарға сай оларды басқару теориясы бойынша негізгі 2 жүйе құрылған:

1) бекітілген тапсырыс мөлшері бойынша қорларды басқару жүйесі;

2) тапсырыстардың арасындаы бекітілген уақыт интервалы бойынша қорларды басқару жүйесі.

Бекітілген тапсырыс мөлшері бойынша қорларды басқару жүйесі.

Өзінің атында айтып тұрғандай, бұл - тапсырыстың мөлшері. Бұл қатаң бекітілген және жүйенің жұмыс істеу кезінде ешқандай шартқа бағынбайтын жүйе. Сондықтан тапсырыстың мөлшерін анықтау бірінші тапсырмалардың бірі болып табылады.

Отандық тәжірибеде тапсырыстың мөлшері жеке ұйымдастыру пікірлеріне байланысты болады. Мысалы, ыңғайлылық, тасымалдау.

Сонымен қатар, бекітілген тапсырыс мөлшері бойынша қорларды басқару жүйесі өте оңтайлы және тиімді ғана емес, ең күшті болуы тиіс. Біздің қарастырып отырғанымыз барлық экономиканы немесе жеке кәсіпорынның қорларды басқару мәселелері болады, сондықтан оңтайландыру критерийлері болып, тапсырысты қайталау немесе сақтау үшін бізде жиынтық шығындар минималды түрде болуы қажет.

Тапсырыстың қайталануына шығындарды үнемдеу артық қоймалық бөлмелердің сабақтас мазмұндарына алып келеді, одан бөлек өтімділігі жоқ тәуекелдердің пайда болуына соқтырады.

Жұмыс істейтін аталған жиынтық шығындардың шамаларына әсер ететін берілген өлшемдер 3 факторларды ескереді:

1. Қоймалық бөлмелердің қолданылатын ауданы.

2. Қорларды сақтауға кететін шығындар.

3. Тапсырысты рәсімдеу құны.

Бұл факторлар өзара тығыз байланысты. Қорларды сақтауға кеткен шғындарды үнемдеу ынтызары тапсырысты рәсімеудің өсіміне шақырады.[1,250 б.]

Тауарлық–материалдық қорлармен басқару жүйесінің негізгі екі моделі бар – тіркелген көлемі бар модель және тіркелген кезеңі бар модель.

Тіркелген кезеңмен қорлармен басқару жүйесінде қор уақыттың тек анықталған жағдайларға есептеледі. Қор өсімінің есептеуі және мерзімдік негізінде тапсырыстардың орналастыруы сатып алушылар көліктік шығындардың экономиясы үшін тапсырыстарды қиыстыруға мәжбүрлеген кезде немесе белгілі кезеңдігімен жабдықтар өз тұтынушыларды қаратады және өз өнімнің толық номенклатурасына оларда тапсырыстарды қабылданған кездегі жағдайларда қажет. Көптеген фирмалар уақыттың тіркелген кезеңмен қорларды басқару үлгісін таңдайды, өйткені қорлардың есебін және жоспарлауының міндетін жеңілдетеді.

Уақыттың тіркелген кезеңмен үлгілері түрлі циклдар үшін әр түрлі тапсырыстардың көлемін көрсетеді. Бұл тапсырыстың тіркелген көлемімен жүйесіне қарағанда резервтік қордың аса жоғары деңгейін талаптанады. Тапсырыстың тіркелген көлемімен жүйесі қолма-қол тапсырыстың үзіліссіз есептеуін ұсынады. Осындай жүйелерден айырмашылығында тіркелген кезеңмен жүйесінде қор уақыттың тек бақылау жағдайларда есептеледі. Осымен жоғары тұтынуы тапсырыс орындалғаннан кейін барлық қорды нөлге әкеледі және бұл жағдай келесі бақылау жағдайының келуіне дейін көрінбей қалуы мүмкін. Осындай жағдайда тапсырылған бұйымдардың келесі партияның келуіне дейін бұйымдардың қорсыз қалуы мүмкін. Сонымен қатар резервтік қор тек бақылау кезеңінде ғана емес, бірақ тапсырысты орындау уақыт аралығында да бұйымдардың дефицитінен сақтау қажет.

Қарастырылған тапсырыстың тіркелген көлемімен және уақыттың тіркелген кезеңмен үлгілері екі жалпы мінездемесіне ие – бұйымдардың құны тапсырыстың түрлі көлемінде үзіліссіз қалады.

Олардың арасындағы негізгі айырмашылығы мынада болып табылады. Тіркелген көлемі бар модель материал қоры белгілі деңгейге дейін төмендегенде әкелу үшін келесі тапсырыс жасалады. Бұл жағдай материалды тұтыну жылдамдығына байланысты кенеттен пайда болуы мүмкін. Ал тіркелген кезеңі бар модельге келетін болсақ, онда алдын ала анықталған уақыт кезеңі арқылы кезекті тапсырысты орнату жүзеге асырылады.

Тіркелген көлемі бар модельді қолдану қордың қалдағына тұрақты түрде бақылау жүргізуді ұсынады. Сонымен, тіркелген көлемі бар модель үздіксіз жұмысістейтін жүйесі болып табылады, ол қордан материалдарды әр алған сайын немесе оларды қорға салған сайын сәйкесінше жазулар мен кезекті тапсырыс орны жеткізілгендігін тексеру өткізуді талап етеді. Тіркелген кезеңі бар модельде қордың қалдығын анықтау уақыттың бақылау кезеңінің бітуі бойынша ғана өткізіледі.

Қандай да жүйені таңдауға негізінен әсер ететін кейбір қосымша айырмашылықтар көрсетілген:

- Тіркелген кезеңі бар модель үлкен қорға ие болады, өйткені материалдар қоры әкелудің тіркелген интервалы арқылы кезекті әкелудің кезеңіне дейін жетуге керек болатын. Тіркелген көлемі бар модельде әкелудің ешқандай да тіркелген интервалы қарастырылмайды, яғни кезекті әкелулер қажеттілік бойынша жүзеге асырылады және қосымша қорды белгілі бір уақытқа құру керек емес болады.

- Тіркелген көлемі бар модель қымбат тұратын материалдар қорларын басқару үшін қолданылады, өйткені ол қордың ең кіші орташа мөлшерін қамтамасыз етеді.

- Тіркелген көлемі бар модель критикалық деп аталатын жауапты (маңызды) материалдар үшін келеді, өйткені онда қорларға ең қатаң бақылау жүргізу қарастырылады, сондықтан да қордың аяқталу қауіпіне жылдамырақ реакция болады.

Қарастырылған тапсырыстың тіркелген көлемімен және уақыттың тіркелген кезеңмен үлгілері екі жалпы мінездемесіне ие – бұйымдардың құны тапсырыстың түрлі көлемінде үзіліссіз қалады.

Қорларды сақтау үшін және тапсырысты қайталау үшін жиынтық шығындардың минимизациялау өлшемі бойынша ең оңтайлы мөлшер келесі формуламен есептеледі (ол Уилсон формуласы деп аталады):

(1)

Мұндағы,

ТМО – тапсырыс мөлшерінің оғтайлылығы, дана.,

A – тапсырыс берілетін өнімнің бірлігінің жабдықтануына шығындар, теңге, дана.

S – тапсырылатын тауарға деген қажеттілік, дана.

і – тапсырыс берілетін өнімнің бірлікті сақтауына шығындар, теңге, дана.

Тапсырыс берілетін өнімнің бірлігінің жабдықтануына шығындар (А) келесі элементтерді қарастырады:

- тапсырысты тасымалдау құны;

- тапсырысты жеткізуді ұйымдастыруға кеткен шығындар;

- тапсырысты орындауды бақылаудың құны;

- каталогтерді шығаруға кеткен шығындар;

- құжаттардың формасының құны.

Бұл формула Уильсон формуласының бірінші нұсқасын көрсетеді. Ол қоймадағы тауар қорының тез толтырылуына бағытталған. Егер қоймадағы қор белгілі бір уақыт аралығында өтсе, онда формула жылдамдылықты коэффициентке түзетіледі.

(2)

Мұндағы, к – қоймадағы қорды толықтырудың жылдамдығын ескеретін коэффицент.

Тапсырыстардың арасындағы бекітілген уақыт интервалы бойынша қорларды басқару жүйесі.

Тапсырыстардың арасындағы бекітілген уақыт интервалы бойынша қорларды басқару жүйесі қорларды басқарудың негізгісіне жататын екінші және соңғы жүйесі болып табылады. Жүйелердің сыныптамасы негізгі және басқалары болып бөлінуі басқа қорларды басқару жүйесінің негізі болып табылатындығының белгісі. Бұл жүйеде аты айтып тұрғандай тапсырыс белгіліенген уақытта бір-бірінен алшақтығы бірдей интервалда тұрады, мысалы, 1 айда бір рет, 1 аптада бір рет, 14 күнде 1 рер және т.с.с.

Тапсырыс арасындағы интервалды тапсырыс мөлшерінің оңтайлылығы арқылы анықтауға болады, яғни былайша:

I=N:S/TMO (3)

Мұндағы,

N – жыл ішіндегі жұмыс саны, күндер;

S – тапсырылатын тауарға деген қажеттілік, дана;

ТМО – тапсырыс мөлшерінің оңғайлылығы, дана.

Тапсырыстарыдың арасындағы бекілген уақыт интервалы бар жүйедегі тапсырыс мөлшерін есептеу келесі формуламен қарастырылады:

ТМ = МТҚ-АТ+КТ (4)

Мұндағы,

ТМ – тапсырыс мөлшері, дана;

МТҚ –максималды тапсырыс қажеттілігі, дана;

АТ – ағыдағы тапсырыс, дана;

КТ – күтілетін тұтыну.

Формулада көріп отырғанымыздай тапсырыс мөлшері, тұтынуға байланысты нақты уақытқа сәйкес қоймадағы қор мөлшері қажетті деңгейде максималды түрде толтырылады.[1]

Өндірістік қорларды үнемдеу барысында алынған қор жалпы шығыннан көп болған жағдайға дейін арттыруға болады. Жоспарланған кезеңде сатып алынатын материалдық ресурстар партиясының оңтайлы көлемін анықтау үшін тапсырыстың оңтайлы партия моделі (Уилсон үлгісі) қолданылады EOQ: қорды сатып алуға және сақтауға кететін барлық шығын есептеледі. Оның құрамына қорды сақтауға кететін шығын және тапсырысты орындау бағасы енеді, яғни тапсырысты орналастыруға, алуға кететін шығын. Бұл шығындар тауарлы-материалдық қорлар бағасын құрайды.

EOQ үлгісінің негізгі шарттары: қор көлемі өскен сайын шығынның бір бөлігі көбейеді, ал екінші бөлігі азаяды; жиынтық шығынды барынша азайтатын тапсырыс көлемі оңтайлы болып табылады (қордың орта көлеміне байланысты). Қорлардың орта көлемі тапсырысты орналастыру жиілігіне және оның әрқайсының көлеміне (мөлшеріне) байланысты: егер қорлар күн сайын жаңалатып отырса, онда қордың орта көлемі жылына бір рет жаңаланатып қордың орта көлемімен төмен болады. Тапсырыс көлемі ұлғайған сайын сақтауға кететін шығындар ұлғаяды (өседі). Тапсырыс көлемінің артуы орта тапсырыстың артуына әкеп соғады, сәйкесінше сақтау бойынша, қорға салынған капиталдан пайда түспеу және сақтандыру шығыны бағаның төмендеуінен болған шығынның артуына әкеледі. Керісінше, партияның мөлшері артқан сайын тапсырысты орналастыру мен орындау шығыны төмендейді: тапсырыс жиілігі төмендеуі сақталып отырған қор көлемінің артуына, тапсырысты орналастыру, жеткізушілердің жөндеу және тапсырысты өңдеу жұмыстары шығындары азаяды.[5]

Оңтайлы тапсырыс партиясы (EOQ) немесе Уилсон үлгісі:

Мұндағы,

F – тапсырысты орналастыру және орындау бойынша үнемі шығындар;

S – қордың жылдық қажеттілігі;

C – орта қор бағасынан пайызбен өрнектелген сақтауға кететін жылдық шығын;

P – қор бірлігін сатып алу бағасы.

EOQ моделінің формуласын өзгеше де жатқызуға болады:

Мұндағы, - ақша бірлігімен өрнектелген қор бірлігін сақтау бойынша жылдық шығын.

Бұл Уилсон моделі келесі алғы шарттарға негізделген:

- қордың жылдыққажеттілігін нақты болжауға болады(жылдықөткізу көлемі);

- өткізу көлемі жыл бойына қалыпты таралған;

- тапсырысты алуда кешіктіру болмайды.[4]

Кәсіпорынның қаржылық бақылаудың құрамды бөлігі болып табылатын осындай бақылайтын жүйелердің негізгі міндетімен қорлардың толықтыруына тапсырыстардың орналастыруы және артық қалыптасқан олардың түрлерінің шаруашылық айналымына тартуы болып табылады.[]

Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде қорлардың қозғалысы мен бақылауының жүйелері арасында «АВС жүйесі» ең кең қолдануын алды.

АВС талдауы ең маңызды жағдайларға – жалпы рентабельділік, икемді бағаларға және жабдықтаулардың дефицитіне немесе артықшылықтарына негізгі көңіл аударады. АВС тәсілі тауарлық-материалдық қорлармен бақылау деңгейімен байланысты потенциалды пайдалануына сәйкес А, В, С топтарынан біріне тауарлық-материалдық қорлардың класификацияланып талаптанады.

АВС тауарлық-материалдық қорлармен басқару әдісі — қордағы қымбат элементтермен басқаруға арзандарға қарағанда көбірек көңіл бөлінеді. Сонда бірінші орынға өндірісте аз орын алатын моральды ескіру мерзімі аз болатын қымбаттырақ матриалдар шығарылады.

Бұл ереже Парето қағидасының негізіне жатады. АВС-талдау рационализацияның бір түрі болып табылады, ол өнеркәсіп іскерлігінің барлық фунционалды қолданыла алады. АВС-талдау мүмкіндік береді:

— іскерліктің ең маңызды бағыттарын көрсету;

— іскерлік белсенділікті жоғарлатылған экономикалық маңыздылық сферасына бағыттау және бір мезгілде артық жұмыс түрлері мен функцияларын жою саланын басқа сфераларында шығындарды төмендету;

— ұйымдастыру және басқару шешімдерінің нәтижелігін жоғарлату;

АВС-әдісіне сәйкес шикізат пен материал қоры олардың меншікті бағасына байланысты бөлек түрлердің маңыздылық дәрежесі бойынша үш категорияға бөлінеді.

А классының материалдары – бұлар көп санды емес, бірақ өте маңызды матриалдар, оларға қорға салынған ақшалай қаражаттың көп бөлігі (шамамен 75%) келеді. Бұл ресурстар үшін тапсырыстың тиімді шамасын есептеу міндетті болады.

В классының матриалдары екінші дәрежеге жатады және А классының матриалдарына қарағанда аз назарды қажет етеді. В классты материалдарды сатып алуға шамамен 20% ақша қаражаты жұмсалады.

С классының материалдары қолданылатын материалдар номеклатурасында үлкен орынды алады, бірақ олар қымбат емес, оларға қорға салынған ақшалай қаражаттың 5% келеді. С категориясына көп мөлшерде сатып алынатын тауарлық-материалдық қорлардың қымбат емес түрлерінің кең асортименті енеді.

АВС-талдауын өткізу үшін керек:

1) әр материал аталуының бағасы анықтау (сатып алынатын матриалдар үшін жеткізуші бағасы қабылданады);

2) артықшылық төменду шамасы бойынша матриалдарды орналастыру;

3) саны мен артықшылығы бойынша мәліметтерді қосу жән оларды сызбаға салу;

4) жалпы артықшылықта материалдардың меншікті салмағына байланысты оларды топқа бөлу.

Тауарлық-материалдық қорлардың керек-жарағылары туралы маркировкамен сәйкес жазба қажеттілігінде ресімделеді.

Бақылаудың оны немесе басқа категорияның номенклатуралық позицияны қорымен иемденуіне әсерін тигізу мүмкін негізгі факторлардың арасында келесілерді көрсетеді:

- құндылық көрсетуінде номенклатуралық позицияны пайдаланудың жылдық көлемі;

- номенклатурлық позиция бірлігінің бағасы;

- номенклатуралық позицияның дефициті;

- номенклатуралық позицияның өндірісі үшін ресурстардың өткізуі;

- номенклатуралық позиция үшін циклдың ұзақтығы.

Номенклатуралық позицияның сақталу талаптары:

- ұрлықтың тәуекелділігі;

- сақтау мерзімі;

- уақыттың қажет жағдайында қоймада номенклатуралық позицияның жоқтығы әсерінен шығыстары;

Басқалары.

Әрбір сыныптарынан белгілі сыныптың әрбір номенклатуралық позицияның дәрежеге беруден кейін қорлардың бақылауының өз дәрежелері қолданылады.

А сыныптың номенклатуралық позициясы үшін келесі дәрежелер ұсынылады:

- болжамның және болжамдау тәсілінің сирек бағасы. Әрбір құрылған болжам кейбір қатеге апарады. Номенклатуралық позициясы дефициті және қымбатты болса, онда осы қателер қымбатты болады. Берілген дәреже номенклатуралық позицияларда қажеттілік болжамдардың құру тәсілдеріне дұрыс қатынасын білдіреді;

- қатты жіберулермен қорлардың сирек, циклдық есептеуі. Жүргізілген есептің мәліметтерінен ақпаратттық жүйеде белгіленген қорлар туралы мәліметтердің мәнді өзгеруі мүмкін емес. Белгіленген қатты жіберуін жоғарылайтын әрбір өзгеруі оның себептерін анықтау затына табу мүмкін. Осымен жылына бір рет немесе жарты жылына бір рет дәстүрлі толық инвентаризацияны өткізуге ойына ие белгілеу қажет;

- мәліметтер базасында мәліметтердің күн сайын жаңартуы. Яғни осындай номенклатуралық позициялар үшін қорлар туралы мәліметтердің үзіліссіз жаңартуымен жүйенің пайдалануы қажет;

- әдетте тапсырыстардың қатысты үлкен емес мөлшерінің нәтижелеріне ие сақтандыру қорлардың, партия мөлшерлерінің, сұраныстың қарастыруы. Номенклатуралық позицияларда реалды қажеттіліктердің айқындауы жоспарлаудың барлық параметрлердің тернуі қажет. Партияның үлкен емес көлемдеріне ұмтылуы қорларда бұйымдардың сақтауымен байланысты тікелей және жабылған шығыстардың төмендеу мүмкіндігімен оқуы мүмкін;

- цикл ұзақтығының жақсы қысқартуы және тергеуі. Циклдың ұзақтығы қысқа болса, онда айналым құралдар да қажеттілігі төмен болады. Қажеттіліктің негізгі үлесін А сыныптың (аяқталмаған өндірістің, дайын өнімнің, шикізаттың қорларында айналым құралдардың бөлігінде) номенклатуралық позицияның қорлары қалыптасады;

В сыныптың номенклатуралық позициялары үшін А сыныптың номенклатуралық позициясы үшін де өлшемдері қолданылады.

С сыныптың номенклатуралық позициясы үшін келесі дәрежелері келтірілген:

— негізгі дәреже: бұйымдар қатысуында болуы мүмкін. Айналым құралдарда қажеттіліктердің және сақталу шығыстардың мәнді өсуін өзімен тартылмайды, кәсіпорынның қарапайым қажеттіліктердің көлемін жоғарылататын қорлардың сақталуы, арзан номенклатуралық позицияның кемшілігінен өндіріс жоспарының немесе өткізу жоспарының орындау жоюын алуға қиын болады;

— үлкен сақтандыру қоры және партияның үлкен мөлшері. Үлкен партиялар өзімен С сыныптың номенклатуралық позиция қорлардың сақталуымен байланысты мәнді шығындарын тартады;

—өндірістік процесінде осы номенклатуралық позицияны пайдаланылатын персонал үшін енілген территорияларда сақталуы. Бұл өндіріске қорлардың жіберу процедурасын қарапайымдандырады және өзімен белгілі шығындарды тартылатын артық бюрократиялық қағаздың жұмысын жояды.

— Үлкен жіберулермен қорлардың сирек есептеуі.[6]

Инфляцияның экономика жағдайларда тауарлы-материалдық қорларға бағалардың номиналды деңгейінің өзгеруімен байланысты осы активтердің өткізілуі немесе өндірістік тұтыну жағдайына сәйкес түзетулерді талаптанады. Егер осындай бағалардың түзетуі өткізілмесе, осы активтер қорларының реалды құны төмендейді, ал капиталдың оларға инвестицияланған реалды көлемі де төмендетеді. Бұл қаржылық менеджмент процесінде активтердің осы түрінің қозғалысын және жағдайын бағаның объективтілігін бұзады.

Сатулар, өндіріске қорлардың өткізуі барысында «Қорлар» 7 бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес олардың бағасы осындай тәсілдердін бірі бойынша жүзеге асырылады:

- Қорлардың сәйкес бірлігінің идентифицирленген өзіндік құны;

- Орташа салыстырылған өзіндік құны;

- Қорлардың түскен уақыты бойынша біріншілердің өзіндік құны; (ФИФО)

- Қорлардың түскен уақыты бойынша екіншілердің өзіндік құны; (ЛИФО)

- Нормативтік шығындар;

Идентифицирленген өзіндік құны арнайы тапсырыстар және жобалар үшін орындалатын қызметтер және жіберілетін қорлардың бағасы үшін пайдаланылады.

Орташа салыстырылған өзіндік құны бойынша бағасы қорлардың есеп айында алынған және есеп айдың басына қорлардың сомалық санына қорлардың есеп айында алынған құндылықтың және есеп айдың басына осы қорлардың қалдықтың сомалық құндылықтың бөлуімен қорлардың әрбір бірлігі бойынша өткізіледі.

ФИФО тәсілі бойынша қорлар шығындардың бағасы келесі ұсыныста негізделеді – қорлар олар бухгалтерлік есепте көрсетілген және кәсіпорынға түскен жалғастыруында пайдаланылады. Осында есеп айдың соңына қорлардың қалдығының құны қорлардың түсімдер уақыты бойынша соңғылардың өзіндік құны бойынша анықталады.

ЛИФО тәсілі бойынша қорлар шығындардың бағасы келесі ұсыныста негізделеді – қорлар кәсіпорынға олардың түсімдер керісінше жалғастыруында пайдаланылады.

Өндіріске жіберілген қорлар қорлардың түсулер уақыты бойынша соңғылардың бастапқы құндылығы бойынша көшіріп жазылады. Осымен есеп айдың соңына қорлар қалдығының құны қорлардың түсімдер уақыты бойынша біріншілердің өзіндік құны бойынша анықталады.

7 стандартымен сәйкес, егер қорлардың бағалауы үшін ЛИФО тәсілі қолданылса, онда ескертулерде ФИФО, қорлардың таза құндылықпен, орташа салыстырылған өзіндік құнының қолдануымен есептелетін олардың ең аз құндылықтардың және есептілігінде және есебінде баланс күніне көрсетілген қорлардың құны арасындағы айырмашылық өткізіледі.

Нормативтік шығындар бойынша бағасы жасалатын бағалардың, өндірістік қуатының, еңбегінің, қорлардың пайдаланудың қалыпты деңгейлердің есебімен кәсіпорынмен бекітілген өнімнің (жұмыстар, қызметтер) бірлігіне шығындар нормалардың пайдалануында жасалады.

Осы тәсілдерден әрбіреуі белгілі артықшылықтар мен кемшіліктеріне ие. Қорлардың белгілі бірліктің идентифицирленген өзіндік құнының тәсілі есеп жылдың соңына шығындалмаған қалатын және материалдық ресурстардың белгілі түрлерінің өндіріске өткізілген бірліктерінің саны туралы үзіліссіз ақпаратты талаптанады. Сондықтан есебінде осы тәсілдің қолдануы өндірістік қорлардың мәнді диверсификациялау шараларында мақсатына сәйкес. Әрбір бірлік арнайы мінездемелеріне ие болған кезде, яғни қорлар өз тұтыну сапалары бойынша бірдей болып табылады.

Қорлардың орташа салыстырылған құндылықтың тәсілі қорлардың қозғалысына және болуына аса объективті бағалауын береді. Алайда шығыстарға, олардың өшіру дұрыстығына қажетті бақылауын қамтамасыз етпейді.

Қорлардың шығындалуының бағасында ФИФО тәсілін қолдану барысында олардың соңғы қалдықтардың құны нарықтыққа жақындайды, ал олардан өндірілген өнімнің өзіндік құны – төмендетілген. ЛИФО тәсілін қолдану нәтижесімен таза пайда өсімінің бағалаудың басқа тәсілдерімен салыстыруы бойынша аз және шығарылған өнімнің есеп кезеңіне өзіндік құны максималды жақындалған болып табылады.[9]

3 Кәсіпорын қорлар басқару саясатын жоспарлау және жетілдіру жолдары

3.1 Тауарлық-материалдық құндылықтар өндіріс дамуының

маңызды факторы ретінде

Нарықтық экономика кезінде меншіктіктің көп түрлілігіне сәйкес, экономиканы басқаруда мекеме құқығының кеңеюі, өндірістің салалық ерекшелігі талап етеді: өндірістік қорлар есебін жүргізуде әр түрлі сұрақтарды шешуде техника және тәсілдердің балама және көп нұсқалы тәсілдері қажет.

Өндірістік қорлар (шикізат, материалдар, жанармай және т.б.) дайын өнім алу мақсатымен адам еңбегіне бағытталған заттар болып табылады. Өндірістік жағдайда өзінің түрін сақтайтын және өнімге бірқалыпты құнын аударатын еңбек заттары болып табылады. Еңбек құралдарымен салыстырғанда, еңбек заты бүтіндей қолданылады және өзінің құнын сол өнімге толығымен аударады және әрбір өндірістік циклдан кейін алмастырылады. Өндірісте тауарлық-материалдық құндылықтарды пайдаланудың біртіндеп жоғарлауы өндірістің кеңеюін, өнім өзіндік құнындағы материалдық шығындардың және ресурсқа бағаның өсуін көрсетеді. Нарықтық экономика жағдайында өндірістік қорларды тиімді пайдалану көрсеткіштеріне өнімнің өзіндік құнына материалдық шығындарды төмендету, үнемдеу, сапаны жақсарту сияқты факторлар маңызды орын алады[8, 125 б.].

Ұйымдарда тауарлық-материалдық құндылықтарға байланысты алғашқы құжаттардың рәсімделуін реттеу, типтік үлестірілген формаларды кеңінен енгізу, есептік-талдамалық жұмыстарды автоматтандыру және механикалан-дыру деңгейін кеңейту, шикізаттар мен материалдар, топтамалық заттарды сақтау, қабылдау және жұмсаудың қатаң тәртібін қамтамасыз ете отырып, ерекше, тапшы және қымбат тұратын материалды беру құжаттарына қол қоятын лауазымды тұлғалардың санын шектеу арқылы өндірісті қажетті ресурстармен жабдықтауды жақсартуға болады. Өндірістік қорлардың сақталуын, дұрыс қабылдануын, сондай-ақ құндылықтарды өндіріске жіберуді қамтамасыз ету үшін, ұйым жеткілікті мөлшерде қойма, өлшейтін және өлшеуіш приборлар, ыдыстық заттар және басқа да жабдықтармен жабдықталуы керек. Материалдық ресурстарды нормаға сәйкес жұмсалуына және норманың сақталуына, сонымен қатар өндірісте жартылай фабрикаттың, бөлшектердің қозғалысының жедел есебінің анықтығын және нақтылығын жетілдіруге көп көңіл бөлу керек. Сондықтан бухгалтерлік есептің мәліметтері өнімнің өзіндік құны құрамындағы материалдық шығындарды төмендетуге байланысты резервтерді анықтау үшін, шығын нормасын төмендету және сақтауда тұрған материалдар туралы толық ақпараттармен қамтамасыз етуі қажет [1, 126-128 б.].

Осыған байланысты өндірістік қорлар есебі алдында келесі міндеттер тұр:

- материалдарды дайындау, түсуі және жіберілуі бойынша барлық операциялардың құжаттық көрінісі дұрыс және мерзімді болуын қамтамасыз ету;

- тауарлық-материалдық құндылықтарды дайындауға байланысты шығындардың анықтығын және дұрыстығын бақылау;

- шығындардың жұмсалуы бойынша ауытқуларды есептеу және есептен шығару;

- материалдық құндылықтарды сақтау орнында және қозғалысының барлық сатысында олардың сақталуын бақылау;

- өндірістік қорлардың бекітілген нормасының сақталуын тұрақты бақылау;

- өндірісте материалдарды қолдануды құрылымдық бақылау;

- технологиялық қалдықтар мен жоғалтуларды және оларды қолдануды бақылау;

- белгіленген шектермен (лимиттермен) салыстырғанда материалдық ресурстарды артық шығыстау немесе үнемдеу көлемі бойынша нақты ақпаратты мерзімінде алу;

- материалдық ресурстармен жабдықтаушы ұйымдардың арасында есеп айырысудың мерзімінде жүргізілуін және жолдағы тауарлық-материалдық құндылықтарды бақылау.

Ұйымда бухгалтерлік есеп пен есеп саясатын ұйымдастыру

Нарықтық экономикаға өту барлық басқару жүйесін өзгеріске ұшырауына алып келді. Кез – келген басқару жүйесі сәйкесінше белгілі бір мәліметтерге сәйкес орнықтырылады. Ұйымның кез–келген түрінде мәлімет-тер жүйесінің негізін бухгалтерлік есеп құрастырады.

Ұйымдарды иелік етудің түрлі меншік түрлерінің пайда болуы, нарықтық құрылымның пайда болуы, яғни әр ұйымның есеп саясаты болуы керек.

Есеп саясаты - бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.

Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен есеп объектілерін бағалаудың, сондай – ақ белгіленген нормалардың талаптарына және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.

Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен бекітіледі.

Есеп саясатының басты міндеттері:

- ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін объективті көрсету;

- ұйым қызметін тиімді басқару мақсатында ұйым қызметі туралы толық және шынайы ақпараттарды қалыптастыру.

Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдауға әсер ететін факторларды табу, талдау және бағалау; есеп саясатын құрудың бастапқы ережесін таңдау және негіздеу; нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдау; таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.

Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін сақтау керек:

1. Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне немесе туындауына қарай танылады және бухгалтерлік есепте көрсетіледі.

2. Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да жұмыс жасайтын болып саналады. Оның таратылуға немесе қызмет көлемін едәуір қысқартуға ешқандай ниеті де, мұқтаждығы да жоқ деп болжамданады.

3. Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдала-нушыларға түсінікті болуға тиіс.

4. Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат маңызды болуы керек.

5. Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ, не дұрыс ұсынбасақ, онда бұл ақпаратты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін.

6. Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас болып табылады және оған пайдаланушылар сене алады.

7. Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.

8. Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім қабылдағын кезде қауіпсіздік жағдайын сақтау, абайлау.

Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау ұйымның мүліктік және қаржы жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп саясатын қалыптастыруға база болып саналады

Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.

Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.

Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Қазақстан Республикасының заңы мен бухгалтерлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілген құжаттардың қатарына мыналар жатады:

- бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;

- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;

- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;

- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;

- актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі;

- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;

- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;

- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;

- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.

Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастыратын уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.

- негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;

- материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептен шығару жолдары;

- шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) есептеу әдістері;

- өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляцияла жүйесі;

- жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі;

- дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;

- аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;

- материалдық қорларды бағалау есептеу әдістері;

- негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;

- курстық айырманы есептеу;

- тағы да басқалар.

Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.

Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдың ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады:

- нормативтік әдіс;

- өндірістік өңдеу сатысы;

- тапсырыстық әдіс.

Үстеме шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.

Үстеме шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған әдістерді пайдалана алады:

- өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей шығындар;

- тікелей шығындардың жалпы сомасы;

- материалдық