Сочинение язарга өйрәтүнең гомуми мәсьәләләре

Алдынгы укытучыларның эш тәҗрибәсендә сочинениеләрнең 4 төрен өйрәтү буенча (тормыш-көнкүреш, әдәби, әдәби-иҗади һәм ирекле сочинениеләр) эш алып барыла.

Үтелә торган әдәби әсәрдәге проблеманы һәрьяклап ачу өчен күптөрле эш эшләнә. Чыгарылыш сыйныфлардагы язма имтиханнар укучыларның нәкъ менә шундый эшләр башкарырлык дәрәҗәдә күнекмә алган булуларын таләп итә. Әмма кайбер укытучыларның эш тәҗрибәсендә әдәби сочинениеләр яздыру белән генә мавыгуны еш очратырга туры килә. Димәк, бу очракта укучыларның игътибары бары тик бер якка гына, ягъни дәрестә яки сыйныфтан тыш укылган әсәрнең я идеясен ачуга, я бер яки берничә образга характеристика бирүгә генә юнәлтелә, укучы, гадәттә, бер әсәр рамкасыннан читкә чыкмый.

Дәресләрдә күзәтү һәм имтихан сочинениеләре белән танышу кайбер мәктәпләрдә сочинение язарга өйрәтүнең берьяклы, очраклы рәвештә үткәрелүен сиздерә.

Билгеле булганча, укучыларны сочинение язарга өйрәтү I сыйныфтан ук башланып, V сыйныфта аңа нигез салына. Сочинение язарга өйрәтү V сыйныфтан башлап даими кулланыла, бердәм таләпләргә таянып эш ителә. Түбәнрәк сыйныфларда сочинение язарга әзерлек алып барылмаса, укучының мөстәкыйльлеге, логик фикерләү сәләте үстерелмәсә, XI сыйныфта имтиханнар алдыннан гына иҗади сочинениеләр язарга өйрәтеп булмый.

Язма имтиханнарның тематикасы һәм характеры, программа таләп иткәнчә, укучыларга сочинение яздыруның һәр төре буенча да даими эш алып баруны күздә тотып билгеләнә. Чөнки программада иҗади мөстәкыйль эшләргә өйрәтү мәсьәләсенә җитди игътибар кирәклеге әйтелә. V сыйныфта өйрәтү характерындагы сочинение яздыру күнекмәләре бирүдән башлап, XI сыйныфка җиткәндә инде аларның санын шактый арттыру (V сыйныфта кимендә 5—6, X—XI сыйныфларда исә 8—10 сочинение яздыру) таләп ителә.

Сочинение язарга өйрәтү өзлексез процесс буларак алып барылырга тиеш. Мәсәлән, V сыйныфта сорауларга җавап бирү һәм тормыш-көнкүреш темаларына, VI сыйныфта фикер йөртү характерындагы публицистик, VII сыйныфта фикер йөртү характерындагы әдәби һәм VIII сыйныфта әдәби-иҗади һәм ирекле темаларга сочинениеләр язарга өйрәтү буенча эш алып барыла. Димәк, сочинениеләр язарга өйрәтү дәвамлы процесс, шуның белән бергә аның төрләре дә елдан-ел баетыла бара.

Сочинение язарга өйрәтүне барлык сыйныфларда да бер үк төрле методлар белән алып барырга мөмкин түгел. Шуңа күрә V—VIII һәм IX—XI сыйныфларда эшләү алымнарына аерым тукталу уңышлырак булачак.