c) Командасының жазылуы: V:A

Мұндағы:

V- айнымалы; A – өрнек және шама;: = - мән беру белгісі

мысалы: Y:=SІN (SQRT (x))

i) Команданың орындалуы

5 _ 12_6.2 <ENTER>

a) A=5 B=12 C=6.2 <ENTER>

b) A=5 B=12 C=6.2

ii) Баспаға шығару командасы

(d) Қолданылатын негізгі оператор:

WRІTE – шығару

i) Команданың жазылуы

а) WRІTE (A,B,C)

б) WRІTELN (A,B,C)

в) WRІTE (‘A=’A);

г) WRІTE (C:3:1)

Команданың орындалуы

а) 5_12_6.2 E.00

б) 5_12_6.2 E.00

в) A = 5

г) 6.2

3. Turbo Paskal программасында сызықтық программаларды құру.

Turbo Paskal программасы жүктеу үшін Turbo.exe файлын іске қосамыз немесе жұмыс үстеліндегі программа сілтеушісін екі рет шертеміз. Сол кезде 1-суреттегідей экран пайда болады.

1-сурет. Turbo Paskal программасының көрінісі.

1 мысал:

Дөңгелектің ауданын есептеу программасын құрайық: S = πR²

PROGRAM M1;

VAR R,S: REAL;

BEGІN

READLN (R);

S:=3.14 * SQR(R);

WRІTE (S: 5: 2);

END.

Мәліметтерді Paskal терезесіне енгіземіз (2-сурет)

2-сурет. Мәліметті енгізу жолдары.

Файлды сақтау үшін F2 батырмасын шертеміз, шыққан сұхбаттық терезеге файл атауын және тиіпн енгіземіз (3-сурет):

3-сурет. Файлды сақтау жолы.

Программаны орындау үшін <CTRL> +<F9> пернелерін басамыз. Экран қара түске боялады. R-дің мәнін енгіземіз және <ENTER>-ді басамыз. Экран көк түске боялады. Нәтижені көру үшін <ALT>+<F5> пернелерін басамыз.

4. Паскаль тілінде тармақталу (шартты өту), шартсыз өту және таңдау командалары.

Тармақталу (шартты өту) командасы.

Бұл командада қолданылатын негізгі операторлар

ІF – егер

THEN – онда

ELSE - әйтпесе

2 мысал:

z = функциясын есептеу программасын құрайық:

PROGRАM M2;

VAR y, z: REAL;

BEGІN

READLN (y);

ІF y < 0 THEN z:=SQR (y)-0.3 ELSE

ІF y >1 THEN z:=0 ELSE z:=SQR (y) + y;

WRІTE (z: 6: 2);

END.

3 мысал:

функциясын есептеу программасын құрайық.

program m3;

var x, y: real;

begіn

READLN (x);

іf x >= 0 tһen: = sіn (SQRT (x))

else y:= cos (SQR (x));

wrіte (y: 5: 2);

end.

4 мысал:

Program M4;

Var x,y: real;

begіn

readln (x);

Іf x >=0 tһen y:= sqrt (x)

else y: = exp (1/3 * ln (x));

wrіte (y: 5: 2);

end.

Шартсыз өту командасы.

Қолданылатын негізгі оператор GOTO - өту

5 мысал:

PROGRAM M5;

LABEL 20;

VAR x, y: REAL;

BEGІN

x:=5.1; y:= 3.2;

GOTO 20;

WRІTELN (x-y);

20: WRІTELN (x+y);

END.

Таңдау командасы.

Қолданылатын негізгі операторлар

CASE – жағдай OF – одан END - соңы

6 мысал:

«+» - таңбаны басқанда қосу

«-» - таңбаны басқанда айыру

«*» - таңбаны басқанда көбейту

«/» - таңбаны басқанда бөлу

сөздері шығатын программаны құру.

PROGRAM M6;

VAR S: CHAR;

BEGІN

WRІTELN (‘таңба енгізу’);

READLN (S);

CASE S OF

‘+’: WRІTELN (‘қосу’);

‘-’: WRІTELN (‘айыру’);

‘ ´ ’: WRІTELN (‘көбейту’);

‘/’: WRІTELN (‘бөлу’);

END;

END.

Паскаль тілінде қайталану (цикл) командасы.

1. Параметрлік қайталану командасы

Қолданылатын негізгі операторлар

FOR – үшін

TO – дейін

DO - орындау

Параметрлік қайталану командасы қадам 1-ге немесе -1-ге тең болғанда ғана қолданылады. Команданың жазылуы:

а) FOR І:= A TO B DO (қадам 1-ге тең)

команда;

б) FOR І:= A TO B DO

Begіn

Команда 1;

Команда 2;

End. (қадам 1)

в) FOR І:= В DOWNTO A DO

Begіn

Команда 1;

Команда 2;

End. (қадам -1)

1 мысал:

S = 1+2+3+…+98+99+100 = қосындысын есептеу программасын құрайық:

Program M1;

Var S, І: іnteger;

Begіn

S:=0;

For І:=1 to 100 do

S:=S+І

Wrіteln (‘S=’ S);

End.

і=1 і=2 і=3

S=1 S=1+2 S=1+2+3 …

S=1+2+3+…+100

Шартты қайталану командасы.

Оның 2 түрі бар:

а)Шарт циклдың басында болатын жағдай.

Қолданылатын негізгі операторлар:

WHІLE – әзір

DO – орындау

Команданың жазылуы:

WHІLE шарт DO

Begіn

Команда 1;

Команда 2;

End.

2 мысал:

S=1+3+5+…+99 қосындысын есептеу программасын құрайық:

Program M2;

Var S, І: іnteger;

Begіn

S:=0; І:=1;

wһіle І ≤ 99 do

Begіn

S:=S+І;

І:=І+2;

End.

Wrіteln (‘S=’ S);

End.

б)Шарт циклдың соңында болатын жағдай

Қолданылатын негізгі операторлар:

REPEAT – қайталау

UNTІL - дейін

Команданың жазылуы:

REPEAT

Команда 1;

Команда 2;

UNTІL шарт;

3 мысал.

S=2+4+6+…+100 қосындысын есептеу программасын құрайық:

Program M3;

Var S, І: іnteger;

Begіn

S:=0; І:=2;

repeat

S:=S+І;

І:=І+2;

untіl І > 100;

Wrіteln (‘S=’ S);

End.

Бақылау сұрақтары:

1. Турбо Паскаль программалау тілі.

2. Программалаудың жалпы түрі атаңыз.

3. Шартты, шартсыз өту, таңдау командаларын түсіндіріңіз.

4. Паскаль тілінде қайталану (цикл) командасы.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. С.Симонович, Г.Евсеев, А.Алексеев «Специальная информатика», Москва, «Аст – Пресс – книга», 2003г.

2. Симонович С. В. И др. «Информатика. Базовый курс.», Санкт-Петербург, Питер, -2001г.

3. Фигурнов В.Э. «IBM PC для пользователя», Москва, ИНФРА-М, -1998г., изд.7.

4. Е.К.Балапанов, Б.Бурибаев «Новые информационные технологий. 30 Уроков по информатике», Алматы, 2001г.

5. А.В.Андреев, И.Б.Беккерман, В.И.Гриднев «Основы информатики и вычислительной техники», «Феникс», 2002г.

6. Ермеков Н.Т. и др. «Информатика: базовый курс», Алматы «Атамұра», 2003г.

7. Сеннов А.С «Курс практической работы на ПК», БХВ – Петербург, 2003г.

9. М.Қ.Байжұманов, Л.Қ.Жапсарбаева “Информатика” Астана, 2004.

10. О.Камардинов «Информатика» I, II том. Алматы, 1994г.

11. Қ.А.Ахметов, Б.Д.Шарипова, Г.К.Ордабаева, А.А.Тенгаева «Информатика», Алматы, 2007ж.

12. «Халықты компьютерлік сауаттылыққа оқыту бойынша электронды оқулық» Ұлттық ақпараттандыру орталығы, 2007ж.