Шағын жинақты мектептерде оқыту ерекшеліктері

2014-2015 оқу жылында шағын жинақты мектептерде білім беру қызметін ұйымдастыруда жалпы білім беретін мектептер туралы нормативтік-құқықтық құжаттар, сонымен қатар «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығы және «Шағын жинақты мектеп пен тірек мектебі (ресурстық орталық) қызметін ұйымдастыру ережесі» басшылыққа алынады.

Шағын жинақты мектепте оқу үдерісін ұйымдастыруда және оқушылар мен педагогтардың санына байланысты қызметінің ерекшеліктері бар. Сондықтан оқу-тәрбие үдерісін, оқыту түрлері мен әдістерін қажеттілікке сәйкес икемді таңдауға құқылы. Шағын жинақты мектепте параллель сыныптардың болмауы, оқушылардың санының аздығы және бір сыныптағы балалардың жас шамалары әртүрлі болуына байланысты. Шағын жинақты мектеп өзінің білім беру әрекетінде келесі ұстанымдарға:

– оқыту нәтижесінің қорытынды жетістіктеріне;

– бір-бірінен алған білімдерін үздіксіз және жүйелі беруіне;

– бірпәндік және бір тақырыптық ұстанымдарға негізделген кіріктіре оқыту сабақтарын ұйымдастыруға;

– біріктірілген сыныптар үшін дидактикалық сабақ кезеңдерін ескеру мақсатында сабақ кестесін икемді етіп құрастыруға;

– оқу үдерісі негізінде әрбір оқушы тұлғасына психологиялық-диагностикалық сараптау және оның даму динамикасының мониторингін ұйымдастыруға;

– әрбір білім алушы үшін оқытудың жеке алгоритмін анықтау, даралап және саралап оқытуға мүмкіндік жасауға;

– білім беру процесінің технологиясы мен мазмұнының икемділігін, вариативтілігін жүзеге асыруға;

– әрбір оқушының өзін-өзі көрсете білу мүмкіндігін, өздігінен білім алу қабілетін дамытуға;

– жоғарғы және төменгі сыныптар оқушыларына өзіндігінше жұмыс жасауға, сабақ жоспарларын ұйымдастыруға;

– білім берудің дамытушылық, шығармашылық және интерактивтік сипатына;

– шағын жинақты мектепте тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда мәдени орталықтардан шалғай орналасқандығын ескеруге;

– оқушылардың оқу барысындағы бір–біріне өзара көмектесуіне және ынтымақтастығына;

– педагогикалық процеске қатысушылардың түрлі деңгейін (түрлі жас аралығын) ескере отырып, әр түрлі тақырыптар мен тапсырмаларды (еңбекті бөлу арқылы) ұсынуына;

– әр оқушының қажеттілігін және қабілеттілігін ескере отырып оқытуға;

– шағын жинақты мектеп жағдайында оқытудың ерекшеліктеріне сәйкес тиімді педагогикалық және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануға бағытталады.

Сыныптарды бiрiктiру тәжiрибесi екi нұсқада қарастырылады: аралас және әр жастағыларды бiрiктiру. Әртүрлі жастағы оқушылары бар сыныптарды ұйымдастыру педагогикалық тұрғыдан неғұрлым тиімді, өйткенi ол балалардың ауыспалы жұптарда жұмыс iстеуіне, жоғарғы сынып оқушыларының өзiндiк жұмыстарын ұйымдастыруға, сөйтiп көбiрек көңiл бөлудi керек ететiн төменгі сынып оқушыларына сабақ түсiндiру үшiн уақыт бөлiп алуға мүмкiндiк бередi.

Мектептiң бастауыш білім деңгейінде оқушыларды сыныптық-құрамдарға бiрiктiрудiң мынадай нұсқалары болуы мүмкiн: сыныптарды біріктірудің аралас түрі: 2+3, 3+4; әртүрлі жастағы оқушыларды біріктіру: 2+4, 2+3. Сыныптарды біріктіру кезінде әр жастағыларды біріктіру оңтайлы болып табылады, себебі бұл сыныптарда оқушылардың жас ерекшеліктері мен оқу бағдарламаларының айырмашылықтары елеулі, сондықтан оларды бір сынып ішінде, бір-біріне кедергісіз бөліп оқыту мүмкіндігі жоғары.

1-сынып оқушылары жеке оқытылады. Себебі мектепке енді қадам басқан оқушылардың оқу әрекетiне бейiмделуі, талаптануы, зейінің тұрақтануы мен ынтасының артуы үшiн оларды сынып-кешеніне қоспай, жеке оқыту керек.

Екі немесе үш сыныпты бiрiктiру қажет болған жағдайда (мысалы, 2+3+4), сабақтың белгiлi бiр бөлiгiн әрбiр сыныппен жеке өткiзу үшiн жағдай жасау мақсатында сабақтың жылжымалы кестесiн қолданған дұрыс.

Мектептiң негiзгi орта және жалпы орта білім деңгейінде сыныптарды бiрiктiру әр сыныптағы оқушылар санына байланысты.

Оқушылар санының аз болуы жағдайында сыныптарды мынадай тәртiпте біріктірген дұрыс: 5+6; 6+7; 7+8. Мұндай бiрiктiруде бірпәндік ұстанымға негізделген пән ішіндегі мазмұны ұқсас тақырыптарды кіріктіре оқытуға болады. Мысалы: қазақ тілі, әдебиет, биология, тарих, география пәндері бойынша пәнішілік кiрiктiре оқыту ұсынылады.

Біріктірілген сыныптарда пәнішілік кіріктіре оқыту мұғалімдер мен оқушылар үшін төмендегідей тиімділіктерді көрсетеді:

- оқушылар әртүрлі сыныпта оқығанымен, олардың назарын бір пәннің мазмұнындағы ұқсас тақырыптарға аударуға мүмкіндік жасалады;

- әр оқушы білім деңгейіне қарай өзіндік жұмыс түрлерін орындайды;

- өзіндік жұмыстарды оқушылардың жас ерекшелігіне қарай деңгейлеп беруге жағдай жасалады;

- оқушылардың бір-біріне көмектесіп, ұжымдық қарым-қатынасқа түсуіне мүмкіндік беріледі;

- оқушылардың бірін-бірі тексеру, өзін-өзі тексеру және бағалау механизмі жүзеге асырылады;

- үлкен сынып оқушысы төменгі сыныптың жұмысын тексеріп бағалау арқылы өз білімін іс жүзінде қолдануына мүмкіндік туады.

Пәнішілік кіріктіре оқыту мүмкін болмаған жағдайда пәнаралық кіріктіре оқыту мүмкiндiгі бар (мысалы: әдебиет пен тарих, тарих пен география, биология мен химия, математика мен информатика).

9, 11-сыныптар бiтiрушi сыныптар болғандықтан, олардағы бала саны аз болған жағдайда да өзге сыныптармен қосып оқытылмайды.

Бастауыш шағын жинақты мектеп жағдайында балалардың бағдарламалық материалдармен ұйымдастырылатын өзiндiк жұмысына кететiн уақыт мөлшерi сақталуы керек:

- жазу сабағы бойынша 2-сыныпта 20 минуттан, 3-сыныпта 25 минуттан;

- математика сабағы бойынша 2-сыныпта 15 минуттан, 3-сыныпта
20 минуттан аспауы тиiс.

Шағын жинақты мектепте оқу үдерісін ұйымдастыруда тиімді педагогикалық технологиялар (деңгейлеп, саралап оқыту, ұжымдық оқыту, дидактикалық бірлікті ірілендіру, ақпараттық-коммуникациялық технология, дамыта оқыту, модульдік оқыту, сыни тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазу және т.б.) қолданылады.

Деңгейлеп оқыту оқушылардың жас және білім деңгейі ерекшеліктерін ескере отырып, деңгейлік тапсырмалар беру арқылы олардың танымдық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Ұжымдық оқыту әдісі динамикалық жұптар құра отырып, оқушылар арасында танымдық қарым-қатынасын, оқушылардың бірін-бірі оқытуын ұйымдастыру болып табылады. Ұжымдық оқыту әдісі балалардың қарым-қатынасының тапшылығын азайтуға, ауылдық жерлерде оқушылардың аздығы жағдайында монологтік және диалогтік сөйлеу қабілеттерін дамытуға жағдай жасап, мұғалімнің жалпы сыныппен жұмысын азайтып, жекелей оқыту уақытын көбейтуге мүмкіндік береді.

Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ) - ақпараттардың біртұтас игерілуін қамтамасыз ететін, мағыналық қисынды байланыстар негізінде білімдік ұғымдарды біріктіру жүйесі. Бұл технология оқу пәндері және салалас пәндер блоктарының ішіндегі материалдардың дидактикалық құрылымын құру арқылы аралас сынып сабақтарын ұтымды өткізуге мүмкіндік жасайды.

Шағын жинақты мектеп жағдайында ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану арқылы білім беру, ғылым мен мәдениет және т.б. салаларда ақпараттардың халықаралық дереккөздерін, электрондық оқу материалдарын пайдаланады, тірек мектебімен (ресурстық орталықпен) байланыс орната отырып, сессияаралық кезеңде олардың білім қорларын пайдаланады, қашықтан оқытуды жүзеге асырады.

Ауыл мектептерінде оқу процесін ұйымдастыруда жаңа педагогикалық ұжымдық оқыту әдісінің технологиясы тиімді болып табылады және әр оқушынының қабілеті бойынша объективті оқу мүмкіндігіне қол жеткізеді.

Шағын жинақты мектептерде оқушылардың білім сапасын көтеруге, бейінді және бейіналды оқытуды ұйымдастыруда білім беру құралдары мен ақпараттық-коммуникациялық технологияны енгізу және олардың мүмкіндіктерін қолдануға зор мән беріледі. Білім алушыларға пән мазмұнына бағытталаған өзара әректтесуде және нақты педагогикалық мәселелерді шешуде ақпараттық-коммуникациялық технологияларға бағдарламалық-техникалық құралдар енгізіледі.

Әр оқушының жан-жақты дамуына жағдай жасау арқылы белсенді тұлға тәрбиелеуде дамыта оқыту технологиясының әдіс-тәсілдері кең қолданылады.

Оқу процесінде әртүрлі білім құралдарын және педагогикалық технологияларды пайдалану келесі міндеттерді шешуге:

- оқушылардың білім сапасын арттыруына;

- шағын жинақты мектептер жағдайында оқушылардың базалық дайындығын қамтамасыз етуіне;

- әртүрлі деңгейде терең және толық пән облыстарын меңгеруіне;

- таңдаған пән облыстарында типтік практикалық есептерді шешу біліктілігін және дағдырын игеруіне;

- стандарты емес жағдайда біліктілікті талдау және шешім қабылдауды үйренуіне;

- белгілі іс-әрекеттер түрлеріне оқушылардың қабілеттерін дамытуға;

- оқу процесінде интерактивтік, электрондық, ізденушілік, ақпараттық қорларды тиімді пайдалануға;

- оқыту деңгейі мен қарқынын, мазмұнын, түрін кең тандауға;

- белгіленген білім саласын тереңдетіп оқытуда оқушылардың білім қажеттілігін қанағаттандыруға;

- оқушылардың шығармашылық потенциалын көтеруге;

- мектептің қашықта оқыту мүмкіндігін қолдануға мүмкіндік береді.

Оқыту үдерісінде мұғалім сабақта жаңа тақырыптарды түсіндіргенде үлестірмелі материалдарды саралап дайындау арқылы электрондық және ақпараттық қорларды қолдануына болады. Мұғалім сабақты түсіндіргенде визуалдық (көзбен шолу), аудио-ақпараттық қорларын енгізуге және оқушылардың өзіндік жүмыстарын ұйымдастырғанда пайдалануға болады. Компьютерлік тесттер мен тест тапсырмаларын әртүрлі бақылау және білімін бағалауды жүзеге асыруда қолданылады. Сонымен қатар мұғалім авторлық элективтік курстардың оқу-әдістемелік кешендерін жобалауда әртүрлі электрондық және ақпараттық қорларды пайдалануына болады.

Қазіргі шағын жинақты мектептін негізгі міндеттерінің бірі дамытушылық педагогикалық ортаны құру, оның негізінде оқушылардың әр түрлі жас арасында өзара қатынастарын жүзеге асыруына мүмкіндік жасау.

Балалар мен жасөспірімдердің психологиялық-педагогикалық, физиологиялық - жасаралық және басқада ерекшелік ұстанымдарын ескере отырып, оқыту технологияларының бағыттарын дайындау қажет. Шағын жинақты мектептер жағдайында инновациялық білім технологияларын жасау– уақыт талабының қажеттілігі. Білім беру мақсатына жету, оның ішінде білім процесін технологиялық тұрғыда ұйымдастыру және онда ғылыми танымдық әдістерді игеру болып табылады.

Тірек мектептер (ресурстық орталықтар) ғылыми-әдістемелік орталықтардың міндеттін орындауда, олар мұғалімдерге оқу-тәрбие процесінде тек әдістемелік сүйемелдеуде және жақын орналасқан шағын жинақты мектептерге сапалы білімге қол жеткізуіне көмек көрсетеді.

Тірек мектептер (ресурстық орталықтар) базасында шағын жинақты мектеп оқушылары 3 рет (оқу жылының басында, ортасында жəне соңында) 10 күннен (сессия) білім алады, əрі онда аралық жəне қорытынды аттестаттау тапсырады.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2013 жылығы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығы бойынша «Жалпы орта білім беру (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) барлық білім ұйымдарының қызметі бойынша типтік ережелеріне» сәйкес бекітілген сессиялар кезеңдері өтілуі тиіс.

Сессияаралық кезеңде шағын жинақты мектептерде оқыту тірек мектеп мұғалімдерінің қатысуымен жəне қашықта оқыту технологияларының көмегімен жүргізіледі.

Тірек мектептердің қорларын қолдану негізінде білім сапасы, мектептердің педагогикалық өзара қарым-қатынасы, тәжірибе алмасу жүйесі дамытылады.