Тақырып 9. Мінез. Мінезді зерттеу тарихы

Мінез туралы теорияға зор үлес қосқан ғалымдардың бірі Карл Юнг. К. Юнг психологиялық өзгешіліктерден қорытынды жасай отырып, адамдарды типтерге бөлген болатын, бірақ ол тума беріледі деп санаған.

К. Юнг жалпы 2 типті бөлді – экстравертті және интровертті. Экстраверттер үшін объектіге бағытталғандық тән, сондықтан басқа адамдардың пікірлері жалпы қабылданған нормалар, объективті жағдайлар үлкен дәрежеде анықталады. Интровертте субъект құндылығы, объект құндылығынан қарағанда әлдеқайда жоғары.

Карл Густав Юнг 1875ж 26 шілдеде Швейцариядағы Кесвил қаласында дүниеге келді. Ол дін қызметшісінің ұлы және бірінші Карл Густав Юнг профессорының немересі. Базель гимназиясын және Базель университетін тәмамдады. Өзінің медициналық тәжірибесін Базеледе және Парижде бастаған болатын. 1907-1912ж З. Фрейдтің жақын қызметшісі болды. Одан қатынасы үзілген соң, 1920 жылдары Африка еліндегі экспедициялар қатарында қатысты. 1933 жылы Германиядағы медициналық психотерапиялық қоғамның президенті болып сайланды. 1934жылы бірінші халықаралық медициналық психотерапия қоғамын құрды. 1939 ж дейін «Психотерапия журналын» шығарған болатын. Сол жылдары ол психикалық ауру адамдардың физикалық тұрғыдан жоқ болу идены қолдаған болатын. 1961 жылы қайтыс болды.

Психикалық функцияның инегізгі 4 дамуы – ойлау, эмоция, түйсік және интуицияның негіздеріәне сүйене отырып, Карл Юнг экстраверттердің және интроверттердің 4 типін атап көрсетеді: экставертті-ойшыл, экстравертті-эмоционалды, экстарвертті сенсорлы, экставертті интуитвті, сонымен қатар интровертті ойшыл, интровертті эмоционалды, интровертті скнсорлы және интровертті эмоционалды.

Экстарвертті ойшыл тип маңызды шешімдерді ой талқыға салып барып қабылдайды, оюъективті шыңдықтығһң сызбаларыни құрады және өздерінің жүріс тұрысында оларды пайдаланады. Және айналасындағылардан да оны таоап етеді. Егер бұл сызбалар шыңдықты терең түсінудегі нәтиже болса, онда мұндай адамдар реформатор және новатор бола алады. Мұндай типтегі адамдар басқаларға аяныш сезімін сирек білдіреді және достықты бағаламайды, сол себепті өнерге деген қызығушылықтары болмайды.

Экстравертті эмоционалды тип. Бұл титегі адамдар оларды қоршап жатқан барлық нәрселерді «дұрыс» эмоционалды бағалауға бейім. Олар белгілі бір критерийлерге жауап беретін серіктестерді ұнатады. (мысалы, нақты бір әлеуметтік орны бар тұлғалар). Олар театрға барып, онда қажет эмоцияларды сезінеді, сондықтан олардың жүріс тұрыстары жалғандық ретінде қабылданады.

Экстравертті сенсорлы тип. Мұндай адамдар объекттердің құндылығын түйсіну күші бойынша анықтайды: неғұрлым мықты болса, объекттердің қүндылығы соғұрлым көп болады. Бұл типтегілер рахаттануды іздейді, айналасындағыларға өздерінің өмірге ризашылық әсерін қалдырады.

Экстравертті интуитивті тип. Бұл типтегі адамдар барлық жаңа заттарға ерекше сезінумен иемденеді. Жаңа объектімен жеңіл әрі қызығушылық танытып шұғылданады. К.Юнг бұл типтегі адамдар жайлы былай жазады: олар өздерінің айналасындағыларға өмірдің нәрін «таратады», бірақ мұндай өмірде олар емес басқа адамдар өмір сүреді.

Интровертті ойшыл тип. Мұндай типтегі адамдар шыңдықтағы болмысты құрмайтын, бірақ олардың түсініксіз бейнелерін түсінікті және нақты келтіріоген идеяларға дейін жеткізетін ойлаумен сипатталады. Эсктравертті ойшыл типтерге қарағанда ол дүние жүзі жайлы білімдерді кеңейтугеемес, оларды тереңдетугеұмтылады, қоршаған адамдармен өздерінің идеяларына назап аудартуға және олардың қолдауларын қажетсінуге ұмтылмайды.

Интровертті эмоционалды тип. Бұл типтегі адамдар сырт қарағанда сабырлы болып көрінеді. Олардың эмоциялары басқа адамдарға жиі байқалмауы мүмкін, бірақ ішінде барлық эмоциялары тулап жатады. Оның эмоционалды ұстамдылығы айналасындағы адамдарға негативті қабылданады.ук

Интровертті сенсорлы тип. Экстравертті сенсорлы типтерге қарағанда олар интенсивті сезімдерді тудыратын объектіге бағытталмайды. Сондықтан сезімдер пайда болған кезде мұндай адамдарға объект құндылығын жоғалтады. Мұндай типтегі адамдар өзге адамдарға түсініксіз және сүйкімсіз болып келеді.

Интровертті интуитивті тип К.Юнг бойынша қиялшыл және суретшілерді қалыптастырады.

Г. Айзенктің темперамент жайлы ұғымдары. Батыста Э.Кречмер және К.Юнгтің танымал темперамент теорияларының айқын кемшіліктерінағылшын психологы Ганс Айзенк «түзетуге» тырысты. (1957, 1990). Ол екі ғалымдардың типологияларын төрт координатадан тұратын жүйе ретінде қарастырды. Бірінші координатаны объекті-субъекті бейімделуді құрайды. (максималды экстраверсиядан максималды интроверсияға дейін). Екінші координатаның норма шкаласы – патология болып табылады. Психикалық ауытқулардың патологияның орташа көлемін – невроздар, күштісі – психоздар.

Үшінші координата – «максималды-депрессивті пcихоз-шизофрения» шкаласы. Бұл шкаланың орташа деңгейі қалыпты психикалық күйлермен ұсынылған. Қалыпты күйлер бір темперамент типіне синтония мен циклотимия, ал басқаларға дистония және шизотимия болып көрінеді. Психикалық ауытқулардың орташа көлемін истерия және психастения, ал максималдыны – маниакальді – депрессивті психоз және шизофрения құрайды. Төртінші координата дене құрылысының үш типімен қалыптасқан: пикниктік, атлетикалық және лептосоматикалық. Г. Айзенк бір жағынан экстраверттер мен интроверттер мінез құлығының, ал екінші жағынан нейротизмнің жоғары және төмен бейнелеуінен қорытынды жасай отырып, өзінің темперамент типтерінің моделін ұсынды. Бұл авторға сәскес темперамент типтері екі ортогональді шәкілдердің тоғысуы кезінде төрт квадранттардың біреуін көрсетеді: 1) экстарвертті-интровертті және 2) эмоционалды тұрақтылық-лабильдік. Бірінші шәкіл индивидті сыртқы ортаға «ашық» жағынан, ал екіншісі-эмоционалды тұрақтылығы жағынан сипаттайды.Эмоционалды тұрақтылықтың экстраверсиямен сәйкестігін Г.Айзенк сангвиник типімен; эмоционалды лабильдік пен экстраверсияны-холерик типімен; эмоционалды тұрақтылық пен интраверсияны-флегматик типімен; ал эмоционалды лабильдік пен интраверсияны-меланхолик типімен теңдестіреді.

Ганс Юрген Айзенк 1916ж Германияда дүниеге келді. Англияда ғылыми іс әрекетпен айналысады. Лондон университетінің профессоры, ондағы Психиатрия Институтында психологиялық лабораторияның жетекшісі болды. Великобританиядағы клиникалық психологиялық бағыттың негізін қалаушы. Тұлғаның бұзылыстарын зерттеу жұмыстармен белгілі. Ол психодиагностикалық әдістерді, сонымен қатар (Айзенктің тұлғалық сауалнамасы) өңдеуде үлкен үлес қосты. Тұлғаның оригиналды моделінің, тұлғаның әлеуметтік екі факторлық теорияларының, естің үш факторлы теориясының авторы.