Ерік және оның бұзылыстары, олардың әлеуметтік –психологиялық сипаттамасын беріңіз

Адам естіп, көріп, ойлап, сезіп қана қоймай, өзінің ойлағандарын әрекетке ауыстырады. Адамның әрекеттері оның қозғалысында, ісінде, басқаша айтқанда жүріс-тұрысында белгіленеді. Адамның жүріс-тұрысы оның жігерімен тығыз байланысты. Сондықтан еріктің бұзылуын жігердің бұзылуымен теңдестіріледі.

Материалистік пәлсапа бойынша әрбір іс-әрекеттің себебі бар. И.П.Павловтың жоғарғы нерв қызметі тіралы ілімінің негізіне детерминизм принципі алынған.

Философия мен психологияда детерминизм принципіне қарама-қарсы волюнтаризм ілімі қойылған. Бұл идеалистік ілім бойынша адамның әрекеті толығынан жігердің бостандығына байланысты. Материалистер бұл мәселе бойынша идеалистермен, оның ішінде волюнтаристермен күресе отырып, адамның әрекеті бір себепке байланысты екені туралы көзқарастарын жақтайды. И.М.Сеченов өзінің «Ми рефлекстері» деген еңбегінде детерминизм принциптерін жатқызады. Бұл кітаптағы И.М.Сеченовтың негізгі ойы бойынша, адамның әрекеттері әр уақытта бір себепке байланысты, сондықтан да оларды болжауға болады.

И.М.Сеченов барлық қоИ.М.Сеченов барлық қоИ.М.Сеченов барлық қозғалыстарды екі топқа бөледі: 1) еріксіз қозғалыстар; 2) ерікті қозғалыстар.

Еріксіз қозғалыстарға шартсыз рефлекчтік қызметке байланысты кейбір қозғалыстар жатады. Мысалы, күйген кездегі қолды тартып алу. Бұған жақсы қалыптасқан автоматты (жүру,жазу) әрекеттер мен эмоцияға байланысты бет қимылы (мимика) жатады. Еріктің бұл түріне идеомоторлық актілер жатады. Бұл қозғалыстардың негізі әрбір әрекеттің айқынды көрінісі осы әрекеттің ишарасымен байланысты. Бұл құбылысты эстрада артистері адамның «ойын табуға» пайдаланады. Көптеген жаттығулар арқылы артистер бұлшық еттердің сәл жиырылуын анықтауды үйренеді.

Психиатрия тәжірибесінде ерікті қозғалыстар бұзылыстарына көңіл аударылады. Ерікті қозғалыстар ми қыртысындағы қозғалыс аймақтарының қызметіне байланысты. Бұл аймақ ми қыртысының басқа бөліктерімен тығыз байланыста. Сондықтан ерікті қозғалыстар ми қыртысының талдау-синтездік қызметінің қорытындысы.

Ерікті қызмет потологиясы әртүрлі клиникалық көріністер ретінде білінеді. Бұл бұзылудың айқын көрінісі ретінде ауру адамдардың қозуы кездеседі. Қозі әртүрлі адамдарда түрліше болады.

Еріктің бұзылуының екінші түрі ступор жағдайы. Ступор әртүрлі ауруларда болады. Шизофренияда кататониялық ступор болады. Бұл кезде қозғалыс тоқтап, ауру адам мелшиіп қатып қалады. Қатты депрессияларда депрессивтік ступор болады. Қаттылығына қарамай бұл ступорда ауру адамдар шағын болса да сөйлеуге жарайды.

Психогендік ступор-қатты психикалық зақымданғанда болады.

Мидың маңдай бөлімі зақымданғанда ықылассыз, босаң, адинамиялық белгілері бар апатико-адинамикалық жағдай болады.

Ерікті қозғалыстардың бұзылуының жекелеген белгілері ретінде әрбәр әрекетті қайталайтын-стереотипия ыңғайсыз жағдайда, бір қалыпты тұрып қалатын балауыз иілгіштік-каталепсия, әрбір сыртқы әрекетке қарсыласатын –негативизм, біреудің сөзін және әрекеттерді қайталайтын –эхолалиялар, эхопраксиялар, мүлде үндемейтін- мутизм болады. Осы көрсетілген бғлгғлғр кататониялық ступорда болады. Ступор кезінде ми қыртысының қозғалысты реттейтін бөлігінде негізінен тежелу құбылысы болады. Тежелудің қарқыны мен тарауына байланысты ступордың әртүрлі клиникалық суреттері болады. Ми қыртысында тежелу болған кезде бағандық рефлекстер қозса каталепсия құбылысы болады.