Көрнекілік принципі

Оқушының таным жолы – нақты дидактикалық принцип құбылыстарды сезінуі. Бұл таным көзі ретіндегі заттар мен құбылыстардың өздеріне бет бұруымен байланысты. Ол оқытуды сол күйінде аңғарып қараудан бастауды талап етеді. Осыдан келіп оқытудың көрнекілік принциптері шығады.

Педагогика тарихында ең алғаш принциптің бірі көрнекілік принципі.

Я.А.Коменский өзінің дидактикадағы белгілі алтын ережесінде тура анықтама береді.

«Қабылдауға болатынның барлығы сезім арқылы болады. Көрнекіліктерді көру арқылы, естілетіндерді құлақпен, иістер иіс сезумен, дәм дәм сезумен, сипап сезу қолмен, ұстау, сипап көру жолымен жүзеге асады». Бұл оның «Ұлы дидактика» және «Суреттегі сезімдік заттар әлемі» атты кітаптарында баяндалған.

Көрнекілік принципін жүзеге асырып, оқушылардың білім көлемін тереңдету, қызығушылығын арттырып және есте сақтау қабілетін шындау үшін мұғалім өз ойын оқушыларға нақтылы жеткізу үшін қолданылытын ережелерді атап өтейік:

- «Алтын ереже»: көруге болатынды- көрсету, есте алатынды- естіру, сезіне алатынды- оқушылардың сезім мүшелеріне сездіру, түйсік туғызу.

-Оқушылар заттың немесе құбылыстар мен оқиғалардың бейнелерін, көлемін, түр-түстерін сөзбен емес көоу арқылы әрі тез есте сақтайтының қамтамасыз ету;

-Қолданылатын көрнекі құралдардың өмірмен байланысын қамтамасыз ету;

-Көрнекілік көрсету мақсатында емес, логикалық ойлауды дамыту құралы ретінде пайдаланылады;

-Оқушылар заттарды қолмен ұстап, көлемін түр-түсін байқап, көзімен көруге және әртүрлі дыбысын естуге жағдай жасау;

-Көрнекіліктер оқушының құбылыстарды байқауға, қабылдауға деген ыниасын оятып, ізденіс дағдыларын қалыптастырады;

-Көрнекілік бақылау білуге, салыстыру, қатар қоя білуге, абстракты ұғымдарды дамытып, жетілдіруге жол ашады;

-Көренекі құралдарын оқу пәндерінде нақтылы өз орнында оқушылардың жас, таным ерекшеліктерін ескере отыра пайдалану.

К.Д.Ушинский көрнекілік мәселесіне көп көңіл бөлген. Көрнекілік деп ол барлық сезім организммен қабылдап түсінеді. Ол: көрнекілік балалардың психологиялық ерекшеліктеріне жауап береді. Балалар заттардың пішінін, дыбыстарды бояуы арқылы ойлайды,- дейді.

Көрнекілік принципі мұғалімнің әртүрлі көрнекі оқу құралдары мен оқыту, техникалық құралдар, кітаптар, карталар, кестелер және басқа да ашық бояулы анық та айқын өрнектеліп баспадан шыққан оқыту құралын пайдалануда өз көрінісін табады.

Мектепте көрнекілік принципінің төмендегі түрлі пайдаланылады:

1. Табиғи көрнекілік коллекциясындағы кепкен өсімдіктер, минералдар, ылғалды препараттар жатады.

2. Заттар мен бейнелеу көрнекілігі, геометриялық фигуралар, магниттер, портрет, мүсін үлгілері т.б.

3. Символикалық көрнекіліктер, карта, картограмма, схема, кестелер жатады.

Кесте түрлері:

Тақырыптық

Графикалық

Хронологиялық.

4. Экранды динамикалық көрнекілік шындық бейнені көрсетеді: диафильм, диопозитив, оқу киносы, оқу теледидары.

5. Дыбысты техникалық көрнекіліктер: магнитафон, радиоқабылдағыштар, грампластина.

Көрнекілік оқу материалын, әсіресе теориялық мәселелерді есте жақсы сақтау және жеңіл түсіну үшін қолданылады. Оны оқу процесінің барлық кезінде пайдалануға болады. Оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке алып отыру қажет.

Беріктілік принципі. Егерде білім терең болса есте қалмаса, берікте негіз меңгерілмеген болса, білімді меңгеру мүмкін емес. Осыдан келіп білімді берік меңгеру принципі шығады.

Бұл принцип көптеген тәжірибелік және теориялық заңдылықтарға сүйенеді: оқушылардың білім мазмұның меңгеруі мен танымдық дамуы, оқу процесінің өзара байланысты екі жағы, білім беріктігі оқушының мұғалімге, оқу пәніне, жалпы оқуға деген субьективті қатынасына тәуелді, оқушылардың білім беріктігі оқытудың ұйымдастырылуы, түрі, әдістері, уақыты арқылы қамтамасыз етіледі, қызықты және маңызды материал ұзақ әрі берік есте сақталады.

Осы принципті іске асыру үшін мұғалім бірнеше ережелерді орындауы қажет:

- оқушыла білімдерін сабақтар барысында: тақырып, тарауды оқыту аяқталған жағдайда, тоқсан мен оқу жылының басында, соңында қайталауды үнемі ұйымдастыру;

қазіргі мектеп жаттаудан ойлауға көшуіне байланысты оқушыларды білімді санасы мен сезімдерімен қабылдауды үйрету;

- басты негізгі идеяларды мен ұғымдарды есте сақтауды қамтамасыз ету үшін оқушыларды анықтамалармен энциклопедиялармен жұмыс істеуге машықтандыру;

- оқыту жүйесінде түрлі (ауызша, жазбаша, лабораториялық –практикалық жұмыстар) жаттығу жұмыстарын ұйымдастыру;

- білімнің беріатігіне кедергі жасайтын сабаққа кешігу, келмеу, сабақ кезінде бос не басқа нәрселермен шұғылданып отыру, жалқаулыққа жол бермеу.

Сәйкестілік принципі. Бұл принцип ғасырлар бойы жинақталған педагогтық тәжірибеге негізделіп, оқушыларға жеке -дара қарауды талап етеді.

Бұл оқушының бойында бар білім, білік, дағдылар деңгейіне сай жаңа ақпаратты ғана меңгере алады. Сәйкестік принципін дәлелдейтін заңдылықтар: оқыту жас және дара ерекшеліктерге, оқу процесінің ұйымдастырылуы мен әдістеріне тәуелді, ақыл –ой дамуымен алғашқы білімдерді жетік оқушы жаңа материалды тез меңгереді, оқудағы қиыншылықтарды жою баланың мінез-құлқына, қабілетінің қалыптасуына, білімінің сапасы мен нәтежиелілігіне оң ықпал етеді.

Сәйкестік принципін жүзеге асыру үшін орындалатын ережелер:

-оңайдан қиынға, таныстан бейтанысқа, жеңілден күрделіге еөшіп оқыту;

-білім беруде оқушы әрқашан дара, өзінше ерекше екенін ұмытпау;

- балалардың ақыл-ойы қабілеттері мен мүмкіндіктері әртүрлілігін ескере оқыту;

- оқуда барлық оқушылар табысқа бірдей жетуін талап етпеу, алдыңғы дайындық деңгейіне сүйену;

- оқушының жас ерекшелігіне сәйкес әдістерді анықтау;

- оқушылардан мүмкін еместі талап етпеу, иапсырма өте жеңіл де, өте қиында болмауын ойластыру;

- оқыту жылдамдығы озат оқушыны тоқтатпай, әлсіз оқушыны ілгері тарту мақсатын көздеу;

- сәйкестілік мұғалімнің әңгімелеу, сөйлеу, тіл анықтылылығына тәуелділігін ұмытпау;

- сәйкестілік- жеңілдік емес, оқушы еңбегін жеңілдету мақсат емес, барлық оқушыға өздігінен білім табуға, қабылдауға, меңгеруге көмектесу қажеттілігін қамтамасыз ету.

Әрбір мұғалім оқыту процесіне байланымты білім беру, тәрбиелеу және дамыту қызметінде үнемі дидактикалық принциптерді басшылыққа алуы шарт.