Ышқылдардың, негіздердің және тұздардың сулы ерітінділерде диссоциациялануы

Электролиттік диссоциация теориясы арқылы қышқылдарға, негіздерге және тұздарға анықтама беріп олардың қасиеттерін сипаттайды.

Диссоциация кезінде катион ретінде тек қана сутегі катионын түзетін электролиттерді қышқылдар деп атайды.

Мәселен: HCl↔H⁺ + Cl⁻, CH₃COОH↔H⁺ + CH₃COO^-

Қышқылдың негізділігі диссоциация кезінде түзілетін сутегі катиондарының санымен анықталады. Мәселен, HC1, HNO₃ — бір негізді қышқылдар — бір сутегі катионын түзеді, H₂S, Н₂СО₃, H₂SO₄ — екі негізді, ал Н₃РО₄, H₃AsO₄ — үш негізді себебі 2 және 3 сутегі катионы түзіледі. Сірке қышқылының молекуласындағы төрт сутегі атомының тек қана карбоксиль тобына — СООН кіретін бір сутегі Н⁺ катионы ретінде бөлінуі мүмкін, сірке қышқылы бір негізді қышқыл.

Екі және көп негізді қышқылдар сатыланып (біртіндеп) дис-социацияланады. Мәселен:

Н₃РО₄↔Н⁺ + Н₂РО^- (бірінші саты)

Н₂РО₄⁻ ↔Н⁺ + НРО^2-₄ (екінші саты)

НРО²₄^- ↔Н⁺ + РО₄³⁻ (үшінші саты)

Қөп негізді қышқылдьщ диссоциациясы негізінде бірінші, одан соң аздап екінші, ал өте аз мөлшерде үшінші сатымен жүреді. Сондықтан, мысалы фосфор қышқылының сулы ерітіндісінде Н₃РО₄ молекуласымен қатар Н₂РО₄^-, НРО₄²⁻ және РО₄³⁻ иондары (олардың мөлшері сол ретпен азаяды) болады.

Диссоциация кезінде анион ретінде тек қана гидроксид – ионын түзетін электролиттерді негіздер деп атайды.

Мысалы,

КОН↔К⁺ + ОН^-;

Суда еритін негіздерді сілтілер деп атайды, Олар көп емес_ Бұл сілтілік және сілтілік жер металдардың негіздері: LiOH,, NaOH, КОН, RbOH, CsOH, FrOH және Са(ОН)₂, Sr(OH)₂, Ва(ОН)₂, Ra(OH)₂ сондай-ақ NH₄OH. Негіздердің көпшілігі суда аз ериді.

Негіздердің қышқылдылығы олардағы гидроксил топтың (гидроксотоптың) санымен анықталады. Мәселен, NH₄OH — бір қышқылды негіз, Са(ОН)₂ — екі қышқылды, Ғе(ОН)з— үш қышқылды негіз және т. б. Екі және көп қышқылды негіздер сатыланып диссоциацияланады.

Са(ОН)₂↔Са(ОН) ⁺ + ОН^- (бірінші саты)

Са(ОН)⁺ ↔ Са²⁺ + ОН^- (екінші саты)

Дегенмен кейбір электролиттер диссоциацияланғанда сутегі катионы мен гидроксид-ионын түзе алады. Бұл электролиттерді амфотерлі немесе амфолиттер деп атайды. Оларға су, мырыш, алюминий, хром және де басқа заттардың гидроксидтері жатады. Мәселен, су Н⁺ және ОН⁻ иондарына (өте аз мөлшерде) диссоциацияланады.

Н₂О↔Н⁺ + ОН^-

Демек, ондағы сутегі катионымен Н⁺ анықталған қышқылдық және ОН⁻ ионымен анықталатын сілтілік қасиеттері бірдей болады.

Амфотерлі мырыш гидроксидінің Zn(OH)₂ диссоциацияла-нуын теңдеумен көрсетуге болады.

2OH- + Zn²⁺ + 2H₂O↔Zn(OH)₂+2H₂O↔Zn(OH)₄^2-+2H⁺

Диссоциация кезінде металл катионы (және де NН₄⁺ аммоний катионы) мен қышқыл қалдықтарының аниондарын түзетін электролиттерді тұздар деге атайды.

Мәселен: (NH₄)₂SO₄↔2NH₄⁺ + SO^2-₄; Na₃PO₄↔3Na⁺ + PO^3-₄

Орта тұздар осылайша диссоциацияланады. Қышқылдық және негіздік тұздар сатыланып диссоциацияланады. Қышқылдық тұздарда алғашында металл иондары, ал одан кейін сутегі ионы бөлінеді. Мәселен,

KHSO₄↔K⁺ + HSO₄⁻, одан кейін HSO₄⁻=H⁺+ SO^2-₄

Негіздік тұздарда алғашында қышқыл қалдығы, ал одан кейін гидроксид —ионы бөлінеді. Мәселен;

Mg(OH)Cl↔Mg(OH) ⁺ + Cl^-

одан кейін

Mg (OH) ⁺↔Mg²⁺ + OH^-